قلعه طهمورثات

به گزارش «تاریخ‌ما»، در روستای طهمورثات که قدری بیشتر از 300 نفر جمعیت و تنها 3 کیلومتر از شهر ورزنه فاصله دارد، قلعه‌ای وجود دارد که از روزگار قاجار به جای مانده و محل زندگی سران و بزرگان روستا بوده است. این روستا در 90 کیلومتری شرق اصفهان و در دل بحران آب قرار دارد.

بانی ساخت این قلعه اکبر خان نام داشته است. این قلعه دارای 6 برج دیده‌بانی و یک شاه‌دژ در مرکز است. ارتفاع برج‌ها به 7 متر و دیوارهای اطراف عمارت حدود 6 متر هستند. کل این مجموعه 5 هزار متر مربع مساحت دارد و شامل 5 خانه اربابی است که معماری منحصر به فرد و بسیار متقارن آن، وجه تمایزش محسوب می‌شود.

ورودی قلعه در ضلع شرقی قرار دارد. شاه‌دژ از چهار سو تحت حمایت برج‌های دیده بانی قرار دارد و در فاصله‌ای مناسب برای ایجاد امنیت نسبت به در ورودی قرار گرفته است. از پشت بام هر دو منزل دو طرف شاه‌دژ امکان رفت و آمد به قلعه مرکزی وجود دارد و این مساله در هنگام خطر حلقه‌ای برای امداد و یا فرار ایجاد می‌کند. منزل خلیل خان، حسن خان، یدالله خان، خسورخان و کریم‌خان و منزل رضاخان در این مجموعه کنار یکدیگر قرار دارند.

منزل خلیل خان

در ابتدای ورود به قلعه در سمت راست وارد منزل خلیل خان می شویم. طرح این خانه مبتنی بر انتظام فضاهای مختلف، بر گرد یک حیاط میانی مربه شکل است. برای ورود به خانه باید از سر دری تو نشسته و یک هشتی و دالانی که به گوشه حیاط راه می برد گذشت. هشتی، در دیگری دارد که به یکی از اتاق‌های جبهه جنوبی باز میشود. بیشتر فضاهای بنا در دو جبهه شمالی و غربی حیاط واقع است.

 جبهه های شرقی و جنوبی به فضاهای نیم باز، صفه و ایوان اختصاص یافته است. ترکیب کلی دو بخش شمالی و جنوبی مانند یکدیگر است با این تفاوت که در مرکز یکی، “سه دری” و در مرکز دیگری؛ ایوان واقع است. جبهه های شرقی و غربی حیاط نیز بسیار شبیه به هم است. در جبهه غربی یک سه دری و یک صفه زیبا در جلو و در جبهه شرقی یک صفه کاملاً مشابه که نمایی از سه دری در آن انعکاس یافته است وجود دارد.

در دو سوی فضای میانی از جبهه شمالی و جنوبی اتاقهای مشابه با یک در وجود دارد و در چهار گوشه حیاط راهرویی به چشم می‌خورد که راهرو شمال شرقی به برجک دیده بانی، راهرو شمال غربی به مطبخ، راهرو جنوب شرقی به چاه آب و انباری، و راهرو جنوب غربی به یک هشتی منتهی می شود.

منزل حسن خان

در مقابل منزل خلیل خان، در نیمه جنوبی قلعه، منزل حسن خان وجود دارد طرح این خانه نیز مبتنی بر انتظام فضاهای مختلف به گرد یک حیاط میانی است. حیاط به شکل مربع است و بیشتر فضاهای خانه در جبهه شمالی و جنوبی واقع است. جبهه شرقی و غربی بنا به یک صفه کم عرض و قرینه هم تعلق یافته است برای ورود به بنا باید از یک سر در و راهروی کوتاه که به طور غیر مستقیم به گوشه حیاط راه می برد گذشت. در اینجا بر عکس منازل دیگر از هشتی خبری نیست و در ابتدای ورود به راهرو یک در به اتاق جبهه شمالی و یک در قرینه آن به انباری باز می شود.

منزل ید اله خان

مقابل ورودی قلعه، منزل ید اله خان قرار دارد. این بنا و منزل هم جوار هسته اولیه قلعه را تشکیل میداده است. بنا خانه‌ای است یک طبقه که فضاهای آن با نظمی کامل در اطراف یک حیاط نشسته اند. با عبور از سر دری زیبا و هشتی به قسمتی می رسیم که سرآغاز دو دالان است یکی منتهی به منزل خلیل خان و دیگری منتهی به منزل خسرو خان. پس از عبور از دالان مربوطه که نسبتاً طولانی است به طور غیر مستقیم به حیاط می رسیم.

حیاط و فضاهای اطراف آن همه قاعده هایی منظم با اشکال کامل هندسی دارند. نمای جبهه شمالی متشکل از یک سه دری در میان و در طرفین دو اتاق است که قرینه آن به صورت فضای باز یعنی سه ایوان کوچک در جبهه جنوبی قابل مشاهده است. در جبهه غربی نیز به تقلید از جبهه شرقی می توانیم یک سه دری را مشاهده کنیم که بین دو راهرو قرار گرفته است. راهرو شمال شرقی به برجک دیده بانی، راهرو شمال غربی به مطبخ و چاه آب منتهی می شود. راهرو جنوب شرقی مسیر ورود به حیاط و راهرو جنوب غربی مسیر ورود به راه پله های پشت بام است.

منزل خسروخان و کریم خان

منزل خسرو خان و کریم خان که یک منزل محسوب می شود دقیقاً در کنار و ضلع جنوبی منزل ید اله خان واقع است. این خانه که هشتی و دالانی مشترک با خانه ید اله خان دارد در نقطه ای از دالان مشترک جدا و با دالانی دیگر به حیاط منتهی می‌شود.در این خانه نیز بر اساس الگوهای معماری درون گرا، فضاهای گوناگون مشتاقانه به گرد حیاط حلقه زده اند و به آن نظر می کنند. حیاط خانه مربع و فضاهای اصلی خانه در چهار طرف آن واقع شده اند.

منزل رضاخان

حیاط میانی با فضاهایی بر گرداگرد آن انتظام کلی این بنا را شکل داده است. خانه یک دستگاه ورودی دارد متشکل از سر در، هشتی و راهرویی که به گوشه حیاط منتهی می شود. انتظام فضاهای پیرامون حیاط، مطابق با همان نظم و هندسه تقارن و متداول در خانه‌های دیگر قلعه است. نماهای حیاط دو به دو رو به یکدیگر نشسته اند و گویی با هم سخن می گویند.

جبهه شرقی با یک سه دری در وسط و دو اتاق در جانبین فضا های اصلی خانه را تشکیل داده. این سه دری با یک در اصلی در میان و دو راهرو کوتاه که ورودی‌های دیگر اتاق را تشکیل می دهد و چند ضلعی بودن فضای داخلی آن گویی بر عنصر اصلی خانه تاکید می کند. جبهه غربی تنها فضای باز خانه است که به سه ایوانچه اختصاص یافته و به طرز بسیار زیبای توانسته با جبهه شرقی تقارن ظاهری پیدا نماید

از قلعه طهمورثات در حال حاضر آنطور که باید حفاظت نمی‌شود و کاربری فعالی در آن وجود ندارد. این قلعه تنها یکی از جاذبه‌های متعدد شرق اصفهان است. با سفر به شرق اصفهان به اقتصاد آسیب دیده این منطقه کمک خواهید کرد.

انتهای پیام