عکسی که می‌توان سال ۵۷ را با آن فهمید
به گزارش خبرگزاری تاریخ ما به نقل از روابطعمومی موسسه هنرمندان پیشکسوت، مراسم افتتاحیه نمایشگاه «تاریخ در قاب» عصر دیروز یکشنبه (دوازدهم بهمن‌ماه) همراه با تجلیل از زنده‌یاد «حسین پرتوی» عکاس انقلاب و دفاع مقدس در نگارخانه لرزاده برگزار شد.
در این مراسم سید محمد مجتبی حسینی معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، احمد مسجد جامعی عضو شورای اسلامی شهر تهران، نیکنام حسینی‌پور مدیرعامل موسسه هنرمندان پیشکسوت، محمود دعایی مدیرمسئول روزنامه اطلاعات، محمدرضا سوقندی مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور ایثارگران، هادی مظفری مدیر کل دفتر هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، علیرضا اسماعیلی سرپرست فرهنگستان هنر، سجاد محمدیارزاده رئیس موسسه فرهنگی هنری و پژوهشی صبا و برخی از هنرمندان پیشکسوت حضور داشتند.
دیدن یکی از راه‌های شکل‌گیری معرفت و شناخت در جامعه است
در ابتدای این مراسم نیکنام حسینی‌پور ضمن بیان اینکه آغاز چهل‌ودومین فجر انقلاب را خدمت همه ایرانیان تبریک عرض می‌کنم، گفت: برای همه مردم و به‌خصوص هنرمندان موسسه، آرزوی سلامتی دارم. همچنین برای کادر درمانی کشور که یک سال است در این جهاد علمی و درمانی ایثارگرانه فعالیت می‌کنند توفیق سربلندی را خواهانم؛ امیدوارم این ویروس منحوس هرچه سریعتر رخت بربندد تا بتوانیم دورهمی‌های بیشتر و گرم‌تری با موضوعات مختلف داشته باشیم.
او همچنین عنوان کرد: ضرب‌المثل معروفی است که می‌گوید عقل مردم در چشمشان است و اگر دید منفی خودمان را از روی این ضرب المثل برداریم شاید منظور این باشد که از طریق چشم است که امر دیداری صورت می‌گیرد، سپس مغز دستورات لازم را صادر می‌کند و منجر به یک تصمیم می‌شود؛ همه اینها در لحظه اتفاق می‌افتد و به قول فردوسی:
خرد گرسخن برگزیند همی همان را گزیند که بیند همی
یعنی اگر عقل و اندیشه انسان موضوعی برای قضاوت و داوری برگزیند همان موضوعی را انتخاب می‌کند که قابل مشاهده و رویت باشد.
وی افزود: این نشان‌دهنده حس بصری و تاثیری است که بر جامعه و افراد دارد و حال با هنر عکاسی این حس به دیگران منتقل می‌شود. از آنجا که حس باصره در ادراک و تجربه واقعیت به عنوان بی‌واسطه‌ترین حس وارد عمل می‌شود، در تمامی فرهنگ‌ها همواره دیدن را مترادف با ادراک بی‌واسطه تلقی کرده‌اند، به واقع دیدن یکی از راه‌های شکل‌گیری معرفت و شناخت در جامعه است.
مدیرعامل موسسه هنرمندان پیشکسوت تصریح کرد: عکاس با فلشی که می‌زند نوری را در تاریکی روشن می‌کند و بعضی عکس‌ها هم مثل یک جرقه هستند. در واقع عکاسان مستندسازان تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جوامع خود بوده و با عکس، نگاه‌های بیشتری را جذب می‌کنند. همچنین عکس یکی از مهم‌ترین عناصر کمکی در روزنامه‌نگاری و ارتباطات انسانی است. عکس سند زنده‌ای غیرقابل انکار است، زیرا عکس می‌تواند خاطرات بسیار ارزشمند انسان‌ها را برای آنها یادآوری کند.
وی در ادامه بیان کرد: عکس‌های مستند در کنار مبحث هنری، بیشتر به منظور نمایاندن تحولات اجتماعی و سیاسی مورد توجه قرار می‌گیرند، چراکه واقعیت را همان‌طور که هست به ثبت می‌رسانند. به عبارت ساده‌تر، در این نوع عکاسی تصویر، نقش یک شاهد و گواه را برای اثبات شرایط اجتماعی و سیاسی خاص برعهده دارد.
او با اشاره به اینکه عکس‌هایی که در اول انقلاب و در آن شرایط حساس تاریخی ثبت شده‌اند بخشی از آرشیو و اسناد ملی ما هستند که باید در حفظ و نگهداری آنها کوشید، اظهار کرد: بسیاری از این آثار در دل خانه‌هاست یا تاریخچه عکس در سینه عکاس حبس شده و این وظیفه سازمان‌های متولی است که تاریخ شفاهی این عکس‌ها را حتی تدوین کنند. عکس خوب هم می‌تواند روی تفکر عکاس تاثیر بگذارد و مایه تعالی و ترقی وی شود و هم در طرز نگاه مردم جامعه و گاه حتی روی خود سوژه اثر بگذارد. در یک جمله عکس خوب، تلنگری به قدر توان بر اذهان بیدار است.
حسینی‌پور در پایان سخنان خود مطرح کرد: همین عکس زنده‌یاد پرتوی از همافران و اینکه در چه شرایطی گرفته شده وچه تاثیری بر نظام سیاسی حاکم مستقر گذاشته و تزلزلی که در ارکان آن ایجاد می‌کند خودش نشان‌دهنده تاثیر عکس بر تحولات فرهنگی و اجتماعی ایران است؛ حتی در شرایط جدید که گوشی‌های موبایل و فضای مجازی که فضای توقف و مکث نیست و باید به سمت جلو حرکت کرد دسترسی همه شهروندان را به عکاسی فراهم کرده می‌بیند چقدر در اصلاح رفتار سیاستمداران و… موثر است. همانگونه که اهالی قلم و نویسندگان، با قلم خود اثرگذار هستند عکاس هم با عکس و دوربین عکاسی خود درجهان اثرگذارند.
با عکس می‌توان بسیاری از اتفاقات را به نمایش گذاشت
در ادامه این برنامه احمد مسجدجامعی ضمن تعریف خاطره‌ای از خرید کتاب و تصویر کردن طرح جلد آن اثر برای حضار، در خصوص تاثیر عکس جسد کودک کرد پناهجو که در دریای آزاد غرق شد توضیحاتی داد و تصریح کرد: برخی از عکس‌ها تاثیر تعیین کننده‌ای دارند، یکی از این موارد عکسی است که حسین پرتوی از بیعت همافران با امام (ره) برداشته است؛ درواقع این عکس ارتش را خوشنام کرد.
وی در ادامه بیان کرد: تصور و تلقی این بود که مردم و نیروهای مسلح مقابل هم هستند، اما ذوق و ظرافتی که در عکاسی این تصویر به کار رفته بود توانست هم پیام خود را منتقل کند و هم اینکه این پیام آسیبی را به آن مجموعه همافران وارد نکند؛ یعنی شما نمی‌دانید چه کسانی در این مراسم حضور داشتند و در این صورت آسیبی به افراد حاضر در این عکس وارد نمی‌شد.
مسجد جامعی ضمن اشاره به اینکه این تصویر پرتوی از جمله عکس‌های تاریخی بود که دستگاه حاکمیت را وادار به موضع‌گیری کرد، گفت: به‌واقع این عکس در شکل‌گیری اتفاق‌های بعد از خود، هم از نظر روحیه بخشی به مردم و هم از منظر ایجاد انسجام اجتماعی بین دو گروه موثر یعنی نظامیان و مردم تاثیر اساسی داشت، پیوندی بین این دو گروه ایجاد کرد و همچنین تکذیب این عکس از سوی حاکمیت نشان از تزلزل آنها داشت.
او با بیان اینکه اوج عکاسی مستند خبری در حوزه دفاع مقدس بود و البته پیش از آن نیز عکس‌هایی دیده می‌شد، اظهار کرد: با عکس می‌توان بسیاری از اتفاقات مختلف را به نمایش گذاشت. به‌واقع بدون این عکس پرتوی نمی‌توانیم آن دوره تاریخی و سال ۵۷ را بررسی و فهم کرد؛ برخی عکس‌ها اطلاعاتی می‌دهند که در هیچ نوشته و متن مکتوبی وجود ندارد.
عضو شورای اسلامی شهر تهران همچنین عنوان کرد: به نظر من از این به بعد می‌توان تاریخ را بر اساس عکس‌ها نوشت و اگر بخواهیم هر سال را با یک عکس نشان دهیم، سال ۵۷ را می‌توان با عکس پرتوی نشان داد. در عصر حاضر نیز با وجود موبایل هوشمند ونرم افزارهای مختلف عکاسی به امری عمومی بدل شده است و اکنون دیگر تنها خلاقیت و درک و کشف لحظه است که اهمیت پیدا می‌کند. در اینجاست که کار افرادی چون حسین پرتوی اهمیت پیدا می‌کند و تاریخ به معنای زمان محقق شده را ثبت و ضبط کرده و خرد دوره را بازگو می‌کنند و این امر زمینه‌ای را برای محققان فراهم می‌کند.
عکاسی، متعهدترین هنر
سجاد محمدیارزاده نیز از دیگر حاظران در این مراسم ضمن بیان اینکه رمز ماندگاری هنرمند تنها با اثری که رمز و راز خاصی دارد نیز ممکن است، بیان کرد: به گمان من «تعهد» رمز ماندگاری هنرمند است؛ چه هنرمندانی که متعهد بودند و صحنه‌هایی از انقلاب را حین و قبل و بعد آن تصویرکردند و چه هنرمندانی که بعد از دفاع مقدس این هنرمایی را انجام دادند و چه هنرمندانی که در وضع موجود و حال حاضر این کار را انجام می‌دهند. به واقع اگر امروز جمع شدیم تا از خدمات حسین پرتوی و هنرمندان دیگر قدردانی کنیم به دلیل همین تعهد به هنر عکاسی است.
وی با بیان اینکه ما باید به هنرمندان ارج بنهیم و جایگاه آنها را قدرشناسی کنیم، تاکید کرد: به نظرم عکاسی متعهدترین هنر است از این رو که بدون هیچ‌دخل و تصرفی عین واقعیت را به جامعه عرضه می‌کند؛ در ذات این هنر زمان بوده و هنر متعهد نیز پایبند زمان است. فکر می‌کنم درسی که این هنرمندان به جامعه امروزی می‌دهند تعهد به هنر زمان بود که توانست آن اثربخشی را داشته باشد.
از طاغوت گسستیم و به الله پیوستیم
حجت الاسلام سیدمحمود دعایی از دیگر مهمانان آئین افتتاحیه نمایشگاه «قاب در تاریخ» با بیان خاطرات و چگونگی ثبت یکی از عکس‌های انقلاب از سوی حسین پرتوی اظهار کرد: صبح زودی در مدرسه رفاه مشغول فعالیت بودیم و در آن زمان بنده تلفن‌ها را پاسخ می‌دادم؛ جمعی ساک به دست آمدند و گفتند دیشب هماهنگی لازم با آقای مفتح صورت گرفته تا در این‌جا کارهای خود را انجام داده و پیوند خود را به صورت رسمی با امام، انقلاب و رهبری اعلام کنیم. حال آقای مفتح نیست و ما چه کنیم؟
وی همچنین گفت: روزی بود که امام (ره) دولت موقت مهندس بازرگان را تعیین کرده بودند و از مردم درخواست کرده بودند با راهپیمایی، حمایت خود را از دولت اعلام کنند، همه مردم نیز در این راهپیمایی حضور داشتند. من متوجه شدم که بنا بود برنامه دقیق و حساسی توسط آن دوستان اجرا شود و به دلیل حضور مردم در آن راهپیمایی حتی آقای مفتح که قرار بود هماهنگی کرده و از این دوستان حمایت کنند نیز حضور ندارند.
او با اشاره به اینکه در آن زمان شهید رجایی در مدرسه رفاه مسئول تدارکات بود، بیان کرد: این دوستان که برای اجرای برنامه آمده بودند گفتند نیاز به محیطی برای تعویض لباس و تمرین ابتدایی دارند و پس از آن که هماهنگ شدند، با لباس فرم در خیابان ایران تا مدرسه ادبی رژه بروند و در محضر امام (ره) حضور پیدا کنند.
به کمک شهید رجایی سالن اجتماعات مدرسه را در اختیار آنها قرار دادیم، و طبق خواسته‌شان چند بلندگو تهیه کردیم.
دعایی افزود: پس از آن اندک مردمی که در محل حضور داشتند متوجه این گروه نظامی و منسجم و رژه رفتن آنها شدند؛ خبرنگاران و عکاسان نیز در مسیر راهپیمایی بودند و لحظات بیعت مردم با دولت و انقلاب را ثبت می‌کردند. خوشبختانه خبرنگاران روزنامه کیهان از رژه این گروه مطلع بودند. ما در محضر امام(ره) رفتیم و درباره بیعت طیفی از همافران نیروی هوایی با ایشان گفتیم. حضرت آیت‌الله خمینی نیز اعلام آمادگی کردند و دوستان نیز یکی از شکوه‌مندترین رژه‌های خود را در مقابل امام انجام دادند.
وی ادامه داد: در پایان فرمانده آنها فرمان داد و همه به صورت نظامی ایستادند و فریاد زدند «از طاغوت گسستیم و به الله پیوستیم» این هماهنگی و غرشی که در آن فضا ایجاد شده بود التهابی ایجاد کرده بود که همه اشک شوق ریختند. طبق دستور همین فرمانده به عکاس اعلام شد که از عقب عکس بگیرد و اگر چهره یک نفر مشخص شود تشکیلات کیهان را از بین خواهند برد. عکاس نیز فرصت را مغتنم شمرد و عکس‌های زیادی برداشت.
دعایی تصریح کرد: پس از آن خدمت آقای مطهری رفتند و گفتند علی‌رغم این که امام دو درجه تب داشتند اما خیلی شاداب ایستادند و متناسب با فعالیت دوستان پاسخ دادند، مرحوم مطهری نیز گفت این حرکتی که امروز صورت گرفت مرده را زنده می‌کند چه رسد به فرد تب‌دار.
پیشکسوتان سرمشق دیگران هستند
او با بیان این که خدا رحمت کند حسین پرتوی را که چنین عکسی را ثبت کرد، عنوان کرد: یکی از برنامه‌های ویژه این مراسم تجلیل از عکاس هنرمند، وظیفه‌شناس و متعهد، حسین پرتوی است او عکاس توانمند روزنامه کیهان بود.
دعایی در پایان سخنان خود بیان کرد: مراسم برپا شده و گرامی‌داشت و تجلیل از پیشکسوتان عرصه هنر به ویژه هنر عکاسی مراسم خوب و امری مهم است؛ پیشکسوتان کسانی هستند که آموزش می‌دهند و الگو و سرمشق دیگران بوده و نقشی اساسی در تربیت افراد جامعه دارند از این رو باید مورد توجه قرار گیرند.
قدرت تاریخی عکس همافران، انقلاب را جلو انداخت
علی قلم‌سیاه از دیگر مهمانان این مراسم ضمن اشاره به اینکه سیر تاریخی عکاسی از زمانی شروع می‌شود که انسان اولین بار تصویر خود را در آب دید، عنوان کرد: پس از این مواجهه، تکامل، دیدن اولیه را تبدیل به دوربین عکاسی کرد زمانی که سه علم مطرح جهان شیمی، فیزیک و مکانیک به یکدیگر رسیدند؛ اولین عکس‌ها نیز ۱۰ سال پس از این اتفاق علمی برداشته شد.
او در ادامه اظهار کرد: سپس عکاسی در اولین پایگاه‌های صنعت جای گرفت و بنابراین در حال حاضر این هنر وارد بزرگترین عصر توسعه صنعتی و اقتصادی خود شده است؛ صنعت بزرگی که تولید سرمایه می‌کند، هم سرمایه مربوط به نقش تولید ابزار و هم سرمایه مرتبط با فرهنگ عموم جامعه. همچنین عکاسی سبب قدرت بخشیدن به کوچک شدن جهان شد و حال جهان از دهکده نیز کوچکتر شد؛ بدین صورت که هر اتفاقی که در جهان رخ می‌دهد به راحتی در خانه خود از آن مطلع می‌شوید. بنابراین عکاسی خود را به خانه همه افراد بشر تبدیل کرده است.
این هنرمند با بیان اینکه عکاسی به مثابه یک اندیشه هنری، می‌تواند هنر اندیشمندانه یک هنرمند را به یک اثر هنری تبدیل کند، تصریح کرد: عکس پرتوی از همافرانی که به دیدار امام (ره) رفته بودند از عکس خبری فراتر رفت و تبدیل به عکسی مستند شد. یک عکس به تنهایی می‌تواند دامنه مربوط به مسائل جدی را به سندی تاریخی تبدیل کند و در عمق تاریخ به نمایش دربیاورد و این عکس پرتوی یکی از آن‌هاست.
وی افزود: عکس همافران و انتشار آن، آنقدر به افراد نظامی در نیروی هوایی قدرت بخشید که روز بعد از نشر این عکس در خیابان انقلاب رژه رفتند. درواقع آنقدر قدرت تاریخی و نفوذی این عکس زیاد شد که به گمان من انقلاب را جلو انداخت.
علی قلم سیاه در پایان درباره حسین پرتوی گفت: این عکاس انقلاب و دفاع مقدس نوع شگفت‌آوری از تواضع، معرفت، رهنمود و ادب را با خود داشت و شادابی او با نجابت توام بود. هوش سرشار و تواضع فوق‌العاده‌ای در او دیده می‌شد و به واقع این فرد حامل مجموعه‌ای از نیکی‌های موجود در یک انسان بود.
گفتنی است در این مراسم مستندی درباره حسین پرتوی و عکس تاریخی و جاودانه او «دیدار همافران با آیت‌الله خمینی (ره)» پخش شد. همچنین از خانواده پرتوی و هنرمندانی که عکس‌هایی را در این نمایشگاه به نمایش گذاشتند تجلیل شد. در پایان مراسم نیز حاضران از نمایشگاه «قاب در تاریخ» دیدن کردند.
نمایشگاه «تاریخ در قاب» به همت موسسه هنرمندان پیشکسوت با همکاری فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران و موسسه فرهنگی، هنری و پژوهشی صبا در نگارخانه لرزاده به نشانی فرهنگستان هنر، خیابان ولی‌عصر(عج) نرسیده به خیابان طالقانی پلاک ۱۵۵۴ (ورودی شرقی) و خیابان ولی‌عصر(عج) خیابان طالقانی، خیابان شهید برادران مظفر شماره ۱۷۵ (ورودی غربی) برپاست.
علاقه‌مندان می‌توانند سیزدهم تا بیست‌ونهم بهمن‌ماه، ساعت ۱۰ تا ۱۸ به جز ایام تعطیل از این نمایشگاه که آثاری از زنده یاد حسین پرتوی، محمدعلی جدیدالاسلام، محمود حاج محمدی، محمدصیاد صبور، مرتضی صادقی‌افجه، سعید صادقی قازانچانی، علی قلم‌سیاه، علی کاوه و عباس ملکی را شامل می‌شود، دیدن کنند.
پایان خبر / تاریخ ما