پرونده خجل ترین جانور خزری روی خط انتقال/«فک ها» به کویر می روند
سایت «تاریخ ما» – سهیلا محمدی- گروه استان‌ها: نام: فک، شهرت: خزری، حیوانی ترسو و خجالتی که نشانه سلامت دریای خزر است و نسلش همانند سلامت دریای خزر، به شماره و مخاطره افتاده است.
نشانه سلامت دریای نیلگون خزر محسوب می‌شوند اما آنان نیز از بی مهری‌های انسان‌ها در امان نمانده و جمعیت شأن در سالهای اخیر بشدت کاهش یافته و به واسطه تصرف ساحل توسط انسان‌ها، کمتر ساحل نشینی می‌کنند.
کارشناسان عوامل متعددی را سبب کاهش جمعیت تنها پستانداران خزر می‌دانند اما آنچه که در این میان بیش از همه مورد توجه قرار می‌گیرد سیاست نادرست دولتمردان در حفظ محیط زیست، گونه‌های جانوری و گیاهی است که به نظر می‌آید در گام نخست انقلاب در این زمینه موفق عمل نکرده اند.
براساس آخرین سرشماری تعداد فک‌ها به ۱۰۰ هزار رأس کاهش یافته است
پروین فرشچی معاون سابق زیست دریایی سازمان محیط زیست کشور در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما» درباره فک خزری می‌گوید: فک خزری تنها پستاندار دریای خزر است که جمعیت آن در دهه ۹۰ میلادی بالغ بر یک میلیون قطعه بود، اما بر اساس آخرین سرشماری تعداد آنها به ۱۰۰ هزار قطعه کاهش یافت.
وی با بیان اینکه این کاهش سرانه جمعیت ناشی از علل متعددی است، افزود: طی سالهای ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷ چند مورد مرگ دسته جمعی فک‌های خزری رخ داد که در همان زمان بانک جهانی و مؤسسه‌های سم شناسی درباره علت آن مطالعات زیادی انجام دادند که نتیجه آن بیانگر شیوع نوعی ویروس در بین فک‌ها بود.
فرشچی آلودگی نفتی، سموم کشاورزی، فاضلاب‌های خانگی و صنعتی را از دیگر علل کاهش جمعیت فک‌های خزری دانست و اظهار داشت: کشورهایی چون روسیه و قزاقستان ۱۸ هزار قطعه در سال سهمیه قانونی برای شکار فک‌ها داشتند که این مهم نیز در کم شدن تعداد فک‌ها بی تأثیر نبود.
معاون سابق زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست کشور تردد کشتی‌های نفت کش در شمال دریای خزر که عمق کمی هم دارد را از دیگر دلایل کاهش جمعیت فک‌ها برشمرد و اضافه کرد: در برخی از ماه‌های سال، بخشی از شمال دریای خزر دچار یخ زدگی کامل شده و تردد کشتی‌ها امکانپذیر نیست، به همین دلیل یخ شکن‌ها باید این مسیر را برای کشتی‌ها باز کنند که این عملیات مقارن با زادآوری فک‌ها بوده و سبب می‌شد تا بسیاری از فک‌ها و فرزندانشان نابود شوند.
وی ادامه داد: زمانی که در قزاقستان مسئولیت همکاری‌های زیست محیطی پنج کشور حوزه دریای خزر را برعهده داشتم، توانستیم با هماهنگی با کنسرسیوم‌ها نفتی، بروی مسیر جایگزین برای تردد کشتی‌ها مطالعه کرده و در نهایت مسیر جایگزین برایشان مشخص کنیم تا بدین وسیله از نابودی فک‌ها جلوگیری کنیم.
این مسئول، تنویر افکار عمومی، اطلاع رسانی و گفتگو با صیادان و ماهیگیران در ایران را از جمله دیگر اقدامات انجام شده در جهت حفظ فک‌های خزری عنوان کرد و گفت: با ایجاد مرکز امداد و نجات در گلستان توانستیم با آموزش ماهیگیران به آنان یاد بدهیم که فک‌ها رقیب ماهیگیران نبوده و اگر این گونه در تور ماهیگیران به دام افتاده و زخمی شد، آن را به این مرکز تحویل دهند و حتی برای ترغیب ماهیگیران، سیاست‌های تشویقی هم اعمال کردیم.
با هماهنگی سازمان کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، لوگوی فک خزری بروی کشتی‌ها درج و بنرهای سه زبانه‌ای هم تهیه شد
فرشچی ضمن قدر دانی از رئیس سازمان کشتیرانی کشور، تصریح کرد: یکی دیگر از اقدامات ارزشمندی که در جهت حفاظت از فک‌های خزری انجام شد، این بود که با هماهنگی سازمان کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، لوگوی فک خزری بروی کشتی‌ها درج و بنرهای سه زبانه‌ای هم تهیه شد که حاوی مطالب آموزشی درباره فک‌ها بوده و کشتی‌ها وارد هر بندر می‌شوند، آن را به اهتزاز در می‌آورند که در واقع ایران مبتکر این کار بود.
وی قرار دادن فک خزری در لیست شماره دو کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر را از جمله مهمترین اقدامات در جهت حفظ این گونه دریایی دانست و خاطرنشان کرد: طی دو سال پیگیری و مکاتبات انجام شده توانستیم این اقدام مهم را انجام داده و قوانین را تغییر دهیم و سالیانه جلوی شکار ۱۸ هزار قطعه فک خزری را بگیریم.
سفیر ایران در فنلاند با تاکید بر اینکه صیدهای غیر مجاز و آلودگی آب دریا همچنان از تهدیدات جدی این گونه دریایی به شمار می‌آید، بیان داشت: به نظر می‌آید که برای حفظ تنها پستاندار دریای خزر باید برنامه‌ی منسجم و مدونی، در قالب کنوانسیون تهران تدوین شود.
انتقال آب خزر و آب شیرین کن سبب نابودی می‌شود
فرشچی درباره تأثیر انتقال آب دریای خزر و یا نصب آب شیرین کن در آن بر گونه‌های جانوری نیز گفت: درصورت راه اندازی آب شیرین کن برای مصارف استانی، درجه شوری آب در دریای خزر افزایش یافته و سبب نابودی گونه‌های جانوری و گیاهی دریای خزر می‌شود و اگر هم انتقال آب انجام شود، به دلیل تفاوت ارتفاع بین دو اکوسیستم کاملاً متفاوت، ضمن آنکه بخشی از جنگل‌های هیرکانی نابود می‌شود، نابودی دریای خزر را هم تسریع کرده و از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی هم به ضرر کشور بوده و انجام این کار را به صلاح نمی دانم.
در عین حال امیر شیرازی مسئول مرکز امداد و نجات فک‌های خزری نیز در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما» از این گونه دریایی به عنوان گونه‌ای منحصر به فرد در دریای خزر یاد می‌کند و از کاهش ۹۵ درصدی این گونه دریایی سخن می‌گوید.
وی افزود: در سال گذشته ۱۲ فک خزری جهت درمان به مرکز امداد و نجات تحویل داده شدند در حالی که در سال جاری تنها سه فک به مرکز ارجاع شدند که این موضوع بیانگر کاهش میزان حضور فک‌ها در سواحل خزر است.
شیرازی با بیان اینکه انحصاری بودن سواحل در کنار همه موانع دیگر از جمله عوامل کاهش جمعیت فک‌ها است، تصریح کرد: فک‌ها حیوانات خجالتی و ترسویی هستند و چون سواحل مورد تعدی انسان‌ها قرار گرفته اند این حیوانات دیگر ساحل نشینی کمتری دارند.
مسئول مرکز امداد و نجات فک‌های خزری با تاکید بر اینکه سیاست‌های اتخاذ شده جهت حفاظت فک‌های خزری کافی نیست، خاطر نشان کرد: فک‌ها به منزله سلامت مجموعه دریا بوده و اگر امکانات کافی برای حفاظت از همه موجودات دریایی وجود ندارد باید جانوران قوی‌تر حفظ شوند.
متأسفانه دریای خزر با وجود تهدیداتی مانند آلایندگی‌ها به سمت نابودی می‌رود و برنامه‌های حفاظت آن بیشتر در حد حرف است
شیرازی ضمن انتقاد از عملکرد پنج کشور حوزه دریای خزر در جهت حفظ زیست بوم دریایی، بیان داشت: متأسفانه دریای خزر با وجود تهدیداتی مانند آلایندگی‌ها به سمت نابودی می‌رود و برنامه‌های حفاظت آن بیشتر در حد حرف است.
سید قوام الدین بزرگیان کارشناس و فعال محیط زیست هم در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما» مشکلات جغرافیای سیاسی کشورهای حوزه دریای خزر و هماهنگی بین آنها را از دلایل کند پیش رفتن برنامه‌های حفاظت از گونه‌های جانوری برشمرد و اظهار داشت: دخالت مستقیم عوامل انسانی در زیست بوم دریای خزر، فرسایش در تنوع زیستی، افزایش گونه‌های مهاجر، کاهش منابع غذایی و ورود انواع فاضلاب‌ها را می‌توان از دلایل کاهش جمعیت فک‌های خزری دانست.
وی راهکار حفاظت از گونه‌های دریایی و دریای خزر را در گروی مشارکت مردم، کشورهای حوزه دریای خزر و دستگاه‌های مرتبط دانست و گفت: نقش رسانه‌ها در اینگونه موارد بسیار حائز اهمیت است، اما متأسفانه رسانه‌ها تنها در مناسبت‌های تقویمی به دریای خزر پرداخته اند و می‌توان گفت عملکرد آنها تقریباً در این بخش صفر است.
بزرگیان با بیان اینکه تکروی کردن هیچ کمکی به حفظ دریای خزر نمی‌کند، افزود: طرحی را برای حفاظت از فک‌های خزری به سازمان محیط زیست ارائه کردیم که در آن به جای حفاظت از گونه، حفاظت از زیستگاه را مورد توجه قرار دادیم.
این کارشناس محیط زیست ادامه داد: در چارچوب این طرح، پنج کشور حوزه دریای خزر باید پای کار بیایند و با برنامه‌های آموزشی، پایش و نظارت بر آلودگی‌ها، تغییر در قوانین و مقررات با نگاه بر حفظ فک خزری می‌توانیم اقدامات خوبی داشته باشیم که متأسفانه به دلایل خیلی کوچک پذیرفته نشد.
وی بیان داشت: این طرح فراگیر و کلی بوده و بدون نیاز به ریالی بودجه دولتی، تنها نیازمند مدیریت اجرایی و قوی و استفاده از ظرفیت تشکل‌های مردمی است.
بر این اساس می‌توان گفت اگر انسان‌ها دست از زیاده خواهی خویش برداشته و از دخالت نابجا و اشتباه در محیط زیست پرهیز کنند و دولتمردان هم دلسوزانه با مطالعه، کارشناسی و اعمال سیاستی درست از سرمایه ارزشمندی چون محیط زیست حفاظت کنند، دیگر این تجربه‌های تلخ تکرار نشده و وضعیت موجود حفظ می‌شود، در حالی که تداوم این شیوه مدیریت برای محیط زیست فاجعه بار بوده و در سالهای نه چندان دور نابودی کامل آب، خاک، جنگل و دریا و.. را شاهد خواهیم بود.