تهیه پرونده جهانی تاریخ ملی سرزمین ایران حاصل زحمات 80ساله جمعی از دانشمندان و پژوهشگران ایرانی است

به‌گزارش میراث‌آریا، مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در پاسخ به‌گزارش «تیر خلاص  بر کاخ اردشیر بابکان» که در روزنامه قانون به چاپ رسیده است، توضیحی را با این مضمون به این روزنامه ارسال کرده است.

«بنای معروف به کاخ اردشیر بابکان در سال 1310  به دلیل داشتن ارزش‌های تاریخی با شماره 89 در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است. از مهم‌ترین ویژگی‌های این بنا می‌توان به استفاده از مصالح بومی در ساخت بنا و ابداع نخستین گنبد و ایوان در تاریخ معماری خاورمیانه  اشاره کرد. از تاریخ ثبت این اثر در فهرست میراث ملّی تا پیشنهاد و طرح ثبت آن در فهرست میراث جهانی در سال 1397 فاصله زمانی قابل‌تأملی را شامل می‌شود که این اثر با ویژگی‌های شاخص خود چرا طی هشت دهه در فهرست میراث جهانی قرار نگرفته و آیا تمام مشکلات آن به روستای آتشکده و وجود تعدادی مزار واقع در حریم آن،  بوی خوش یا ناخوشایند کباب و ساخت پل برمی‌گردد و این موارد مانع از ثبت جهانی آن شده است؟ آیا امروز به‌یک‌باره باید تمام مشکلاتی که طی 87 سال جمع شده را حل کرد؟

 سازمان میراث‌فرهنگی در راستای اجرای این رسالت سنگین و به تحقق رساندن آرمان‌های تاریخی سرزمین ایران با رویکرد ویژه به محور ساسانی فارس تلاش دارد تا ظرفیت آثار باستانی ساسانی را به پشتوانه نتیجه زحمات هشتاد سال پژوهش‌های میراث‌فرهنگی در محور ساسانی در زمینه باستان‌شناسی، حفاظت و مرمت بناهای قلعه دختر، کاخ اردشیر، شهر گور، نقش برجسته‌های ساسانی، بیشاپور و بنای سروستان به ظرفیتی جهانی تبدیل کند. 

تهیه پرونده جهانی تاریخ ملی سرزمین ایران حاصل زحمات هشتاد ساله جمعی از دانشمندان و پژوهشگران ارزشمند ایرانی و غیر ایرانی نظیر رومن گیرشمن فرانسوی تا لیونل بی یر از دانشگاه نیویورک،  باقر آیت آ… زاده شیرازی، هوگی و مرحوم مهریار و آذرنوش تا فون گال و بزرگان امروز از همان تبار، نسل برتر ایران‌شناسان اروپایی نظیر دیتریش هوف از موسسه باستان‌شناسی آلمان و پی یر فرانچسکو کالیری از موسسه ایزمئو و دانشگاه بولونیا، در به ثمر رساندن ثبت جهانی محور ساسانی فارس به‌عنوان زادگاه و خاستگاه هویتی ایرانشهر است.  

 با این شرایط دشوار، سازمان میراث‌فرهنگی با وقوف به مشکلات اساساً به دنبال ایجاد ظرفیتی بزرگ و به‌مراتب شایسته‌تر برای میراث ساسانی با اتکا به قوانین جهانی در حوزه گردشگری، حفاظت و مرمت بناها، باستان‌شناسی، تمام علوم وابسته به حوزه میراث‌فرهنگی، مدیریت عرصه‌ها و حرایم است.

با این افق توسعه، طی 7 سال گذشته مدیریت محور ساسانی تلاش داشته است تا با گسترش همکاری‌های درون منطقه‌ای، استانی، ملّی و بین‌المللی بسیاری از مسائل با مردم و ساکنین هم‌جوار با آثار باستانی حل‌وفصل شود. در این مدت با وقوف بیشتر فرمانداری فیروزآباد و مردم شهرستان فیروزآباد به اهمیت آثار تاریخی بیشتر اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس نیز تلاش‌های خود را بر مدیریت متمرکز محور قرار داد و محور ساسانی به‌صورت خاص موردتوجه اداره کل امور پایگاه‌های میراث‌فرهنگی معاونت میراث‌فرهنگی کشور قرار گرفت. معاونت میراث‌فرهنگی سازمان طی 4 ساله اخیر بیش از 50 جلسه کاری را به محور ساسانی و بازدید میدانی از این محور اختصاص داد. در حوزه پژوهش، تیمی متخصص از تمام حوزه‌های پژوهشی از سال  1393 فعالیت خود را به‌صورت متمرکز بر محور ساسانی آغاز کردند. دانشگاه شیراز به‌صورت مستقیم وارد عمل شد و همکاری‌های علمی خود را آغاز کرد. مرکز تحقیقات ملّی ایتالیا، دانشگاه مارسی فرانسه، دانشگاه بولونیا ایتالیا، دانشگاه اوربینو ایتالیا، موسسه باستان‌شناسی آلمان همکاری‌های پژوهشی خود را شروع و یا مجدد از سر گرفتند و تمام مطالعات پیشین روزآمد شد و مستندنگاری ها با فنون جدید علمی انجام شد. در حال حاضر تمام دانشگاه‌ها و موسسه‌های فوق با همکاری و تفاهم‌نامه‌های مشترک با معاونت میراث‌فرهنگی کشور، دانشگاه شیراز و پژوهشگاه میراث‌فرهنگی کشور با پایگاه محور ساسانی فیروزآباد همکاری دارند و افق پیش روی فیروزآباد با ثبت جهانی محقق خواهد شد و با توان گسترده‌تر مسائل توسعه پایدار میراث‌فرهنگی به سرانجام شایسته‌تری خواهد رسید.  

در توضیح به مواردی که در گزارش با عنوان ” تیر خلاص  بر کاخ اردشیر بابکان” اعلام می‌دارد؛ مسائل میراث‌فرهنگی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد که به چند مورد آن مختصر اشاره می‌شود: مسئله اول جابجایی 250 خانوار از حریم کاخ اردشیر  موضوعی بنیادی است که نیازمند یک فرایند با تدبیر بلندمدت دارد زیرا جابجائی جوامع انسانی فقط محدود به تخریب محل سکونت و ساخت بنایی جدید در مکانی دیگر نیست. پیوندهای فرهنگی جوامع ساکن در منظر فرهنگی آثار باستانی به دلیل وجود همین اثر باستانی شکل گرفته است. جابجایی جامعه انسانی در منظر فرهنگی آثار باستانی مفاهیم بسیار پیچیده‌تر و فراتر از کوچاندن اجباری و یا اسکان جمعیت ساکن در حوضه دریاچه یک سد دارد، زیرا  بخشی از مفهوم میراث طبیعی، منظری و فرهنگی محیط اثر تاریخی را با خود به همراه دارند. جدا کردن این نوع فرهنگ از بافت و بستر قومی، خویشاوندی، معیشتی، نژادی و طبیعی همانند خود اثر باستانی نیازمند نوعی جراحی باستان‌شناسانه و مردم شناسانه دارد. بدون مطالعه گسست در فرهنگ مردمی با سکونت بیش از 50 سال در محیط طبیعی و سیستم‌های زیستی وابسته به اقتصاد معیشتی کشاورزی پیرامون روستا نوعی هنجارشکنی در تمام قوانین عرفی، شرعی، قوانین فرهنگی و اخلاقی جامعه انسانی محسوب می‌شود که خود نقص آشکار قوانین حقوق بشر و جوامع سنتی معاصر موردحمایت یونسکو و سایر نهادهای ملّی و بین‌المللی را در پی دارد. 

با این دیدگاه، برنامه استراتژیک سازمان میراث‌فرهنگی با هدف ساماندهی روستا در کوتاه‌مدت و در خدمت اثر باستانی موردتوجه و در برنامه کوتاه‌مدت نیز، عرصه و حریم کاخ فیروزآباد مورد تجدیدنظر قرار گرفت و توسعه روستا در منظر کاخ مطلقاً ممنوع شد. در برنامه بلندمدت با لحاظ کردن تحقق یا عدم تحقق بخشی از اهداف کوتاه‌مدت، جابه‌جایی بخش‌هایی از روستا که در منظر قرار داشته و توسعه روستا در مکانی دیگر پیش‌بینی شده است. به‌عنوان‌مثال، جابجایی مزارستان روستای آتشکده واقع در فاصله 100 متری شمال کاخ اردشیر در روستای آتشکده که هرساله یک یا دو مورد دفن در آنجا انجام می‌شد، با همکاری مردم روستا انجام گرفت. بدیهی است که استعلام از سازمان‌های مختلف نظیر منابع طبیعی، محیط‌زیست، راه و شهرسازی، آب، برق، گاز، اوقاف و … در داخل شهرستان و استان فرایند پیچیده‌ای در خصوص هر نوع تغییر کاربری و انتخاب زمین مناسب همراه دارد. در این مرحله زمینی مناسب با نظر اهالی انتخاب شد که فرایند استعلام آن به پایان رسیده است.

انتخاب محل زمین دفن درگذشتگان هم مسائل حقوقی و هم شرعی متعدد دارد به‌ویژه اینکه علاقه‌ها و وابستگی‌های عاطفی موضوع جابجایی دفن اموات را در شهرهای بزرگ هم پیچیده می‌سازد تا چه رسد به روستای آتشکده که به‌شدت مسائل فامیلی و وابستگی‌های قومی در این محل وجود دارد. به‌رغم تمام این پیچیدگی‌ها، سازمان میراث‌فرهنگی ضمن باور و احترام به فرهنگ مردم و رعایت مسائل حقوقی و شرعی طی جلسه‌ها متعدد با خانواده‌ها به‌صورت مشترک تصمیم بر انتخاب محل جدید برای دفن مردگان گرفت. در این فرایند، جهت حفظ نما و منظر بصری پیرامون کاخ اردشیر تمام تابلوها و تصاویر درگذشتگان با احترام از طرف خانواده‌ها جمع‌آوری شد و به یادگار همراه با دسته‌گلی به هر خانواده امانت داده شد. ازآنجاکه حفظ میراث‌فرهنگی برای خدمت به فرهنگ مردم ایران به‌ویژه ساکنان روستای آتشکده اهمیت دارد، با پایان گرفتن و حصول استعلام‌های متعدد ساخت و ایجاد مزارستان جدید برای روستای آتشکده خارج از عرصه، به دهیاری و فرمانداری شهرستان فیروزآباد واگذار شده است. سازمان میراث‌فرهنگی طی دو سال گذشته یک هکتار از زمین‌های عرصه کاخ اردشیر را خریداری و تملک کرد. همچنین،  سرویس‌های بهداشتی، نمازخانه و خدمات گردشگری برای کاخ اردشیر ساخته شد که در نوروز امسال به بهره‌برداری رسید. سایر خدمات اخیر به کاخ اردشیر، ساماندهی دفتر اداری کاخ، نصب دوربین‌های مداربسته، مرمت دائمی کاخ، رنگ‌آمیزی فنس ها، و ساخت و نصب تابلوهای راهنما بوده است. در مورد روستای آتشکده ضوابط ابلاغی در استان انجام شده است و پرونده تمام ساخت‌وسازهای غیرقانونی در قوه قضائیه در حال پیگیری است. در خصوص ساخت پل، این پل  بیش از 12 سال پیش ساخته شد و در همان زمان با اعمال قوانین محدودسازی تردد کامیون‌ها، مسیر فقط برای خودروهای سواری لحاظ شد به‌گونه‌ای که در طراحی  و ساخت پل شاهد هستیم که مسیر این پل یک‌طرفه و گذر کامیون از آن ممنوع است.»