غلبه فضای جریان‌ها بر فضای مکان‌ها
امروزه فضای جریان‌ها بر فضای مکان‌ها غلبه یافته است و شکل‌یابی الگوهای جدید تولید و توزیع ثروت و قدرت در نظام بین‌الملل مبین کشمکش و همزیستی این دو فضای متفاوت در عصر جهانی شدن است. در کنار فضای مکان‌ها که عرصه سیاست سخت مبتنی بر مولفه‌های سیاسی، نظامی و امنیتی است؛ فضای جریان‌ها با سرعت و شتاب فزاینده‌ای در حال گسترش و تقویت است. در واقع بازیگران و کارگزاران واقعی شکل‌دهی فضای جریان‌ها، در سطوح ملی و فرا ملی شرکت‌ها، موسسات، سازمان‌ها و نهادهای غیردولتی و NGOها هستند که درصدد گسترش نفوذ خود در تصمیم‌‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌های جهانی هستند.
در پرتو این جهانی اندیشی‌ها، جهان‌شهرها و دیپلماسی شهری به عنوان واژه‌گانی نو در عصر جهانی شدن گسترش یافته‌اند.حضور یک شهر در جامعه شبکه‌ای و فضای جریان‌ها می‌تواند مبنای جهانی بودن آن شهر محسوب شود. دیپلماسی شهری نیز به عنوان مکمل و پشتیبان دیپلماسی سیاسی (رسمی) به موازاتِ سطحِ فراتر دیپلماسی دولت‌ها، میان کشورهای گوناگون جهان شکل گرفته و امروزه جهان‌شهرها و کلان‌شهرهای بسیاری از این ابزار برای رسیدن به اهداف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در راستای منافع ملی کشور خود بهره می‌برند. با ظهور کارکردهایِ دیپلماتیکِ بخش خصوصی به ویژه انجمن‌های مدنی، سازمان‌ها و شرکت‌های ملی و فراملی، دیپلماسی سنتیِ دولت محور جای خود را به دیپلماسی سیال داده است.
از مصادیق قابل اشاره در خصوص شهرهای جهانی ظهور شهرهای سواحل جنوبی خلیج فارس است که کمتر از 30 سال، از شن‌های خالی در صحرای عرب، به شهرهای جهانی تبدیل شده‌اند و از این میان این شهرها، دبی در امارات و منامه در بحرین در مدت مزبور به عنوان کانون‌های ترابری هوایی و دریایی منطقه، مراکز گردشگری بین‌المللی و گره‌های خدماتی و دفاتر مرکزی، مالی، تدارکاتی و شرکتی در سراسر خاورمیانه و فراتر از آن شناخته می‌شوند. و در جنوب شرق آسیا می‌توان به شهرهای سنگاپور، هنگ‌کنگ، بانکوک، توکیو، سئول، شانگ‌های و کوالالامپور اشاره نمود که در عرصه‌های مختلف فرهنگی، اقتصادی، فناوری، گردشگری و… در فضای جریان‌ها با هم در حال رقابتند.
آیا شهرهای ایران قابلیت جهانی شدن و قرار گرفتن در فضای جریان‌ها را دارند؟ انتخاب کلان‌شهر «تبریز» به عنوان پایتخت گردشگری جهان اسلام در سال 2018 از سوی سازمان همکاری‌های اسلامی OIC در هشتمین اجلاس وزرای گردشگری کشورهای اسلامی (تبریز شهر جهانی فرش در سال‌ها اخیر)، انتخاب شهر «همدان» از سوی مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیا(ACD) به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای آسیا و انتخاب کلان‌شهر «رشت» به عنوان شهر خلاق غذا از سوی یونسکو و سایر شهرهایی چون اصفهان به عنوان شهر صنایع دستی، لالجین شهر جهانی سفال و مشهد شهر جهانی گوهر سنگ‌ها در سال‌های اخیر، مبین کارکردها و نقش‌های مهم سازمان‌های بین‌المللی و تاثیر ژرفِ دیپلماسی شهری در فضایِ رقابتیِ شهری در دنیای دگرگون شونده جهانی است.
بنابراین با انتخاب این شهرها ارزش‌های جهانی آنها نیز مورد توجه قرار گرفته است. آیا دولت و بخش خصوصی توان آن را دارند این شهرها را از فضای مکان‌ها به سوی فضای جریان‌ها هدایت کند؟ از دیدگاه جهانی‌اندیشان و صاحب نظران مدیریت شهری، شهرها درطول با هم در رقابتند و در عرض با هم همکاری می‌کنند. این ذاتی شهرهای جهانی است و اکنون تبریز، همدان، رشت، مشهد مقدس و سایر شهرها باید برای افزایش همکاری‌ها در زمینه‌های گردشگری، صنایع دستی و فعالیت‌های موزه‌ای با شهرهای جهان اسلام و سایر شهرهای جهانی مهیا شوند در واقع فرصت‌سازی‌های بین‌المللی باید با نقش‌آفرینی مسئولان ملی و محلی منتهی به عملکرد بین‌المللی شود.
شاخص‌ها و نماگرهای رقابت‌پذیری شهری چون: توان اقتصادی، سرمایه فیزیکی، بلوغ مالی، کارآمدی نهادی، ویژگی اجتماعی و فرهنگی، سرمایه انسانی، محیط زیست و مخاطرات طبیعی و جاذبههای جهانی همواره باید مورد توجه مسئولان محلی و مدیریت شهری شهرهای منتخب قرار گیرد و با اتخاذ شیوه و رو‌ش‌های نوینی چون “دیپلماسی شهری همه جانبه” با عضویت نقش‌آفرینان شهری (دولت محلی) و همکاری و تعمیق روابط با شهرداران شهرهای مسلمان و سایر شهرها در جهت گسترش سطح تعاملات، مناسبات فرهنگی، گردشگری و هم‌افزایی‌های بین‌المللی اقدام نمود و در راستای برجسته‌سازی و تصویرسازی مناسب از ارزش‌های تاریخی و فرهنگی و جاذبههای بکر طبیعی گردشگری از طریق تقویت شبکه‌سازی‌ها در عصر فضای جریان‌ها با عناصر میراث ناملموس، تبادل دانش، ایده‌ها، افکار، رسانه‌ها، تصاویر و فن‌آوری‌های نوین به معرفی قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران همت گماشت. بنابراین برنامه‌ریزی برای حضور فعالانه شهرهای منتخب در قالب یک نمایشگاه در مراکز استان‌ها و پایتخت‌های کشورهای هدف گردشگری در طول سال برای ارایه توانمندی‌های استان می‌تواند برای مخاطبان جذاب و تاثیرگذار باشد. و همچنین در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی در قالب یک غرفه مشترک به عنوان شهرهای جهانی ایفای نقش کنند.
**کارشناس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری