بی‌اعتمادی به هنرمندان تئاتر را از هویت تهی کرد/انتظار معجزه نیست

سایت «تاریخ ما»-گروه هنر-آروین موذن زاده: مریم کاظمی نویسنده، کارگردان، بازیگر و طراح تئاتر امسال برای دومین سال پیاپی به عنوان دبیر جشنواره بین المللی تئاتر کودک و نوجوان همدان معرفی شده است.

کاظمی فارغ التحصیل رشته کارگردانی و بازیگری از دانشگاه تهران است و تاکنون بازی در ۲۲ نمایش و کارگردانی و بازی در بیش از ۳۵ نمایش را بر عهده داشته است. این کارگردان و مدرس تئاتر از سال ۷۹ تا کنون با تمرکز بر تئاتر کودک آثار متعددی را در این زمینه تولید و اجرا کرده است از همین رو به حوزه تئاتر کودک و نوجوان اشراف دارد و می تواند نقاط قوت و ضعف این عرصه را شناسایی و به عنوان دبیر جشنواره تئاتر کودک و نوجوان نگاهی جامع و آسیب شناسانه به عملکرد جشنواره تا امروز داشته باشد و راهکارهایی را برای بهبود شرایط پیشنهاد دهد.

به بهانه پذیرفتن دبیری جشنواره در دوره بیست و پنجم با مریم کاظمی درباره چالش های پیش رو در برگزاری این دوره از جشنواره گفتگو کرده و نظر وی را درباره اینکه جشنواره در طول ۲۴ سال گذشته توانسته تاثیرگذار باشد یا خیر جویا شدیم.

کاظمی در این گفتگو بر لزوم شکل گیری دبیرخانه دایمی برای جشنواره تئاتر کودک و نوجوان البته با تصویب آیین نامه ای جدید تاکید داشت چون به این ترتیب است که می توان به ثبات جشنواره کمک کرد. وی همچنین در بخشی دیگر از صحبت هایش یادآور شد که باید به هنرمندان اعتماد کرد تا بتوانند خلاقیت به خرج دهند و مضامین مورد نظرشان را با استقلال به تولید برسانند.

دبیر جشنواره تئاتر کودک و نوجوان معتقد است تغییر در روند رویدادها همیشه به معنی حرکت مثبت نیست چون ما معمولا آنقدر تب تغییر داریم که از آنچه وجود دارد و می توان روی آن حساب کرد غافل می شویم پس باید روی داشته‌ها مانور بدهیم و اگر لازم شد تغییری به وجود بیاوریم.

در این گفتگو با ما همراه باشید:

*از دیدگاه شما به عنوان فردی که دومین سال است دبیری جشنواره تئاتر کودک و نوجوان را بر عهده دارد، آیا این جشنواره در بیست و چهار دوره گذشته توانسته چه به لحاظ کیفیت آثار و کیفیت برگزاری و چه تاثیرگذاری در روند تولید و پیشرفت آثار حوزه تئاتر کودک و نوجوان موثر باشد؟

– صد در صد. نه به عنوان دبیر بلکه به عنوان کسی که  بیست و چهار سال پیش برای اولین بار با نمایش «ت مثل تئاتر» به کارگردانی رضا فیاضی در این جشنواره در شهر همدان شرکت کرده ام تفاوت ها را چه در برنامه ریزی ستاد اجرایی و چه در زیرساخت های لازم برای اجرای نمایش ها شاهد هستم.

ازسال ۷۳ تا سال ۸۶ طول کشید تا من دوباره با نمایش «بازی پسرک و گرگ» به کارگردانی زنده یاد جواد ذوالفقاری در اصفهان روی صحنه بروم. در سال های ۹۰ و ۹۱ با نمایش های «به زیر پاهات نگاه کن» و «آدم بلا، دیو ناقلا» به عنوان بازیگر و کارگردان در همدان روی صحنه رفتم ولی این فاصله های زمانی چندساله فرصت خوبی برای ارزیابی تفاوت ها به من می دهد و می توانم بگویم رشد قابل توجهی را شاهد بودم و من که شخصا در زمینه تئاتر بزرگسال کار می کردم علاقه مند شدم در زمینه کودک هم فعالیت داشته باشم و ادامه دهم.

می توان گفت سال های آغازین دهه نود جشنواره به شکوفایی خوبی رسید ولی ادامه پیدا نکرد چون بحث شیرین بودجه و اقتصاد همه چیز را تحت الشعاع قرار داده است!تفاوت های چشمگیر از منظرهایی که شما اشاره کردید کاملا مشهود بود ولی می توانم بگویم از سال ۹۱ که دیگر در جشنواره حضور نداشتم تا سال ۹۶ که با عنوان دبیری به جشنواره برگشتم تغییری ندیدم و حتی می توان گفت سال های آغازین دهه نود جشنواره به شکوفایی خوبی رسید ولی ادامه پیدا نکرد چون بحث شیرین بودجه و اقتصاد همه چیز را تحت الشعاع قرار داده است!

می توان بزرگترین آسیب جشنواره را در فروکش کردن اشتیاق به تولید کارهای بهتر دانست زیرا با وجود مشکلات، تولید آثار بسیار سخت و طاقت فرساست و گروه های نمایشی تنها هستند بنابراین انتظار معجزه نمی‌توان داشت.

*در نشست خبری سال گذشته به لزوم راه اندازی دبیرخانه دایمی برای جشنواره اشاره کردید. چقدر به عملی شدن این امر امیدوارید و اینکه شما به عنوان دبیر جشنواره آیا آسیب شناسی درستی در این زمینه و اینکه چه برنامه هایی باید به جشنواره اضافه شود و چه بخش ها و رویدادهایی اصلا نیاز نیست، انجام دادید چون گه گاه دیده ایم که فردی چند دوره در یک جشنواره و یا چند سال در یک پست مدیریتی حضور دارد اما چون آسیب شناسی در مورد مشکلات ندارد و برنامه خاصی ارایه نمی شود تغییری هم در روند رویدادها شاهد نیستیم.

– هنوز هم معتقدم که دبیرخانه دایمی لازم است ولی یادمان باشد دبیرخانه با دبیر متفاوت است. الگوی برگزاری جشنواره تاکنون چنین بوده که تا دبیر تعیین نشود دبیرخانه الکن و بی محتوا و بی برنامه است زیرا دبیر می تواند همه چیز را تغییر دهد و حرکت هایی را بی اعتبار کند یا بعضی حرکت های بی معنی و غیر لازم را ضروری تشخیص دهد. دبیرخانه دایمی باید با آیین نامه جدید شکل بگیرد تا بدین ترتیب بعضی از زیرساخت های جشنواره قابل تغییر نباشد و بتوان روی آنها حساب کرد. مثل زمان و محل برگزاری جشنواره که ثابت است می توان پارامترهای دیگری یافت که به ثبات برگزاری جشنواره کمک کند.

بحث آسیب شناسی هم یک واژگان بدون پشتوانه است چون همواره در سطح می ماند و بدون همکاری همه ارگان های دخیل و ذیربط، آسیب شناسی شوخی و مزاح است. تغییر در روند رویدادها همیشه به معنی حرکت مثبت نیست. ما آنقدر تب تغییر داریم که از آنچه وجود دارد و می توان رویش حساب کرد غافل می شویم. به نظر من بهتر است روی داشته‌ها مانور بدهیم و اگر لازم شد تغییری به وجود بیاوریم.

*تمرکززدایی تئاتر و مخصوصا تئاتر کودک و نوجوان از شهر تهران اتفاق بسیار خوبی است و همه کارشناسان نیز بر این باور هستند که این امر به رونق تئاتر کودک و نوجوان کمک شایانی می کند اما به شرط اینکه بسترسازی برای برگزاری یک رویداد بین المللی در شهر مورد نظر فراهم شود. در حال حاضر با وجود شور و اشتیاق برگزاری جشنواره در همدان ولی از لحاظ سخت افزاری و امکانات و تعداد سالن های نمایش سال هاست که با مشکل مواجه هستیم و همین مساله مانعی برای برگزاری بخش بین الملل در سطح کیفی بالا می شود.

– اگر بخواهیم عادلانه قضاوت کنیم همدان حتی به نسبت تهران دارای سالن های بسیار خوب و ستاد اداری کاربلد برای برگزاری چنین جشنواره ای است. در پایتخت که سال‌هاست جشنواره بین المللی تئاتر فجر برگزار می شود هنوز از همان ۲ ساختمان اصلی تئاتر شهر و تالار وحدت به عنوان گزینه های اولیه استفاده می شود و به نسبت اهمیت موضوع بسیار ضعیف عمل شده است. واقعا می توانم بگویم همدان امکانات خوبی دارد و اگر یک سالن بلک باکس بزرگ با ابعاد مناسب به ناوگان سالن های اجرایی آن اضافه شود شاید تا پنج سال آینده کافی باشد.اگر قول‌هایی که مسئولان همدان و همینطور وزارت ارشاد در تهران داده اند، عملی شود آن وقت می توان به رشد بیشتر و کیفیت بهتر امیدوار بود

امکانات همدان به نسبت سال های اولیه دهه نود اضافه نشده است پس نمی توان کمیت را افزایش داد ولی می توان در همان سطح ادامه داد. اگر قول‌هایی که مسئولان همدان و همین طور وزارت ارشاد در تهران داده اند، عملی شود آن وقت می توان به رشد بیشتر و کیفیت بهتر امیدوار بود. معمولا نمایش های بین المللی که برای جشنواره همدان دعوت می شوند متناسب با امکانات گزینش می شوند و اگر بخواهیم بهتر عمل کنیم نیاز به بهبود امکانات داریم مگر اینکه بخواهیم جشنواره را فقط تکرار کنیم. الان ما فقط خودمان را کپی می کنیم و توانایی برخورد خلاق نداریم.

*مهمترین مساله‌ای که در چند سال گذشته در برگزاری جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان مورد توجه قرار دارد هماهنگی بین برگزار کنندگان جشنواره در همدان و ستاد جشنواره است. با توجه به اینکه شما سال گذشته نیز دبیر جشنواره بودید حمایت اداره کل ارشاد استان همدان تا چه اندازه است؟

– یادمان نرود جشنواره های ما با کمک های دولتی و بودجه های مصوب شکل می گیرد و اسپانسرهایی وجود ندارند که وجود هنر در کشورشان را ضروری بپندارند و بخشی از سود را به خرید و حمایت آثار هنری اختصاص دهند. سود فردی بر منافع گروهی مردم و ارتقای فرهنگی می چربد بنابراین در برگزاری دولتی، سلیقه های تحمیلی هم وجود خواهد داشت که باید شناسایی و در جهت درست کانالیزه شوند و در محدوده لازم حرکت کنند نه بیشتر و این با آگاهی و تلاش و پیگیری همگانی همه هنرمندان امکان پذیر خواهد بود.

*در این دوره قرار است توجه و تمرکزتان بیشتر روی چه بخش هایی باشد و اینکه آیا برنامه ای برای اضافه شدن بخش جدید به جشنواره دارید؟

– هنوز هم مانند سال گذشته به بخش اصلی جشنواره یعنی تئاتر حرفه ای کودک و نوجوان توجه ویژه خواهم داشت و این‌طور تخیل می کنم که سطح کیفی کارهای اجرایی طوری بالا برود که انتخاب از بین آنها مشکل باشد.

برای اضافه شدن بخش های جدید هم با توجه به امکانات حرکت می کنم. اگر چیزی را ضروری تشخیص بدهم حتما برای آن راهی باز می کنم البته صرفا از عمل به روال پیشین و آنچه بوده و عادت ها چیزی درنمی‌آید.

*یک جشنواره معمولا یا ماحصل اجراهای عمومی آثار در طول سال است یا تولید آثار جدید را مدنظر قرار می دهد یا ترکیبی از هر ۲ را مورد توجه دارد. با وجود اینکه روند تولید آثار کودک در طول سال مستمر است ولی در اکثر موارد سطح کیفی و چشم انداز درستی را شاهد نیستیم و در متولیان جشنواره نیز نیازی به سفارش و تولید آثار جدید با مضامین و موضوعات مختلف و مبتلابه جامعه احساس نمی شود، در چنین وضعیتی جامعه هدف جشنواره چیست و در این روند تولید تئاتر کودک و نوجوان چه خط مشی را دنبال می کند. چون در حال حاضر جشنواره فقط در مقطعی برگزار و به اتمام می رسد و تاثیری در روند تولید تئاتر کودک و نوجوان ندارد.

– می توان گفت جشنواره تئاتر کودک و نوجوان از این منظر حرفه‌ای ترین و جدی ترین جشنواره ایران بوده است چون درست ترین شکل برگزاری این است که از بین کارهایی که در طول سال یا سال های گذشته اجرا شده و آزمون و خطا و تجربه خود را طی کرده اند برای شرکت در جشنی بزرگ دعوت شود.

جشنواره تئاتر فجر که سال ها با گرفتن متن و تولید آثار جدید خوراک سال بعد را تامین می کرد برای اینکه هزینه نکند از کارهای آماده استفاده می کند. جشنواره تئاتر فجر یک هنجار تمرین شده، تجربه شده و جواب داده را یک شبه تغییر داد و شوک زیادی به جامعه هنری وارد کرد به طوری که به مرور از اعتبار و اشتیاق شرکت در آن کاسته شده است ولی جشنواره همدان از آغاز این روال را داشته است.به اسامی آدم ها اعتماد کنیم چون همین بی اعتمادی باعث شده تئاتر ما از هویت خالی شود زیرا بودجه ها برای برگشت پول در گیشه به افراد خاصی داده می شود نه برای فرهنگ سازی و هموار کردن بستر تولید تئاتر به صورت مستمر با موضوعاتی که هنرمند انتخاب می کند

و اما درباره بخشی دیگر از سوال شما باید بگویم این جشنواره نیست که سفارش می دهد. چرا می خواهید هنرمندان را به سمت کارهای سفارشی با دریافت بودجه در مدت زمان اندک و شتاب‌زده سوق دهید؟ به این شکل کارآیی و استقلال آنها را می گیرید. به جای آن پیگیری کنید که چرا در طول سال و از طریق اجراهای مستمر کسی سراغ سوژ ه هایی که نام بردید، نمی رود یا کمتر اقبال نشان می دهند. این هنرمند است که از رویدادهای اجتماعی تاثیر می گیرد نه از پول پرداختی و ضمنا خط مشی غلط هم به جشنواره پیشنهاد می دهیم که چرا در روند تولید تئاتر کودک کاری نمی کند. چگونه می توان به تولید کارهای شتابزده و مقطعی امیدوار بود.

به اسامی آدم ها اعتماد کنیم چون همین بی اعتمادی باعث شده تئاتر ما از هویت خالی شود زیرا بودجه ها برای برگشت پول در گیشه به افراد خاصی داده می شود؛ نه برای فرهنگسازی و هموار کردن بستر تولید تئاتر به صورت مستمر با موضوعاتی که هنرمند انتخاب می کند. تئاتر کودک صرف نظر از شرایط زندگی کودک شکل می گیرد و برای یاد دادن راه زندگی و تقویت تخیل کودکان برای زندگی آینده تلاش می کند. تئاتر برای اینکه انسان هایی بی عقده و فهیم و دارای استقلال رای بار بیایند تلاش می کند.

*مشارکت با ارگان هایی چون آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، وزارت کار و … چقدر مورد توجهتان است و اصلا این نهادها و ارگان ها چقدر تمایل به همکاری و مشارکت در برگزاری جشنواره دارند؟

– در سالی که گذشت خیلی به حمایت این ارگان ها خوشبین بودم هنوز هم هستم ولی معمولا خیلی قالبی و محافظه کارانه عمل می کنند و اتفاقا آنها سفارش دهندگان کلان هستند که تنها برای خوراک فکری مورد نظر خودشان بودجه تامین می کنند. این مساله با ماهیت جشنواره تناقض دارد چون جشنواره متعلق به همه تنوع های فکری و سلیقه ای است اما چنانچه شرایطی فراهم شود که با حفظ استقلال جشنواره به عنوان یک رویداد هنری نه اداری، بتوانیم از کمک های ارگان ها استفاده کنیم حتما استقبال خواهم کرد.