سفال‌هایی از دوره ساسانی در گزک راین کرمان کشف شد
به گزارش «تاریخ ما» به نقل از میراث‌آریابه‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، یدالله حیدری بابا کمال، سرپرست گمانه زنی برای تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه قدیم گزک راین،استان کرمان امروز شنبه 16 تیر 97 با اعلام این خبر گفت: «مطالعات محوطه ها و شهرهای صدر اسلام، می‌تواند نقش مهمی در شناسایی چگونگی استقرارها و تعامل آنها در قرون نخستین اسلامی با دوره ساسانی داشته باشد و محوطه قدیم گزک یکی از این محوطه ها است که با انجام کاوش‌های باستان‌شناسی در آن، می‌توان به ابهامات زیادی درباره محوطه های صدر اسلام در منطقه جنوب شرق را پاسخ داد.»
حیدری گفت: «به جز اشارات بسیار اندکی که در برخی از متون به نام این محوطه شده، تاکنون هیچ مستنداتی اعم از کاوش یا طرح مطالعاتی و پژوهشی در خصوص این محوطه ثبت نشده‌است.»
او با اشاره به مستندات، این محوطه تاریخی را متعلق به اواخر ساسانی و اوایل دوره اسلام تا سلجوقی دانست و گفت: «با توجه به رونق راه ارتباطی کرمان ـ بلوچستان و کرمان ـ هرمز در دوران سلاجقه و قراختاییان، احتمالاً یکی از ادوار اوج و گسترش این محوطه در همین زمان بوده است.»
سرپرست گمانه زنی برای تعیین عرصه و حریم محوطه قدیم گزک راین گفت: «همچنین وجود داده های سفالی و معماری پراکنده در سطح محوطه حاکی از تعلق این محوطه به فرهنگ دوره ساسانی، قرون نخستین اسلامی تا قرون میانی است.»
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «وجود داده های فرهنگی مرتبط با این محوطه که بی شک می‌تواند ارتباط این محوطه با سایر محوطه های قرون نخستین و میانی اسلامی در منطقه جنوب شرق را روشن کند، یکی از ضرورت های مطالعه و ثبت این محوطه مهم صدر اسلام است.»
حیدری گفت: «بر اساس مطالعات زیست محیطی شهرستان راین و محوطه قدیم گزک، وجود دشت حاصلخیزی که محوطه راین در آن واقع شده حاکی از استقرار این محوطه در دشت میان کوهی است.»
به گفته این باستان شناس، استقرار های باستانی در دشت های میان کوهی به علت شکل گیری بر روی مخروطه افکنه ها، همواره از قابلیت ها و پتانسیل های بالایی برای تمرکز سکونتگاه های انسانی دارا هستند، این عامل به همراه هوای مطلوب و آب کافی باعث سکونت در این ناحیه از دوران تاریخی تا قرون میانی اسلامی شده است.
کانال های سنگی از جنس تراورتن
او وجود چشمه های آب گرم در سطح محوطه از گذشته های دور را باعث ایجاد کانال های سنگی از جنس تراوتن دانست.
حیدری با اشاره به گسترده شدن این کانال ها در بخش شمالی محوطه و در غرب روستای کنونی گزک که در مسیر آب بوجود آمده اند، گفت: «وجود مکانی شبیه به استخرِ آب یا آب بند برای جمع شدن آب در پشت آن، موجب استفاده بهینه از آب برای کشاورزی و انتقال بهتر آن شده است.»
او با اشاره به استفاده از این کانال های سنگی تا امروز، اهمیت شهر راین و شهر قدیم گزک را بیشتر به علت قرارگیری این منطقه در مسیر راه های ارتباطی دانست و گفت: «قرارگیری منطقه کرمان در یکی از چهارراه های ارتباطی (شمال به جنوب و شرق و غرب) باعث شده این منطقه همیشه به عنوان یکی از کانونهای سیاسی، تجاری و نظامی جنوب شرق ایران مطرح باشد.»
سرپرست گمانه زنی برای تعیین عرصه و حریم محوطه قدیم گزک راین، راه بزرگ و کاروانی که از سیرجان به سمت خاور تا مکران ادامه می-یافت را مهمترین راه جنوب و جنوب شرقی کشور دانست و افزود: «بر سر این مسیر، شهرهایی واقع بود که اکنون از برخی از آنها اثری نیست؛ اما برخی دیگر هنوز به حیات خود ادامه می دهند.»
او با اشاره به عبور این راه از راین و امتداد ان از راه دارزین و بم و نرماشیر به فهرج در حاشیه کویر و سپس سیستان گفت: «اهمیت تجاری، سیاسی و نظامی این راه، از یک سو سبب گسترش راین و از سوی دیگر باعث شکل گیری استحکامات دفاعی و نظامی و بازسازی پی در پی آن در دوران اسلامی شده است به گونه ای که بقایای معماری برجای مانده تا چند دهه اخیر در محوطه قدیم گزک، حاکی از اهمیت ارتباطی و استراتژیک آن از دیرباز تاکنون بوده است.»
نگاهی به سوابق پژوهشی در محوطه گزک
حیدری با اشاره به این نکته که تاکنون هیچ گونه فعالیت میدانی اعم از بررسی، گمانه زنی و یا کاوش باستان شناسی در محوطه گزک راین صورت نگرفته است، گفت: «تنها طرح پژوهشی در این زمینه «گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه قدیم گزک» بود که امسل انجام شد.»
او تاکید فروان کرد: «انجام پژوهش های گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه-های باستانی می‌تواند نقش مهمی در حفظ و نگهداری محوطه ها از آسیب های احتمالی و ساخت و سازهای غیر مجاز داشته باشد.»
سرپرست گمانه زنی برای تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه قدیم گزک راین افزود: با انجام این فعالیت ها، می توان در مورد وضعیت فرهنگی محوطه ها ابراز عقیده کرده و با توجه به نتایج به دست آمده از آن، در مورد برنامه ریزی های آتی تصمیم گیری کرد.
به گفته این باستان شناس، نتایج گمانه زنی نشان می‌دهد که عرصۀ تپه به شکل بیضی و از منتهی الیه غرب روستای ده ملک در سمت شرق، مدرسه روستا در سمت جنوب، تقاطع دو قنات روستا در سمت شمال و دامنه کوه در سمت غرب گسترش یافته است.
او با اشاره به وجود مواد فرهنگی از قبیل قطعات مختلف سفال به همراه لایه-های فرهنگی در 13 گمانه از 25 گمانۀ آزمایشی گفت: «این 13 گمانه نقش مؤثری در تعیین عرصه و حرایم محوطه داشته است.»
حیدری گفت: «از نظر گاهنگاری سفال های بدست آمده از 13 ترانشه از مجموع 25 ترانشه آزمایشی، مربوط به دوره ساسانی، قرون اولیه اسلامی تا دوره سلجوقی بوده است.»
سفال هایی با رنگ های گوناگون
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «این سفال ها عموماً در طیفی از رنگ های نخودی، آجری، لعابدار قرون اولیه، با نقش کنده اعم از اسگرافیاتو یا نقوش ساده هندسی بر روی بدنه سفال بوده اند.»
به گفته او، علاوه بر تکنیک اسگرافیاتو، سفالینه های با تکنیک قالبزده، استامپی، نقش افزوده، نقاشی زیر لعاب و نقاشی بر روی بدنه سفال مربوط به قرون اولیه اسلامی نیز در میان مجموعه سفال های این دوره قابل توجه است.
سرپرست گمانه زنی برای تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه قدیم گزک راین افزود: «این نوع سفالینه ها تکنیک رایج سفالینه های قرون اولیه و میانی در سایر نقاط ایران بوده اند که در این منطقه از کرمان نیز رایج شده اند؛ به عبارتی استفاده از سنت محلی سفالگری در شهر قدیم گزک چندان مورد توجه نبوده است.»
کشاورزی عامل تخریب آثار معماری محوطه
حیدری اظهار کرد: «برخلاف سفالینه های بدست آمده از گمانه های آزمایشی، آثار معماری بدست آمده از داخل گمانه های آزمایش بسیار ناچیز بوده و به عبارتی به علت شخم زمین های کشاورزی و تسطیح آن ها، هیچ گونه آثار معماری پا برجا و سالمی بر پهنه دشت قابل مشاهده نیست.»
او با استناد به گفته های اهالی گفت: برخی از این آثار تا یکی دو دهه اخیر پابرجا بوده اند، که برای تبدیل به زمین های کشاورزی تسطیح شد و از بین رفته اند.
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «اگرچه داده های سفالی و فرهنگی بدست آمده محوطه قدیم گزک، این شهر را در ردیف شهرهای بسیار با عظمت و باشکوه در دوره ساسانی و مخصوصاً قرون اولیه اسلامی تا دوره سلجوقی منطقه جنوب شرق قرار نمی‌دهد، با این حال قرارگیری در مسیر ارتباطی شهر راین اهمیت این منطقه را دوچندان کرده و اندک اشارات متون تاریخی و داده های فرهنگی به دست آمده از کاوش گمانه های آزمایشی، از اهمیت این شهر در قرون اولیه اسلامی تا قرون میانی حکایت می کند.»
به گفته این باستان شناس، وجود نقشه های عرصه و حریم محوطه های تاریخی، امکان مدیریت و برنامه ریزی روستایی و شهری شایسته تر را فراهم می کند.
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «به عنوان نمونه، در تدوین طرح های هادی روستاهایی که عموماً در نزدیکی محوطه های تاریخی واقع هستند، توجه به مسأله میراث فرهنگی و محوطه های تاریخی، به تدوین طرح های هادی علمی تر و دقیق تر یاری می رساند.»
ضرورت کاوش های باستان شناسی
حیدری با توجه به تعرض وسیع روستاییان و کشاورزان به محوطه تاریخی گزک راین و تخریب بخشهایی از محوطه انجام کاوش های علمی باستان-شناسی برای جلوگیری از تداوم تخریب و آسیب های انسانی در این محوطه را ضروری دانست.
حیدری در ادامه گفت: «محوطه قدیم گزک در اثر فعالیت های مستمر کشاورزی فاقد اثر پابرجا و مشخصی بر سطح خود بوده و توسط کشاورزان و عوامل انسانی کاملاً تسطیح و از بین رفته است.»
او به خبرنگار تاریخ ما گفت:: «با توجه به اینکه بیشتر کشت های انجام شده در سطح محوطه از نوع آبی است، هر ساله شخم عمیق و آبیاری مداوم باعث تخریب این محوطه صدر اسلام شده، همچنین ساخت و سازهای روستا در سمت غربی آن باعث تخریب بیشتر محوطه شده است.»
او در پایان تاکید فروان کرد: «با این حال و با توجه به پراکنش قطعات سفال مربوط به اواخر ساسانی، صدر اسلام تا دوره سلجوقی بر سطح محوطه، توالی دوره های تاریخی بر سطح آن مشهود بوده و ضرورت تعیین عرصه و گمانه زنی در آن کاملاً ضروری به نظر می رسید.»
مجوز گمانه زنی برای تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه قدیم گزک راین توسط ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری صادر شده است.