“سیاره سرخ” ایران‌زمین چشم‌انتظار توجه مسئولین
به گزارش «تاریخ‌ما»، سفر به فضا و دیگر سیارات همیشه آرزوی بشر بوده است. امروزه با توجه به پیشرفت در زمینه‌های مختلف بستر سفر به فضا مهیا شده است و شاهد حضور گردشگران در فضا هستیم، چه بسا که نخستین خط گردشگری فضایی را سازمان فضایی روسیه دایر کرد که نتیجه آن سفر افرادی چون “انوشه انصاری” به فضا بود. از سویی اسکان دادن انسان در مریخ (بهرام) دست‌مایه گمانه‌زنی‌ها و مطالعات جدی است؛ زیرا شرایط سطحی این سیاره و وجود آب در آن باعث شده تا بتوان آن را قابل زیست‌ترین مکان خارج از کره زمین در منظومه خورشیدی دانست.
اکنون غول‌های فضایی دنیا از جمله سازمان فضایی امریکا (ناسا) و شرکت خصوصی “اسپیس ایکس” تحت مدیریت “الون ماسک” برای سکونت در سیاره سرخ به رقابتی تنگاتنگ پرداخته‌اند و بودجه‌های کلانی را صرف فراهم کردن مقدمات لازم برای تحقق این مهم کرده‌اند. روز پنجشنبه، 26 آپریل 2018 نیز ناسا و آژانس فضایی اروپا اعلام کردند که قصد دارند تا طی یک ماموریت فضایی نمونه‌های خاک سیاره سرخ را جمع‌آوری کرده و به زمین آورده و مورد بررسی قرار دهند.
تمام این اقدامات در شرایطی انجام می‌شوند که مانورهای شبیه‌سازی زندگی در مریخ در مناطقی از جمله جزایر هاوایی برای فضانوردان توسط شرکتهای مختلف خصوصی و دولتی خارجی از جمله ناسا برگزار می‌شود. این در حالی است که در ایران مناطق بکری از جمله تپه‌های مریخی دامغان وجود دارند که شباهت زیادی به سیاره سرخ دارند، ارزش توریستی و تبلیغاتی بسیار بالایی داشته و نه فقط محل مناسبی جهت راه‌اندازی کمپ تحقیقاتی برای شبیه‌سازی و تمرین کاوش‌های آینده انسان در مریخ، بلکه فرصتی طلایی و استثنایی در زمینه توریسم هم هستند.
به گفته دکتر خوشنویسان، مدیر انجمن علوم و ستاره‌شناسی استان سمنان، در تپه‌های مریخی دامغان پتانسیل‌های گردشگری فراوانی وجود دارد که می‌توان با توجه ویژه به منطقه، طرح تحول عظیم گردشگری را برای یک توریست خارجی ایجاد کرد که نوعی گردشگری علمی و سیاحتی تلقی می‌شود که نه تنها تاکنون آن را در ایران، بلکه در منطقه خاورمیانه نیز نداشته‌ایم.
بنا به گفته مرتضی براری، رییس سازمان فضایی ایران نیز اخیرا در سند چشم‌انداز 20 ساله ایران که سندی جهت تبیین افقی برای توسعه در زمینه‌های مختلف فرهنگی، علمی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است و از سال 1384 اجرا شده، سرفصلی برای توسعه اقتصاد-بخش فضایی هم در آن پیش‌بینی شده است تا درآمدهای ناشی از آن به حداقل 350 میلیون دلار برسد.
براری در پست اینستاگرامی خود موضوعات اصلی در این برنامه را این موارد خوانده است: «توسعه کسب وکارها و استارتاپهای مبتنی بر ارائه خدمات فضاپایه، تجاری‌سازی فناوری‌های بالادستی حوزه فضایی، توسعه صادرات فناوری، محصولات و خدمات، جذب حداکثری سرمایه بخش خصوصی و در نهایت کسب سهم مناسب از اقتصاد فضایی بین‌المللی که منتج به توسعه اشتغال در حوزه فضایی می‌شود.»
جایگاه دانش نجوم در توسعه صنعت فضایی
رئیس سازمان فضایی همچنین به مناسبت آغاز هفته جهانی نجوم در صفحه اینستاگرام خود آورده است: «دانش نجوم در توسعه صنعت فضایی نقش بسزایی داشته است. تحلیل مدار ماهواره‌ها و اجرام فضایی و کمک در راهبری و هدایت و همچنین جلوگیری از بروز آسیب به آنها، کنترل پسماندهای فضایی و امنیت فضا و پایش تغییرات اقلیم فضایی نمونه‌هایی از خدمات علم نجوم به توسعه فناوری فضایی است».
براری افزوده است: «ایران از دیرباز در این دانش پیشرو بوده است و دانشمندانی همچون ابوریحان بیرونی و خیام، در توسعه دانش ستاره‌شناسی و نجوم بسیار تاثیرگذار بوده‌اند. هم‌اکنون نیز شاهد ظرفیت نیروی متخصص بسیار ارزشمندی در کشور هستیم. سالانه بیش از ۲۵۰ دانشجو در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا در دانشگاه‌های ایران جذب می‌شوند. ده‌ها استاد برجسته و بیش از ۱۵۰ منجم ایرانی، در سطح کشور و کشورهای پیشرفته دنیا در حال فعالیت در این حوزه هستند. کاربردهای متنوع علم نجوم در توسعه فناوری فضایی از یک سو و این ظرفیت ارزشمند نیروی انسانی متخصص از سویی دیگر، لزوم برنامه‌ریزی هدفمند و منسجم در این حوزه را نمایان می کند».
براری، حوزه نجوم را به عنوان یکی از اولویت‌های سازمان فضایی ایران در سال ۹۷ دانسته و امیدوار است با برنامه‌ریزی هدفمند و تعامل و استفاده از تمام ظرفیت نیروی تخصصی، گامی موثر در راستای اعتلای دانش نجوم در کشور برداشته شود.
نکته قابل تامل این است که در حالیکه در داخل ایران، ابعاد گسترش علوم مختلف و دستیابی به فناوری و تکنولوژی‌های جدید در دستور کار مسئولان، پژوهشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و مدارس قرار دارد، در بسیاری از نقاط جهان نیز دانشمندان و پژوهشگران ایرانی در ارائه دانش و تکنولوژی‌های روز دنیا زبانزد خاص و عام هستند. برای نمونه می‌توان به ایرانیانی از جمله “پروفسور محمد جمشیدی”، “پروفسور پرویز معین”، “پروفسور صمد حیاتی”، “دکتر فیروز نادری”، “آزاده تبار زاده”، “قاسم اسرار “، “حمید برنجی”، “کاظم امیدوار”، “رضا غفاریان”، “عبدالحمید کریمی” و “دکتر مقدم” اشاره کرد که در ناسا فعالیت داشته و یا همچنان حضور دارند. همچنین یاسمین مقبلی، یک زن ایرانی تبار و یکی از ۱۲ برگزیده اخیر سازمان ملی هوانوردی و فضایی آمریکا (ناسا) برای پرواز به فضا بوده است. لذا حضور نوابغ ایرانی در ناسا نیز یکی از پتانسیل‌هایی است که می‌توان به دیده فرصت به آن نگریست و از تجارب این دانشمندان و ایده‌های آنها در جهت توسعه و پیشرفت کشور در حوزه فضایی و همچنین ژئوتوریسم فضایی بهره برد.
در شرایطی که همه کشورها از جمله امریکا، کشورهای اروپایی، چین، هند، ژاپن، امارات متحده عربی و … در تلاش برای ارسال کاوشگر به سطح مریخ هستند تا بتوانند از این طریق راه را برای سفر انسان به این سیاره هموار کنند و از سویی برای ایجاد آمادگی فضانوردان جهت زندگی در مریخ، شرایط سکونت در مریخ را شبیه‌سازی می‌کنند، از مسوولین کشور انتظار می‌رود که برای توسعه صنعت فضایی در کشور و مطرح شدن در مجامع بین‌المللی و عقب نماندن از این عرصه تمام تلاش خود را معطوف به تبدیل ظرفیتهای بالقوه کشور در بخش فضایی به فرصت و استفاده از این فرصتها در جهت ایجاد درآمدزایی از طریق جذب توریسم فضایی، اشتغالزایی و کارآفرینی و رشد استارتاپهای فضایی در کشور از طریق توجه و در اولویت قرار دادن پروژه‌هایی نظیر پروژه مربوط به ایجاد پارک ژئوتوریسم در تپه‌های مریخی دامغان و سایر نواحی با پتانسیل‌های طبیعی کنند.
محمود خوشنویسان، مدیر انجمن علوم و ستاره‌شناسی استان سمنان (انجمن نجوم دامغان) در این باره در گفت‌وگو با خبرنگار «تاریخ‌ما» درباره بیوگرافی منطقه تپه‌های مریخی دامغان اظهار کرد: در قسمت جنوبی دامغان و به فاصله 125 کیلومتری از دامغان به سمت جاده جندق محدوده وسیعی به مساحت بیش از 6 تا 7 هزار هکتار تپه‌هایی با رنگهای متنوع و در عین حال ملون وجود دارد که قسمتی از آنها شباهت بی‌نظیری به سطح مریخ دارند؛ یعنی هیچ تنوع گیاهی در منطقه وجود ندارد و تصاویر ارسالی ازمریخ توسط دو کاوشگر “روح” و “فرصت” و همچنین مریخ‌نورد “کنجکاوی” شباهت بی‌نظیری به تصاویر تپه‌های این منطقه دارند؛ جالب اینجا بود که وقتی 3 تیم از فضانوردان روس در سفر به ایران از تپه‌های مریخی دامغان بازدید کردند، به این نکته اذعان داشتند، بطوری که “الکساندر لازوکتین”، فضانورد و مهندس فضایی روسیه گفت من همیشه آرزو داشتم اولین فضانوردی بودم که به سیاره سرخ قدم می‌گذاشت، اگرچه این توفیق را تا به امروز نداشته‌ام، اما امروز خوشحالم از اینکه قدم در جایی گذاشته‌ام که بی شباهت به سطح سیاره سرخ نیست.
وی افزود: این فضانوردان روس در حاشیه بازدید از منطقه تپه‌های مریخی دامغان معتقد بودند که می‌توان در این منطقه کمپهای تفریحی و علمی و شبیه‌سازی سفرهای مریخ را طراحی کرد؛ به طوری که گردشگران خاص و عام خارجی از سراسر دنیا و ایران از این منطقه بازدید کنند و لذت ببرند و همچنین شب را درون کپسول‌هایی اقامت کنند. ضمن این که می‌توانند از آسمان بی‌نظیر منطقه که جزو بهترین آسمان‌های ایران برای رصد هستند، بهره ببرند. چرا که آسمان‌های کویر، بکر بوده و در عین حال به دور از آلودگی‌های نوری هستند.
مدیر انجمن علوم و ستاره شناسی استان سمنان ادامه داد: در واقع این قسمت از کویر چون در مسیر کریدور شمال و جنوب قرار دارد و جریان باد به طور مرتب به این سمت جاری است، در نتیجه گرد و غبار را جاروب کرده و بالطبع آسمان عاری از گردو غبار را دارد، به طوری که شبانگاهان احساس می‌شود که در دوردست آسمان به زمین رسیده است. این چشم‌اندازی است که هم خود ما و هم فضانوردانی که از منطقه بازدید کرده بودند، به آن تاکید داشته‌ایم. در واقع از طریق برنامه‌های انجام شده توسط انجمن علوم و ستاره‌شناسی دامغان و استان سمنان به این باور رسیدیم که منطقه، منطقه‌ای بکر است.
وی یادآور شد: استاد سیروس برزو، روزنامه‌نگار علمی و پیشگام دانش کیهان‌نوردی در کشور، تصاویری از تپه‌های مریخی دامغان را در سازمان فضایی ایران و سازمان فضایی روسیه به نمایش درآورده است و “سالیجان شریپف”، فضانورد مسلمان روس نیز تابلویی از این منطقه را به یادگار با خود به سازمان فضایی روس برده است.
خوشنویسان اظهار کرد: “سالیجان شریپف”، فضانورد مسلمان روس نیز که به اتفاق همسرش از تپه‌های دامغان بازدید کردند، معتقد بود که این تپه‌ها به هیچ عنوان با تپه‌های جزایرهاوایی قابل مقایسه نیستند و تپه‌های دامغان به لحاظ توپولوژیکی و زمین‌شناختی بسیار متفاوت از جزایر هاوایی است و بسیار شبیه‌تر و بهتر بوده و در عین حال وسعت بیشتری دارند، ضمن این که این تپه‌ها متنوع هستند یعنی یک قسمت آن کاملا به سطح مریخ شباهت دارد و قسمت دیگر آن ملون است و می‌توان در صبح منطقه را با یک طیف خاص رنگ دید و همان منطقه را در عصر با طیف رنگی دیگری مشاهده کرد.
وی تصریح کرد: همچنین این منطقه دارای دالان‌ها و تونل‌هایی است که بر اساس مسیر آبرفت هر 3 تا 4 سال تغییراتی در آنها ایجاد می‌شود. وقتی در این مسیر حرکت می‌کنیم بافت خاک و مکانیک آن به قدری نرم است که گویی بر روی پر قو حرکت می‌کنیم و خاک آن در فضا گردو غبار منتشر نمی‌کند؛ چرا که لایه‌های زیرین آن با نمک آمیخته شده و در نتیجه مکانیک خاک به گونه‌ای است که راه رفتن بر روی آن و پریدن از روی یک تپه به تپه دیگر بسیار لذتبخش است.
خوشنویسان گفت: در طی مسیرهایی که عبور می‌کنید به دالان‌هایی برخورد می‌کنید که بر روی یک سطح نمکی یک سقف نمکی قرار دارد که می‌توان از زیر آن عبور کرد. این منطقه در کل چشم‌اندازهای بسیار زیبایی دارد.
وی درباره اقدامات انجام شده برای ایجاد یک پارک نجومی در منطقه گفت: تاکنون در فاز اول یک دفترچه الکترونیکی برای منطقه قاب‌بندی کرده‌ایم که در آن تصاویری از قسمتهای مختلف منطقه تهیه شده است.
خوشنویسان در ادامه با اشاره به راه‌های جلوگیری از آسیب محیط زیست منطقه نیز گفت: برای این که بافت منطقه نیز از آسیب گردشگران در امان بماند، “طرح تحول گردشگری” را تدوین کرده‌ایم که بر اساس آن پلکان‌ها و دالان‌هایی در نظر گرفته خواهد شد تا گردشگران بتوانند از آن مسیر از منطقه بازدید داشته باشند، همچنین برای اینکه قشر نوجوان، جوان و پیر بتوانند در یک فرصت زمانی یک ساعته مساحت طولانی از منطقه را بازدید کنند، برای این منظورپیش‌بینی نصب تله کابین را در مسیرهایی از منطقه داشته‌ایم.
وی با بیان این که در این منطقه 8 نقطه را تعریف کرده‌ایم، گفت: این اقدام می‌تواند طرح تحول عظیم گردشگری را برای یک توریست خارجی ایجاد کند تا حداقل چند روز از وقت خود را برای بازدید از این مناطق؛ هم در مسیر تپه‌های مریخی و هم داخل خود تپه‌ها سپری کند و لذت ببرد. برای مثال در 15 کیلومتری تپه‌ها، منطقه‌ای به نام “سینگ” وجود دارد، همچنین در فاصله 30 کیلومتر قبل از سینگ به سمت دامغان ، تپه‌های “رملی” و “ماهور” وجود دارند که در این مناطق نیز می‌توان برنامه‌های “شترسواری” و “آفرود” و موتورسواری و انواع دیدنی‌ها را لحاظ کرد. “دریاچه نمک” نیز پتانسیل گردشگری دیگری برای این منطقه محسوب می‌شود که در آن بخش‌هایی به صورت لانه زنبوری شکل گرفته و یکپارچه سفید است و بستر بسیار زیبایی را برای شبهای شهاب باران فراهم کرده که بسیار دیدنی است.
خوشنویسان در پاسخ به این سوال که در حال حاضر که طرح کاملا عملیاتی نشده است، آیا این احتمال وجود دارد که منطقه از سوی رهگذران دچار آلودگی‌های زیست محیطی شود، گفت: خوشبختانه اداره اطلاعات از ورود هر تیمی به منطقه بدون اجازه ما جلوگیری می‌کند و این امکان برای دیگران وجود ندارد که زباله‌های خود را در منطقه رها کنند. در محدوده لب جاده نیز در قسمت سمت راست طناب کشی شده که محدوده حفاظتی است و این قسمت از تپه‌ها نیز توسط دوربین چک می‌شود و اگر ماشینی در محل متوقف شود، سریع از طریق تماس با شماره همراه فرد به وی اعلام می‌شود تا منطقه را ترک کند. به این ترتیب با جلوگیری از ورود تیم‌های مختلف از آسیب به اکوسیستم منطقه جلوگیری می‌شود.
مدیر انجمن علوم و ستاره شناسی استان سمنان درباره این که مالکیت منطقه از آن کیست، گفت: این زمین‌ها جزو منابع ملی هستند و فرمانداری و نماینده دامغان نیز پیگیر این قضیه هستند که قسمت اعظم این زمین‌ها را برای این طرح در نظر بگیرند.
خوشنویسان در پاسخ به این سوال که ایجاد یک پارک نجومی در منطقه چه فوایدی برای کشور و حوزه فضایی ایران خواهد داشت، گفت: اول اینکه یک گردشگری تاپ ایجاد خواهد شد که نوعی گردشگری علمی و سیاحتی تلقی می‌شود که نه تنها تاکنون آن را در ایران، بلکه در منطقه خاورمیانه نیز نداشته‌ایم.
وی افزود: هم‌اکنون که سفر به مریخ و کمپهای شبیه‌سازی ماموریت‌های مریخ از مباحث روز و داغ دردنیا محسوب می‌شوند، طرح تپه‌های مریخی دامغان سلیقه زیبای سازمان فضایی ایران را می‌تواند به دنیا نمایش دهد که این سازمان گام به گام تمام رویدادها و پدیده‌های جدید دنیا را که در حال رخ دادن هستند، رصد می کند و به زیبایی چشم‌اندازهای آن را بر روی زمین بویژه در کشور ایران نمایش می‌دهد. ضمن این که گروه‌های زیادی از خارج از کشور با ما تماس می‌گیرند و می‌پرسند که آیا این طرح آماده شده است تا از آن بازدید داشته باشیم؟ حتی سازمان فضایی روسیه چندین بار از کانال فضانوردانی که به ایران آمده‌اند، پیشنهاد همکاری با ایران را برای اجرای پروژه‌های مشترک داده است.
خوشنویسان افزود: رویکرد انجمن نجوم این است که بجای این که این کار را با همکاری روس‌ها انجام دهد، با سازمان فضایی ایران این طرح را عملیاتی کند. البته ما می‌توانیم از ایده‌های روس‌ها هم کمک بگیریم. اما سازمان فضایی یک سازمان در حال توسعه و پیشرفت است که از اجرای این طرح نیز استقبال کرده است. لذا بهتر است یک سازمان خودی وارد میدان شود و بتوانیم با هم نماد و سنبل شایسته‌ای را ایجاد کنیم که منحصر به فرد نیز هست. ضمن این که بازدیدکننده نیز از اقصی نقاط دنیا خواهیم داشت.
مدیر انجمن علوم و ستاره شناسی استان سمنان خاطرنشان کرد: “شریپف” و “ویکتور گارباتکو” (از نخبگان تاریخ فضانوردی، استاد فضانوردی و رییس سابق دانشگاه هوایی مسکو) حرف قشنگی زده‌اند مبنی بر این که یک گردشگر باید پول زیادی را هزینه کند تا بتواند از جزایر هاوایی بازدید کند که شباهت آن چنانی نیز به مریخ ندارد. این درحالی است که وی می‌تواند با یک دهم آن مبلغ از ایران بازدید داشته باشد و ضمن اینکه هم می‌تواند لذت ببرد، هم می‌تواند کارآفرینی به همراه داشته باشد و در عین حال به اقتصاد منطقه کمک کند.
.JPG/3)
وی افزود: در واقع با اجرای این طرح سازمان فضایی ایران نیز بیشتر در بورس قرار می‌گیرد که چه کار قشنگی را برای کسانی که به رویدادهای سطح مریخ علاقه‌مند هستند و می‌خواهند از نزدیک آن را در ایران ببینند، انجام داده است.
خوشنویسان تاکید کرد: نظر “شریپف” این بود که این اقدام برای ایران هم فال هست و هم تماشا؛ هم کارآفرینی و کار جدید و نو است و هم با این طرح تعداد زیادی گردشگر وارد ایران می‌شوند که اگر بخواهند هر کدام 3 روز در این منطقه بمانند، ممکن است چند روز نیز بخواهند به اصفهان و یا سایر شهرهای ایران بروند.
وی در پاسخ به این پرسش که سال 94 اعلام شده بود که طرح ایجاد کمپهای شبیه‌سازی مریخ با همکاری فضانوردان روسی اجرا می‌شود، آیا این همکاری منتفی شده است، گفت: این موضوع منتفی نشده است و روس‌ها همچنان منتظر این همکاری هستند و سیروس برزو به عنوان رابط ما و روس‌ها مرتبا پیگیر این قضیه هستند. منتها مساله اینجاست که ما سرمایه‌گذاران متعددی از کشورهای آلمان، سوئد، بلژیک، فرانسه و حتی کره داشته‌ایم که بخواهند در این کار مشارکت داشته باشند، ما بر اساس این که باید دنبال تفکیک این زمین‌ها می‌بودیم، یک مقدار زمان شامل حال این طرح شد و باعث شد که ما نتوانیم در زمان لازم این منطقه را درحیطه حوزه گردشگری دربیاوریم و لذا نتوانستیم پروژه را به موقع اجرا کنیم، وگرنه آنها همچنان آماده هستند و پای قضیه ایستاده‌اند و منتظرند که ما اعلام کنیم تا بخواهند وارد گود شوند.
خوشنویسان در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه در حال حاضر مانورهای شبیه‌سازی زندگی در مریخ در نقاطی همچون جزایرهاوایی اجرایی شده است، اگر این طرح زودتر عملیاتی می‌شد، چه منافعی را برای کشور داشت؟ گفت: ما یک NGO هستیم و اجرای این طرح مستلزم پیگیری‌های مسئولین بود، شاید بتوان گفت که مسئولین نیز در این حوزه کوتاهی کرده‌اند و این قضیه را باید آنها نیز پیگیری می‌کردند. ما نهایت تلاش خود را کرده‌ایم، منتها مسئولین گاها متوجه بعضی از فرصتها نیستند و گاهی نیز ممکن است این موضوعات را به دلیل حجم کاری در اولویت ثانوی خود قرار دهند، اینها همه دست به دست هم می‌دهند تا کار مهمی مانند این طرح به تعویق بیفتد. خود ما هم از این قضیه بسیار متضرر شدیم، چون اگر این طرح زودتر پیگیری می‌شد، مطمئنا تا به حال می‌توانستیم وارد فازهای بعدی شویم، چه بسا همین حالا نیز ایده‌های جالبی را در کنار این طرح ایجاد کرده‌ایم تا یک گردشگر ضمن بازدید از منطقه، سوغات و ارمغان فرهنگی و علمی زیبایی را به کشور خود ببرد.
خوشنویسان در پایان با اشاره به تاکید اخیر دکتر براری، رییس سازمان فضایی درمورد اهمیت تپه‌های مریخی دامغان، گفت: خواهش من از استاندار سمنان، فرماندار و نماینده مجلس که متوجه اهمیت کار هستند، اما شاید به دلیل مشغله زیاد این موضوع را خیلی جدی نگرفته‌اند، این است که به این موضوع توجه ویژه داشته باشند، چرا که تاکید دکتر براری، رییس سازمان فضایی ایران حجت را در مورد اهمیت منطقه بر همگان تمام می‌کند.
انتهای پیام