۸ راه‌آهن قدیمی جهان که از اولین‌ها بودند
زمانی که حرف از قدیمی‌ترین راه‌آهن‌های دنیا به میان می‌آید، بحث به مسیری از موضوعات تاریخی مهم و متنوع مانند حمل‌ونقل، مهاجرت انسان‌ها، تاریخ، اقتصاد و پیشرفت‌های فرهنگی کشیده می‌شود. قبل از اینکه موتورهای بخار کلمه مترادف راه‌آهن در بسیاری از بخشی‌های دنیا مسحوب شود، اصطلاح «railway» (راه آهن / راه ریلی) اغلب به عنوان کلمه قدیمی‌تر آن به کار گرفته می‌شد.
در حقیقت، بیشتر راه‌آهن قدیمی حتی قبل از قطارها و موتورهای بخار به روی کار آمده بودند. مردم در آن زمان‌ها، راه‌آهن‌ها را از سنگ و چوب یا فلز می‌ساختند تا کالاها را از این‌ور به آن‌ور ببرند، یا به عنوان بعضی از کارکردهای فرهنگی یا کارآفرینی خدمات‌رسانی کنند. قرن‌ها توسعه و پیشرفت در فناوری راه‌آهن تنها باعث شد تا این حقیقت روشن‌تر شود که پیشرفت فرهنگی از مسیر ریل‌ها گذشته است.
۸- راه‌آهن میدلتون
سال ساخت: ۱۷۵۸
مکان: انگلیس
مواد: چوب
راه‌آهن میدلتون به غیر از سیستم‌های کابلی، به عنوان قدیمی‌ترین راه‌آهن کاری شناخته می‌شود که در سال ۱۷۵۸ در لیدز، یورکشایر غربی، شهرستان مرتفع در انگلستان ساخته شده بود. این راه‌آهن در اصل روی راه‌های چوبی ساخته شده بود، اما در سال ۱۷۹۹ میلادی، ریل‌های لبه‌ای آهنی به آن اضافه شد.
این راه‌آهن با واگن‌ره ارزان‌ترین راه برای حمل‌ونقل ذغال به سمت لییدز بود. از زمانی که اولین راه‌آهن، راه‌آهن میدلتون با قانون پارلمان اجرایی شد، این راه‌آهن گسترش یافت و به لیدز اجازه داده شد تا به یک مرکز صنعتی پیشرفته، مملو از صنایع شیشگری، فلز، سفالگری و آبجوسازی تبدیل شود.
آیا می‌دانستید؟
راه‌آهن میلدتون در سال ۱۸۱۲ میلادی زیر نظر مدیریت جان بلنکیسوپ به اولین راه‌آهن تجاری در دنیا تبدیل شد که لوکوموتیو‌های بخاری به طور موفق روی آن سوار شد.
۷- واگن‌راه وولاتون
سال ساخت: ۱۶۰۳ – ۱۶۰۴
مکان: انگلستان
مواد: چوب
واگن‌راه وولاتون در حدود سال ۱۶۰۳ میلادی و در میدلند شرقی در انگلستان ساخته شده بود. سرمایه‌گذاری‌اش را هم سر پرسیوال ویلوبی عملی کرد و هانتینگتون بومونت برای حمل زغال به طول دو مایل آن‌طرف‌تر از راه استرلی تا وولاتون، این راه‌آهن را ساخت.
این واگن‌راه بارها و بارها به عنوان اولین سیستم امروزی حمل‌ونقل ریلی روی زمین شناخته می‌شود که همین هم باعث شده تا یک پیوند پیشرفته عظیم بین مفاهیم باستان از راه‌آهن و تکامل آن با تعریف راه‌آهن امروزی ایجاد شود.
آیا می‌دانستید؟
واگن‌ها و گاری‌های زغال سنگ را اسب‌ها تا سال ۱۶۲۰ میلادی به واگن‌راه وولاتون می‌کشیدند. هرچند این کار نه به دلایل کاربردی، بلکه به خاطر اینکه معادن استرلی به طور کامل از زغال مفید خالی شدند، متوقف شد. بومونت هم برای ادامه حرفه کاری و چرخاندن چرخ زندگی‌اش، کار ساخت راه‌آهن‌های مشابه را ادامه داد.
۶- راه‌آهن معادن کالدبک
سال ساخت: دهه ۱۵۶۰ میلادی
مکان: انگلستان
مواد: چوب
راه‌آهنی در دهه ۱۵۶۰ میلادی و در معادن کالدبک از کامبریا، انگلستان کشف شده است، که بعضی از منابع مدعی هستند قبل از آن سال‌ها از این راه‌آهن استفاده می‌شد. کالدبک، جامعه روستایی محسوب می‌شود که نامش به معنای «جریان سرد» است و به خاطر چشم‌اندازه‌ها و معادن فلز و ذغال سنگ و معادن سنگ‌شور شهره است.
به نظر می‌رسد معدن‌چی‌های صنعتی حتی در قرن‌های گذشته روی آبشارهای کالدبک سخت کار می‌کردند تا سیستم‌های حمل‌ونقلی طراحی کنند که کارشان کمتر در معرض خطر بیفتد. ریل‌های چوبی و ابزارهای فلزی که در این مکان کشف شده، نشان می‌دهد که قدمت این راه‌آهن معدنی کالدبک به یک قرن یا قرن‌های گذشته برمی‌گردد که از آن برای معدن‌کاوی تجاری استفاده می‌شد.
آیا می‌دانستید؟
با اینکه اطلاعات زیادی درباره واگن‌راه معدنی کالدبک وجود ندارد، اما وارن آلیسون و ساموئل مورفی یافته‌هایشان را در کتاب «معادن کالدبک آلمانی و کشف اولین واگن‌راه ابتدایی» مستند کرده‌اند.
۵- رایسزاگ
سال ساخت: ۱۴۹۵ – ۱۵۰۴ بعد از میلاد مسیح
مکان: اتریش
مواد: چوب
رایسزاگ، یک راه‌آهن کابلی است که به طور بالقوه اولین روش حمل‌ونقل در جهان محسوب می‌شود. یعنی در این روش حمل‌ونقل از کابل‌ها (طناب کنفی در آن زمان قوی بود) برای بالا بردن بار استفاده می‌شد. قدمتش قدیمی‌ترین مستندات این روش هم به سال ۱۵۱۵ میلادی و زمانی برمی‌گردد که ماتیوس کاردینال لانگ آن را شرح داده بود و این راه‌آهن، به قدیمی‌ترین راه‌آهن کابلی (یا «راه‌آهن فونیکولار، متکی به طناب یا کابل») تبدیل شده بود که امروزی می‌شناسیم.
رایسزاگ روی زمین‌های صومعه نانبرگ استفاده می‌شد، از شیبی به سمت محوطه بالا می‌رفت و راهش را از دروازه آن طی می‌کرد. این باور وجود دارد که این ریل در اصل برای حمل‌ونقل‌هایی به سبک سورتمه‌ای استفاده می‌شد تا بارهایش را به مقصد برساند، منتها طولی نکشید که ریل‌های چوبی و وسایل نقلیه چرخ‌دار جایی آن را گرفتند.
آیا می‌دانستید؟
رایسزاگ علاوه بر داشتن پتانسیل قدیمی‌ترین راه‌آهن کابلی، همچنین به عنوان قدیمی راه‌آهن در نوع است که هنوز هم از آن استفاده می‌شود. امروزه، این راه‌آهن به سیستم ریلی فولادی با کابل‌های فولادی مجهز شده که وظیفه حرکت بار روی ریل را یک موتور به عهده می‌گیرد.
۴- راه‌آهن ایالتی کین
سال ساخت: ۲۰۰ قبل از میلاد مسیح (این تاریخ تخیمن زده می‌شود)
مکان: چین
مواد: چوب
راه‌آهنی در نانیانگ، عمق کوهستان فونیو وجود دارد که قدمتش به بیش از ۲.۲۰۰ سال قبل برمی‌گردد و زمانی در سلسله کین ساخته بود. راه‌آهن ایالتی کین احتمالا بخشی از واگن‌های اسبی بوده که روی ریل‌های چوبی کشیده می‌شدند و آن‌قدر متراکم به جا مانده‌اند که می‌شود روی آن مطالعاتی انجام داد.
راه‌آهن ایالت کین که از ریل‌ها و تخته‌ها (تراورس / ریل‌بند) ساخته شده، تنها بدون استفاده از ابزارهای فلزی، به ساختار ریل‌های امروزی مشابه است. در عوض، این راه‌آهن از ریل‌های چوبی ساخته شده بود و تخته‌های این ریل‌ها حتی با طول گام‌های اسب‌ها هم در کنار یکدیگر به درستی قرار گرفته‌اند.
آیا می‌دانستید؟
راه‌آهن ایالتی کین را به احتمال زیاد شانگ یانگ ساخته که برای حمل و نقل مواد لجستیکی به سمت کمپ‌های اصلاحات سیاسی طراحی شده بود. از آنجایی که هیچ سوابق رسمی از این راه‌آهن وجود ندارد، مورخان گمان می‌کنند که این راه‌آهن باید از اسرار نظامی آن زمان بوده باشد. این راه‌آهن هم شاید بخشی از این مسئله را توضیح دهد که چگونه ایالت کین به سرعت می‌توانسته ارتش و تجهیزاتش را به این‌طرف و آن‌طرف ببرید و ظاهرا هم به نظر می‌رسد از طریق این راه‌آهن می‌توانستند عملیات نظامی امروزی را با سرعت و کارآمدی بیشتری علیه رقبای باستانی‌شان انجام دهند.
جنگ علیه سلسله هان که سلسله کین را نابود کرد، به خاطر کمبود اسب در آن منطقه بود که باعث شد این راه‌آهن از کار بیفتد.
۳- راه دیولکوس
سال ساخت: ۶۰۰ سال بعد از میلاد مسیح
مکان: یونان
مواد: سنگ‌آهک
برای حمل‌ونقل وسایل نقلیه در جاده، راهی در دیولکوس در نزدیکی کورینت در یونان باستان ساخته شده بود، که وسایل نقلیه را از مسیر دریایی خطرات در سراسر شبه جزیره پلوپونز دور نگه می‌داشت. نیروهای دریایی کورینت به خصوص در زمان جنگ می‌توانستند با کشتی‌های حمل‌ونقلی روی این مسیر، زمان حرکت و برخوردشان را کاهش دهند و سفر دریایی‌شان را از دریای یونان به دریای اژه حفظ کنند. در زمان صلح هم از این راه‌آهن برای حمل‌نقل کالا استفاده می‌کردند.
راه دیولکوس از سنگ‌آهک ساخته شده بود شیارهای روی آن شکل دادند تا وسایل نقلیه مانند کشتی‌ها این اجازه را داشته باشند روی چرخ‌هایی قرار بگیرند تا روی این مسیر سنگی کشیده شوند. بعضی وقت‌ها هم بار در وسایل نقلیه چرخ‌دار گذاشته و به راحتی و به معنای واقعی کلمه برای کشتی دیگری در آن‌طرف شبه جزیره حمل می‌شد.
آیا می‌دانستید؟
حرکت دادن این کشتی‌ها از آن چیزی که در نگاه اول به نظر می‌رسد، به روش مهندسی بیشتری نیازمند بود. زمانی که کیل (تیر ته کشتی) به خاطر تعادل هیدرودینامیکی کشتی هنگام حرکت روی این ریل، منحرف نمی‌شود و آسیبی نمی‌بیند. از این‌رو، مهندسان کورنتی از طناب‌های ضخیم «هیپوزوما» استفاده می‌کردند تا با آن عقب کشتی تا قسمت جلوی‌اش را سفت و محکم ببندند که این کارشان باعث می‌شد بدنه کشتی خم نشود و حین حمل‌ونقل هم به کیل (تیر ته کشتی) آسیبی وارد نشود.
۲- راه سوئیت
سال ساخت: ۳۸۰۷ قبل از میلاد مسیح
مکان: انگلستان
مواد: چوب بلوط
راه سوئیت در سامرست لولز و در مناطق زمین‌های تالابی قرار گرفته که رودخانه‌های آکس، پارت و برو در سواحل سامرست انگلستان وجود دارند. این راه در ۳۸۰۷ قبل از میلاد مسیح در دره رودخانه برو و در مکان یکی دیگر از راه‌آهن‌هایی ساخته شده بود که در ادامه از آن بیشتر می‌گوییم.
ری سوئیت که نامش روی این راه گذاشتند، این مسیر را کشف کرده بود و از روی مشاهده میله‌های چوبی که در خاک باتلاقی این منطقه به زمین زده شده تا تخته‌های چوب بولط را برای ساخت راه‌آهن در آن‌جا قرار دهند، پیداست که قدمت این راه به دوره نوسنگی برمی‌گردد. با اینکه این راه به خاطر زمین باتلاقی و بالا آمدن سطح آب فقط حدود یک دهه فعال بود، بقایای آن یکی از قدیمی‌ترین سیستم‌های ریلی در جهان محسوب می‌شود.
آیا می‌دانستید؟
راه سویت احتمالا به محلی‌ها کمک می‌کرد تا از آن برای کشت‌وکار، ماهیگیری، شکار و علوفه و چراندن حیوانات‌شان روی این جزایر در سراسر باتلاق‌های منطقه از سامرست لولز استفاده کنند. این زمین‌ها علفزار در سراسر باتلاق احتمالا به آن‌ها کمک می‌کرد تا با منابع نسبتا غنی چوب، میوه، ماهی، دانه و چراندن روی زمین زندگی‌شان را سپری کنند.
۱-جاده پست
سال ساخت: ۳۸۳۸ سال قبل از میلاد مسیح
مکان: انگلستان
مواد: درخت ASH (ترموود زبان گنجشک / ون)
قدیمی‌ترین راه ریلی در جهان، همین مسیر پست است که یک راه‌آهن باستانی محسوب و به مسیر یا گذرگاه هم شناخته می‌شود. این مسیر از تخته‌های الواری درختان ASH (ترموود زبان گنجشک / ون) و میخ‌هایی از آهک و درخت فندق ساخته شده بود. این راه به نظر می‌رسد با بخش‌های زیادی جاده که امروزه مناطق مذهبی باستانی آن‌جا در نظر گرفته می‌شود، اهمیت معنوی داشته باشد.
قرار بود راه پست، یک مسیر معنوی دائمی در منطقه در دره رودخانه برو در انگلستان روی سطح‌های سامرست باشد. تخته‌های چوبی که مدام به جای پوسیدگی و زوار در رفتگی این مسیر قرار گرفته و مرمت می‌شد، که کار تاریخ‌گذاری این مسیر را کمی پیچیده می‌کند. هرچند، بهترین حدسی که می‌شود درباره سن این مسیر زد این است که قدمتش به حدود ۳۸۳۸ قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد و همین آن را به قدیمی‌ترین راه‌آهن جهان تبدیل می‌کند.
آیا می‌دانستید؟
مسیر پست رابطه نزدیکی با مسیر سوئیت دارد و بعضی از بخش‌های چوبی‌اش بعدها برای ساخت مسیر سوئیت در جاده مشابهی در دره رودخانه برو دوباره استفاده شده بود. برخی از مورخان معتقدند که برای ساخت مسیر سوئیت، ساخت جاده پست را در نظر گرفته بودند.
جمع‌بندی
زمانی که به راه‌آهن فکر می‌کنیم، تصور کردن آن قبل از زمانی که لوکوموتیو‌های بخار در دهه ۱۸۰۰ میلادی ظهور کنند، می‌تواند دشوار باشد. اصلا سیر تکاملی راه‌آهن یا راه‌ریلی می‌تواند به هزاران سال قبل برگردد که مهندسان در آن زمان می‌دانستند با ترکیب مواد ابتدایی مسیری طراحی کنند تا کالاها را از یک مکان به مکان بعدی و حمل‌نقل را به دوره بعدی از کارآیی ببرند. با این فناوری، چه جنگ‌ها که در نگرفته، چه امپراتوری‌ها که ظهور و سقوط نکرده‌اند، چه کسب‌وکارها که شکل نگرفته‌اند و نابود نشدند. تاریخچه راه‌آهن با تاریخچه دنیا و مناطقی که در آن اهمیت بیشتری داشته، ارزش معادل ملموسی داشته است.
