روشنفکران ما برای تبیین راه توسعه باید از امیرکبیر عبور کنند

به گزارش خبرنگار «تاریخ ما»، بیستم دی ماه که سالروز تولد و شهادت امیرکبیر است، از سوی جمعی از اندیشه‌ورزان حوزه توسعه به عنوان «روز ملی توسعه» انتخاب شده است. به تازگی مراسم رونمایی از لوح یادبود نخستین «روز ملی توسعه» در باغ فین کاشان برگزار شد.در این مراسم که به همت «پویش فکری توسعه» و با همکاری و مشارکت پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس، میراث فرهنگی کاشان و کمیسیون ملی یونسکو  در باغ فین کاشان برگزار شد، شخصیت های فرهنگی و دانشگاهی مختلفی در آن شرکت کردند.

همچنین تمبر ویژه روز ملی توسعه که از سوی شرکت پست جمهوری اسلامی منتشر شده است با حضور مسئولین شرکت پست رونمایی و به مهر شرکت پست ممهور و سپس توسط اندیشمندان شرکت کننده امضا شد.

محسن رنانی، عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان که «پویش فکری توسعه» را با مشارکت ده ها نفر از دانش‌ آموختگان رشته‌های علوم اجتماعی و انسانی بنیادگذاشته است یکی از سخنرانان این مراسم بود. رنانی در سخنانی اظهار کرد: چرا ما اینجاییم؟ چون باید این‌جا باشیم و البته نیم قرن دیر به این جا آمده ایم. ما هفتاد سال است در حال برنامه ریزی و اجرای برنامه های توسعه هستیم اما هنوز مجمعی از نخبگان برای هم افزایی اندیشه توسعه نداریم. ما همه حوزه ها را رونق دادیم؛ انواع جشنواره های فرهنگی و هنری و ورزشی را راه اندازی کردیم؛ جشنواره کتاب، جشنواره سینما،‌ جشنواره صنعت،‌ جشنواره های ورزشی و نظایر آنها داریم، اما در حوزه توسعه که این همه برای آن هزینه کرده ایم و بخش اعظم منابع ملی خود را برای رسیدن به آن نابود کرده ایم، هیچ رویداد ملی نداریم. بنابراین نتوانسته ایم مساله توسعه را به یک مساله ملی و یک دغدغه عمومی تبدیل کنیم. متاسفانه هم آگاهی و دانش عمومی جامعه ما نسبت به مفهوم و مولفه‌ها و پیش نیازهای توسعه پایین است و هم در سطح کلان ما فاقد گفتمان ملی توسعه و فاقد یک نظریه اجماعی در مورد توسعه بوده ایم و این ناشی از کم کاری و عدم همکاری و عدم گفت‌وگو بین نخبگان اندیشگی ما بوده است.

نویسنده کتاب «چرخه‌های افول اخلاق و اقتصاد» گفت: بنابراین در غیاب نخبگان فکری توسعه، دولت‌ها آمدند و برای خودشان برنامه توسعه نوشتند، برنامه هایی که فاقد تئوری توسعه بود و هر دولت آرزوهای خود و منویات مقامات را به در برنامه های توسعه گنجاند و مصوب کرد و منابع ملی را صرف آن کرد و حاصل این شد که ما نه تنها هنوز داریم درجا می زنیم بلکه با توسعه‌ای نامتوازن و در هم ریخته روبه‌رو شده ایم.

دبیر علمی «گفت‌وگوهای توسعه» در ادامه سخنان خود گفت: امروز ما اینجاییم تا اعلام کنیم که پراکنده اندیشی در حوزه توسعه بس است. برای توسعه نیازمند شکل‌گیری گفتمان ملی توسعه هستیم و برای این لازم است نخبگان فکری ما با هم همفکری و تعامل داشته باشند. نخبگان فکری ما تک تک حرفهای بسیاری در حوزه توسعه دارند اما ما هنوز نتوانسته ایم به یک نظریه یا چارچوب تحلیلی اجماعی در توسعه دست پیدا کنیم و اتفاق نظری در حوزه توسعه حاصل نکرده ایم. بنابراین دولت ها هم دیدگاههای نخبگان را نادیده گرفته و راه خود را رفته اند. اما امروز که دیگر منابع نفتی کفاف درآمد مورد نیاز دولت ها را نمی دهد دیگر عملا دولت ها نمی توانند نقش خود را به عنوان متولی توسعه بازی کنند و این فرصتی است برای پژوهشگران،‌ کنشگران و اندیشه ورزان حوزه توسعه که دست در دست هم بگذارند و جامعه را به سمت و سوی فرایندهای توسعه آفرین سوق بدهند.

رنانی در ادامه سخنان خود افزود: بدون گفت‌وگو و تعامل و همگرایی روشنفکران و اندیشمندان کشور، ما همچنان در سرگردانی قدم خواهیم زد. ما دستمان است پر است از ادعا و اختلاف و الگوهای متعارض. ما باید این به این ناتوانی پایان دهیم و در یک فرایند گفت‌وگوی بین نخبگانی به یک همگرایی در حوزه توسعه دست یابیم. بدون شکل دهی گفتمان ملی توسعه، دولت‌ها همچنان به اسم توسعه و به نام برنامه های توسعه، منابع ملی ما را  نابود خواهند کرد.

عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان در مورد انتخاب روز ۲۰ دی به عنوان «روز ملی توسعه» گفت: گرچه قاعدتا روز ملی توسعه باید یک روز اردیبهشتی باشد، اما با توجه به این که سرحلقه تلاشگران توسعه ایران، یعنی امیرکبیر، در ۲۰ دی ماه به دنیا آمده و در همان ۲۰ دی ماه نیز به شهادت رسیده است، ترجیح دادیم این روز را به عنوان روز ملی توسعه انتخاب کنیم و امروز این جا در باغ فین کاشان گرد هم آمده ایم تا با امیر پیمان ببندیم که راه او را در مسیر تلاش برای توسعه این سرزمین ادامه خواهیم داد.

در این مراسم همچنین نعمت الله اکبری، عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان و رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گفت: وقتی خبر محاکمه دو پزشک اصفهانی را از تلویزیون شنیدم که به سبب کاربرد ایمپلنت تقلبی در ستون فقرات  و بدن بیماران محاکمه شده بودند با خود گفتم «ما اقتصاد دانان،  برنامه ریزان و جامعه شناسان چقدر ایمپلنت تقلبی و پروتزهای غلط در پیکره اجتماع گذاشتیم که کسی متوجه نیست و ما به ازای عینی ندارد و بابت آن محاکمه نیز نمی شویم».

وی با بیان این مطلب که «تا دلتان بخواهد ایمپلنت و پروتز تقلبی کار گذاشتیم و جایی محاکمه نمی شویم» افزود:  مشکلی که ما اقتصاد دانان و سیاست گذاران و برنامه ریزان داشتیم اینست که به دستاورد ها توجه نمی کردیم. ما دانشگاهیان، نخبگان، جامعه شناسان، عالمان سیاسی و سازمان ها متهمان ردیف اول هستیم.

اکبری، با تاکید بر اینکه بسیاری چیزها که افتخار ما بویژه علوم اجتماعی‌ها بود امروز دردسرساز شده است گفت: همه الگوهای برنامه ریزی ما توسعه را نابود کرد. وی با تاکید بر لزوم تقویت «پویش فکری توسعه» که اکنون به همت تعدادی از دانش‌آموختگان جوان علوم اجتماعی و انسان راه اندازی شده است افزود: توسعه در گرو آینده پژوهی است. ما باید دست از آینده‌نگاری برداریم و به آینده پژوهشی روی بیاوریم.

در این مراسم، تقی آزاد ارمکی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز طی سخنانی از نقش روشنفکران در یک صد سال اخیر انتقاد کرد و گفت:‌ روشنفکران ما ناخواسته به جای آن که جامعه مدنی را تقویت کنند، قدرت را تقویت کرده‌اند. آنان بودن توجه به این که تا جامعه توانمند نشود هیچ اصلاحی در حوزه سیاست بادوام نخواهد بود، و به جای  آن همت خود را مصروف تقویت جامعه مدنی کنند، تمام توجه خود را معطوف به نقد قدرت کرده اند و صاحبان قدرت همواره در واکنش به نقد آنان، بر سرکوب خود افزوده اند و بهانه ای برای بستن بیشتر و سرکوب بیشتر پیدا کرده اند. در واقع شیوه برخورد ما با اصحاب قدرت باعث شده است که آنها همواره فرصت پیدا کنند تا دشمنان خیالی بتراشند و باری مبارزه با این دشمنان خیالی دست به سرکوب و محدود کردن جامعه مدنی بزنند.

این استاد جامعه شناسی همچنین افزود: امیرکبیر نه چنان قهرمان بود که همه چیز را در او خلاصه کنیم و نه چنان سرکوب‌گر  بود که بخواهیم او را مورد حمله قرار دهیم. امیرکبیر یک تلاشگر توانمند و خلاق در مسیر توسعه بود و روشنفکران ما برای تبیین راه توسعه از امیرکبیر هم باید عبور کنند.

فریدون الهیاری عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان، دیگر سخنران این جلسه، طی سخنانی در این مراسم گفت: برنامه امروز پیوندی بین برخی مفاهیم و گزینش های جدید سرزمینمان با گذشته تاریخی برای جست و جوی رگه های توسعه در کشور است. دوران قاجار غروب دیوانسالاری ایران بود و در این دوره ناکارآمدی سیاسی نمود پیدا کرد که بازخوانی تاریخ با نگاهی متفاوت، ضرورت جست و جوی توسعه نیافتگی کشور را پس از آن زمان مشخص می کند.

الهیاری افزود: نوسازی و اصلاحات در کشور از زمانی آغاز شد که متوجه شدیم، توانایی ایستادگی در برابر توسعه یافتگی و فناوری را نداریم. همان زمان گروهی مخالفت با توسعه را به بهانه لطمه وارد شدن به دین در پیش گرفتند، گروهی الگو گیری از غرب و توسعه حتی به بهانه از دست دادن دین را پیگیر بودند و برخی اندیشه ها مانند امیرکبیر نیز فناوری و توسعه همراه با دین و سنت را معنی می کردند. امیرکبیر با آگاهی از آماده سازی بستر اجتماعی در راه توسعه گام برداشت و راه اندازی دارالفنون از جمله این بسترسازی بود.

وی با اشاره به کم توجهی ها در شناساندن شخصیت ها افزود: امیرکبیر جهان و ایران را می شناخت و این آگاهی دلیل دید و اندیشه توسعه یافتگی در وی بود؛ ما نیز با مطالعه تاریخ و شناخت این شخصیت های برجسته می توانیم در راه توسعه گام برداریم.

از دیگر سخنرانان مراسم معرفی و پرده برداری از لوح یابود روز ملی توسعه، دکتر عباس عصاری، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس بود. عصاری طی سخنانی گفت: محور قرار گرفتن توسعه، بسترساز بروز خلاقیت و نبوغ بشری است که این مهم را امیرکبیر ۲۰۰ سال پیش درک کرده بود.

رییس پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس افزود: دانایی و دانشی که در انسان تجلی پیدا می کند، به خلاقیت منجر و تمدن جدید ایجاد توسعه را به وجود می آورد که در ۲ سده گذشته در این مسیر تلاش های بسیار انجام و حتی جان هایی نیز فدا شده که یکی از بزرگترین فداکاری ها و جوانمردی ها، حرکت میرزا محمدتقی خان فراهانی مشهور به امیرکبیر بود.
وی بیان کرد: مفاهیم متفاوتی در این سال ها از توسعه شکل گرفته و حرکت هایی که در آن نقطه آغازین مشاهده می شود، همچنان بر تارک این کشور می درخشد. برای پی بردن به اهمیت امیرکبیر، تنها راه اندازی دارالفنون کافی است که ۲۸۹ نفر از دانش آموختگانش در اثر نهالی که امیرکبیر کاشت، به صدارت رسیدند که ۲۸ نفر آنها وزیر آموزش و پرورش بودند.

در پایان مراسم نیز شرکت‌کنندگان در محل حمام فین،‌ محل شهادت امیرکبیر، حضور یافتند به یاد روح بلند امیرکبیر، مکان شهادت او را گلباران کردند. در پایان  نیز دکتر محسن رنانی به نمایندگی از حاضران، سوگندنامه روز ملی توسعه را قرائت کرد که به امضای شرکت‌کنندگان رسید.