کاوش‌های نجات‌بخشی باستان‌شناسی در سد چندیر خراسان شمالی
به گزارش «تاریخ ما» به نقل از میراث‌آریابه‌نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، نوروز رجبی، مدیر طرح و سرپرست کاوش محوطه اسمی که در راستای مطالعات فرهنگی و تاریخی محوطه های محدود سدچندیر در حال اجرا است، امروز سه شنبه 29 خرداد 97 با اعلام این مطلب گفت: «سد چندیر با پشتیبانی و حمایت مالی آب منطقه ای استان خراسان شمالی ساخته شده و بر اساس تفاهم نامه منعقد شده میان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و آب منطقه ای استان خراسان شمالی باید کاوش های نجات بخشی بر روی چهار محوطه دولان، سرخ چشمه، اسمی و ساری گل انجام شود.»
او با اشاره به این نکته که سد مخرنی چندیر یکی از سدهای مهم کشور در حوزه شمال شرق است، گفت: «این سد بر روی رودخانه جَرگلان قرار دارد و بر اساس برنامه ریزی های انجام شده باید سالانه از خروج حجم زیادی از آب-های سطحی منطقه از کشور جلوگیری کند.»
به گفته او، ساخت این سد می‌تواند مزایای اقتصادی زیادی را برای منطقه محروم ترکمن نشینِ جرگلان به ارمغان آورد و تاثیری مستقیم در سطح زندگی مردم داشته باشد.
او با اشاره به آغاز کاوش های باستان شناسی در محوطه های اسمی و ساری گل از اوایل خرداد گفت: «این محوطه ها در درون مخزن سد جای دارند و پس از آبگیری به زیر آب خواهند رفت.»
محوطه اِسمی، گورستانی از دوره اسلامی
او با اشاره به قرارگیری محوطه اِسمی در کناره سمت راست و محوطه ساری گُل بر کناره سمت چپ رودخانه گفت: «محوطه اِسمی، سردابه ای به ژرفای دو متر در دل خاک دارد که بر روی آن یک بنا با پلان چهار ایوانه دیده می‌شود.»
به گفته این باستان شناس، ساخت بنا با مصالح تخته و لاشه سنگ و ملات گل انجام شده اما در ساخت گنبد از آجر بهره برده شده است.
رجبی گفت: «گنبد طبقه بالا فرو ریخته و از بین رفته اما بخش های زیادی از گنبد طبقه پایین همچنان بر جای مانده است.»
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «این بنای نیایشگاهی – تدفینی که در نزد مردمان ترکمن به “چَتلی اولا / اولیا” شناخته است به وسیله قاچاقچیان مورد کندوکاو قرار گرفته و به شدت آسیب دیده است.»
او وی در گفتگو با تاریخ ما تصریح کرد: «باستان شناسان قصد دارند با انجام کاوش های باستان شناسی به پرسش های زیادی که پیرامون این محوطه وجود دارد پاسخ دهند.»
این باستان شناس در ادامه گفت: «در پیرامون بنا، گورستانی از دوره اسلامی دیده می‌شود که گرداگرد هر گور را سنگچین کرده اند. همچنین شواهدی از استقرار گسترده ای در بخش خاوری محوطه دیده می‌شود که می‌تواند به فهم و شناخت بیشتری از محوطه بیانجامد.»
محوطه ساری گُل و نیایشگاهی از سده های میانی اسلامی
رجبی در توضیح محوطه ساری گُل که در سمت چپ رودخانه جرگلان جای دارد، گفت: «در اینجا نیز بنایی نیایشگاهی و تدفینی احتمالا از سده های میانی اسلامی قرار دارد که دارای پلان گرد و سردابه در ژرفای خاک است که فضای گنبدخانه آن فروریخته و شواهدی از آن در سطح مشخص نیست.»
این باستان شناس با اشاره به استفاده از مصالحی چون تخته و لاشه سنگ، آجر، خشت و ملات گل در ساخت این بنا گفت: «در پیرامون این بنا نیز شواهد گسترده ای از یک استقرار و نیز گورهای سنگ چین دیده می‌شود که باستان شناسان در صدد هستند با انجام کاوش های باستان شناسی به پرسش های گوناگون پیرامون این محوطه پاسخ گویند.»
او در پایان با ابراز تاسف گفت: «این محوطه و بنا نیز از دستبرد قاچاقچیان میراث فرهنگی بی نصیب نمانده و به شدت آسیب دیده است.»
کاوش های باستان شناسی در محوطه های اسمی و ساری گل واقع در محدوده سد چندیر با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری صورت می گیرد.