وارد ترسالی شده‌ایم/کمبود نه، هدررفت آب داریم
سایت «تاریخ ما»، گروه جامعه- مسعود بُربُر: بارندگی‌های بهار و پاییز امسال آرام آرام این تصور که ایران در دوران درازمدت خشکسالی قرار دارد را زیر سؤال برد و برخی از مدیران خبر از ترسالی دادند. دولتمردان گفتند تا ۱۴۰۰ خشکسالی نخواهیم داشت و برخی دیگر حتی اعلام کردند وارد یک دوران بیست ساله ترسالی شده‌ایم. درصد رشد بارندگی در حوضه‌های مختلف نیز مؤید این موضوع است.
آن‌گونه که پژوهشکده اقلیم‌شناسی سازمان هواشناسی کشور به خبرنگار «تاریخ ما» اعلام کرده است میانگین بارش کشور از آغار سال زراعی جاری تا دوم دی ماه ۱۳۹۷ به مقدار ۹۱.۶ میلیمتر بوده است در حالی که میانگین دوره مشابه بلندمدت در همین بازه زمانی ۶۲م‌م و سال گذشته ۲۸.۴م‌م بوده یعنی که بارندگی امسال تا کنون نسبت به دوره مشابه بلندمدت و سال گذشته، به ترتیب ۴۷.۶ و ۲۲۲ درصد افزایش داشته است.
اما به راستی آیا ایران وارد ترسالی بیست ساله شده است؟ آیا به جای راه‌های صرفه‌جویی در آب شهری و به ویژه کشاورزی باید به دنبال توسعه و یافتن راهی برای مصرف آب باشیم؟
اسکناس‌هایمان را در شومینه نسوزانیم
رهبر معظم انقلاب: آب پشت سدها را ما اگر چنانچه جمع کنیم، [امّا] شبکه‌سازی درست نکنیم – کمااینکه متأسّفانه در موارد زیادی قضیّه از این قرار است – خب این آب را درواقع هدر می‌دهیم
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در پاسخ به اینکه آیا بارندگی‌های اردیبهشت ماه و پاییز امسال به معنی ورود به ترسالی است به خبرنگار «تاریخ ما» می‌گوید: سال آبی از اول مهر شروع می‌شود و تا پایان شهریورماه سال آینده ادامه دارد. بنابراین بارندگی هایی که در شهریور داشتیم ربطی به سال آبی کنونی یعنی ۹۷-۹۸ ندارد اما واقعاً رخدادهای بارندگی امسال آبی از اول مهرماه تا الان خیلی خوب بوده و در ۶ حوضه اصلی که در کشور داریم در هر ۶ حوضه میزان بارندگی در این سه چهار ماهی که از سال آبی گذشته نسبت به سال گذشته در همین مدت بهتر بوده است.
محمد درویش ادامه می‌دهد: نسبت به میانگین درازمدت پنجاه ساله هم به جز حوضه مرزی شرقی که هنوز نسبت به میانگین درازمدت ریزش آسمانی‌اش کمتر است در بقیه حوضه‌ها وضعیت بارندگی حتی از میانگین‌های دراز مدت هم بهتر بوده است. ما بهترین وضعیت را الان در حوضه خلیج فارس و دریای عمان داریم که ۱۹۷.۵ میلیمتر بارندگی داشته است و این میزان از متوسط پنجاه ساله کشور ۶۳.۶ درصد بیشتر است و از سال آبی گذشته هم ۳۵۵ درصد بیشتر است.
وی تصریح می‌کند: اینها نشان دهنده این است که در این سه چهار ماه اوضاع خوب بوده و شواهد نشان دهنده این است که واقعاً وارد ترسالی شده‌ایم اما اینکه بخواهیم بر اساس این قضاوت کنیم که خشکسالی کشور دیگر کلاً تمام شده است یا آن‌گونه که برخی مدیران و مسئولان می‌گویند که تا سال ۱۴۰۰ دیگر خشکسالی نخواهیم داشت یا حتی می‌گویند وارد دوره ۲۰ ساله ترسالی شده‌ایم اینها قضاوت‌های نادرست و غیرعلمی است و نشان دهنده این است که اقلیم این کشور را نمی شناسند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور توضیح می‌دهد: ما همیشه در این کشور دوره‌های خشکسالی و ترسالی داشته‌ایم و همیشه میانگین ریزش‌های آسمانی ما از نظر انحراف معیار خیلی فاصله دارد و میانگین بارندگی‌ها ممکن است گاهی ۷۰ تا ۸۰ درصد از یک سال به یک سال دیگر تغییر کند و این ویژگی مناطق خشک است. ویژگی مناطقی مثل ما که در کمربند خشک جهان قرار گرفته این است که قابل پیش‌بینی بر اساس مدل های مرسوم هواشناسی نیست و ما باید زندگی خودمان را به نحوی مدیریت کنیم که کمترین وابستگی را به منابع آب و خاک داشته باشیم تا از این تغییرات متأثر نشویم.
درویش ادامه می‌دهد: همین الان اگر بر اساس عدد و آمار نگاه کنیم امسال نسبت به سال پیش بالاترین میزان رشد بارندگی را در حوضه مرزی شرقی داشتیم یعنی ۷۶۹ درصد میزان بارندگی امسال بالاتر از پارسال بوده اما کلاً بارندگی ما در این حوضه چقدر بوده است؟ ۱۱.۳ میلیمتر! پارسال چقدر بوده؟ تقریباً صفر میلیمتر. بنابراین این اعداد و رشد بالا نباید ما را فریب بدهد. اینها واقعیت هایی است که باید به آن توجه کنیم.
وی با بیان اینکه به جای کم مصرف کردن باید به دنبال رفع هدررفت آب و مصرف بهینه باشیم می‌گوید: اصل نکته همین است و انتقاد ما به طرح های انتقال آب و سدسازی هم همین است که مگر ما همین میزان آبی که در اختیار داریم را درست مصرف می‌کنیم که شما می‌خواهید آب بیشتری تأمین کنید؟ مثل این است که فرزند لوس و ننرمان اسکناس‌های ده هزار تومانی را در شومینه بیاندازد تا خودش را گرم کند و سرمایه یک خانواده را به هدر بدهد و ما برای اینکه فرزندمان سردش نشود باز به او اسکناس‌های ده هزارتومانی بیشتر بدهیم.
شواهد نشان دهنده این است که واقعاً وارد ترسالی شده‌ایم اما اینکه برخی مدیران و مسئولان می‌گویند تا سال ۱۴۰۰ دیگر خشکسالی نخواهیم داشت یا حتی می‌گویند وارد دوره ۲۰ ساله ترسالی شده‌ایم اینها قضاوت‌های نادرست و غیرعلمی استعضو هیئت علمی مرکز تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور تأکید می‌کند: الان از نظر هدررفت آب استان یزد از آخر چهارم است. استانی که زمانی برای ما از نظر قنوت و قنات و قناعت الگو بوده الان درواقع هدر رفت آبش زیاد شده است. چرا این اتفاق افتاده؟ چون این احساس غلط برایشان ایجاد شده که آب هست و اگر نبود هم از سرشاخه‌های کارون و زاینده رود ما برایتان آب می‌آوریم و مصرف کنید و نگران هم نباشید و کارخانه‌های آب‌بر هم برایتان تاسیس می‌کنیم.وضعیت اصفهان از یزد هم بدتر است.
درویش هشدار می‌دهد: این نشان دهنده این است که ما هیچ فعالیت فرهنگی برای اینکه دانش مردم و معرفت‌شان را بیشتر کنیم که قدر آب را بدانند نکرده‌ایم و افزون بر این نتوانسته‌ایم قوانینی وضع کنیم که به شهروندانی که مسئولیت پذیر هستند و قدر آب را بیشتر می‌دانند جایزه بدهیم و در عوض آن‌هایی که قدر آب را نمی‌دانند جریمه های سنگین بکنیم.
وی نمونه می‌آورد: حتی نظام صدور قبض ما هم اصولاً هیچ ترفند بازدارنده‌ای ندارد. طرف برج می‌سازد و ۳۰ – ۴۰ واحد می‌فروشد و یک کنتور آب مشترک می‌گذارد و بر اساس تعداد نفر تقسیم می‌کند. این‌طور هر شهروندی می‌گوید من چه انگیزه‌ای دارم؟ اصلاً اگر من استفاده نکنم واحد بغلی استفاده می‌کند و پولش را باید من بدهم در حالی که دولت می‌تواند برای صدور پروانه پایان کار شرط بگذارد همان‌طور که یک کنتور برق هر واحد دارد یک کنتور آب هم داشته باشد و به همین سادگی می‌توانیم ایجاد انگیزه کنیم.
درویش ادامه می‌دهد: در سمنان هم الان همین اتفاق می‌افتد. با ۱۰ هزار میلیارد تومان هزینه می‌خواهیم انتقال آب انجام بدهیم. در حالی که استاندار قبلی سمنان می‌گفت ما ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب را فقط در کشاورزی هدر می‌دهیم که اگر آن ۵۰۰ میلیون را زنده کنیم دیگر لازم نیست با انتقال آب به اکوسیستم شمال و خزر خسارت بزنیم. اگر همه راه‌ها را رفتیم و بازده آبیاری‌مان به حد معقولی رسید و باز کمبود آب داشتیم آن وقت هم می‌توانیم از دریای عمان آب را شیرین و استفاده کنیم. یعنی در آن حالت هم شیرین سازی بر انتقال آب اولویت دارد.
وی هشدار می‌دهد: انتقال آب به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود چرا که به شدت به ضرر اکوسیستم است و عامل اختلافات است. در حالی که دریای عمان را داریم که به اقیانوس ها وصل است و به سادگی می‌توانیم با سیستم‌های خورشیدی آب را شیرین کنیم و هر جا که کمبود داشتیم استفاده کنیم.
همه‌ی مسئولان، دست‌اندرکار موضوع آب بشوند
اغلب وقتی صحبت از بهینه‌سازی مصرف آب می‌شود انگشت اتهام دولتمردان به سمت شهروندان و شیرهای آب خانگی اشاره می‌رود. این در حالی است که هدررفت آب در حوزه کشاورزی به حدی بوده که بارها مورد اشاره و اعتراض رهبر معظم انقلاب نیز قرار گرفته است.
استاندار قبلی سمنان می‌گفت ما ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب را فقط در کشاورزی هدر می‌دهیم که اگر آن ۵۰۰ میلیون را زنده کنیم دیگر لازم نیست با انتقال آب به اکوسیستم شمال و خزر خسارت بزنیمایشان طی بیاناتشان در حرم مطهر رضوی در آغاز سال ۱۳۹۰ فرموده‌اند: امروز نود درصد آبی که ما در کشور مصرف می‌کنیم، در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. اگر دولت به توفیق الهی بتواند شیوه‌های آبیاری کشاورزی را اصلاح کند، اگر از این نود درصد، ده درصد کم بشود، شما ببینید چه اتفاقی می‌افتد. غیر از بخش کشاورزی، در همه‌ی بخشهای دیگر – بخش خانگی، بخش صنعتی و بخشهایی که احتیاج به آب دارد – ما فقط از ده درصد آب کشور داریم استفاده می‌کنیم. اگر ما بتوانیم در بخش کشاورزی ده درصد صرفه‌جویی کنیم، ببینید چه اتفاقی می‌افتد. در واقع امکانات بهره‌برداری از آب در بخش غیر کشاورزی دو برابر می‌شود که این بسیار چیز مهم و باارزشی است.
رهبر معظم انقلاب در سخنان تاریخی خود در هفدهم اسفندماه ۱۳۹۳ نیز تأکید کردند: یک مسئله مسئله‌ی آب و مصرف آب [است]. این چیز با این عظمت، ارزش این را ندارد که همه‌ی مسئولین، دست‌اندرکار بشوند و بروند دنبال این قضیّه؟ با آبیاری قطره‌ای، با شبکه‌سازی‌های درست و خوب [صرفه‌جویی کنند]. آب پشت سدها را ما اگر چنانچه جمع کنیم، [امّا] شبکه‌سازی درست نکنیم – کمااینکه متأسّفانه در موارد زیادی قضیّه از این قرار است – خب این آب را در واقع هدر می‌دهیم، تبخیر می‌شود می‌رود؛ علاوه بر اینکه حالا مشکلاتی هم پشت سدها به وجود می‌آید. کارهای فراوانی است که باید انجام بگیرد؛ اینها جزو چیزهای بسیار مهم است.
زمستان پرآبی پیش رو نیست
علاوه بر هشدارها و تنذیرهای یاد شده به نظر نمی‌رسد که پیش‌بینی‌های هواشناسی نیز خبر از اتفاق خارق‌العاده‌ای در وضعیت بارندگی کشور داشته باشد. آن‌گونه که پژوهشکده اقلیم‌شناسی سازمان هواشناسی کشور اعلام کرده پیش‌بینی می‌شود میانگین بارش کشور در فصل زمستان در محدوده نرمال تا کمتر از نرمال باشد.
بر اساس این گزارش روند ماهانه بارش، کاهش تدریجی آن را از دی تا اسفند ۱۳۹۷ نشان می‌دهد و بنظر می‌رسد بیشترین کاهش در اسفند رخ دهد. بارش از هفته دوم دی ماه تا اوایل بهمن، به ویژه در جنوب غرب کشور متمایل به بیش از نرمال است که در مناطق سردسیر به شکل برف خواهد بود و احتمال نابهنجاری منفی دمای هوا در دی بیش از دو ماه دیگر فصل زمستان است.
بر این اساس علیرغم بارش‌های بیش از نرمال در فصل پاییز، انتظار می‌رود میانگین بارش کشور در فصل زمستان در محدوده نرمال تا کمتر از آن باشد و همان‌گونه که محمد درویش می‌گوید اقلیم کشور ما همواره دوره‌های خشکسالی و ترسالی پیاپی را تجربه کرده است. بدین ترتیب از هم‌اکنون می‌توان تصور کرد که با زمستان خشک پیش رو بار دیگر انگشت اتهام دولتمردان به سوی شهروندان دراز شود. اگرچه اسراف در مصرف آب به هیچ عنوان در فرهنگ ایرانی و اسلامی جایی ندارد اما همان‌گونه که مقام معظم رهبری اشاره کرده‌اند، هدررفت بزرگ آب در ایران جای دیگری است و باید به جای فشار همیشگی بر شهروندان، با استفاده از یاری طبیعت و فرصت ارزشمند و نادری که پیش آمده فکری به حال سدهای بی‌فایده و مخرب و کشاورزی با بهره‌وری پایین کرد.
تازه ترین اخبار میراث فرهنگی ایران و جهان را در تاریخ ما دنبال کنید.
برچیده از سایت مهر