خمین میراث دار کهن ترین یادگارهای تمدنی ایران/گردشگری در دل تاریخ
سایت «تاریخ ما»– گروه استان‌ها: خمین یکی از شهرهای جنوبی استان مرکزی است که در دشتی نسبتاً هموار واقع شده و کوه‌های اطراف، آن را در برگرفته‌اند. برخی خمین را عربی شده «همایون» می‌دانند که برطبق اسطوره‌های ایرانی به دست «همای» دختر «بهمن» ساخته شده است. برخی دیگر نام این شهر را بر گرفته از واژه «خمیهن» که واژه‌ای زرتشتی است و از ترکیب دو کلمه «خوی» و «میهن» تشکیل شده است، قلمداد می‌کنند.
در این دیار تاریخی، میراث کهن و گنجینه‌های ارزشمند زیادی از جمله قلعه‌های باستانی فراوان، شهرهای زیرزمینی و دستکندهای بی‌شمار و امامزاده و کبوترخانه‌های بسیار از ادوار مختلف به یادگار مانده که هویت بومی و فرهنگی این سرزمین را نشان می‌دهد.
دستکندها و شهرهای زیرزمینی و تاریخی
دستکندها و شهرهای زیرزمینی و تاریخی این شهر، نمونه کم‌نظیر و بی‌همتایی از نبوغ مردمان این دیار در حوزه دفاعی و پدافند غیرعامل هستند که قدمت آنها به دوران سلجوقیان و ایلخانان باز می‌گردد. این شهرهای زیرزمینی با معماری کهن و ماهرانه و دالان‌های تو در توی اسرارآمیز و حیرت آور از جاذبه‌های دیدنی شهر خمین هستند. نمونه جذاب این دستکندها و شهرهای زیرزمینی، «گوردخمه» روستای سرکوبه است که به ثبت آثار ملی ایران نیز رسیده است.
موزه و قلعه سالار محتشم
قلعه سالار محتشم یکی از دیدنی‌های پرطرفدار و معروف خمین است که در اواخر دوره قاجاریه به دست «میرزا علی خان سالار محتشم» ساخته شده است. این روزها این قلعه تغییر کاربری داده و مردم آن را به‌عنوان «موزه مردم‌شناسی خمین» می‌شناسند که لوازم و ابزار معیشتی مردم خمین را در معرض عموم به نمایش گذاشته است.
مجموعه تاریخی بیت امام خمینی
این بنای تاریخی منزل پدری «امام خمینی» است که از دوران قاجاریه در بافت تاریخی شهر خمین در محله‌ای به نام «سرپل» در شمال رودخانه خمین به جای مانده است. این عمارت بی‌نظیر حدود ۲۵۰۰ متر مربع مساحت دارد و نزدیک به ۱۷۵ سال عمر کرده است. مجموعه تاریخی بیت امام، عمارتی چهار هسته‌ای است که از پنج خانه بزرگ و یک خانه کوچک تشکیل می‌شود و برخلاف معماری‌های سنتی ایرانی، در این عمارت هیچکدام از حیاط‌ها نقش حیاط مرکزی را ندارند.
سنگ‌نگاره‌های تیمره خمین
تیمره، منطقه‌ای باستانی و صخره‌ای در شهر خمین است که ۲۱ هزار سنگ‌نگاره اسرارآمیز و شگفت‌انگیز را در دل خود جای داده است. سنگ‌نگاره‌های تیمره خمین، با نقوش منحصر به فرد، ۴۰ هزار سال تاریخ کشور را روایت می‌کنند و حرفهای زیادی برای گفتن به گردشگران دارند. کهن‌ترین خط کشف‌شده در ایران نیز متعلق به سنگ‌نگاره‌های تیمره است. همچنین یک سوم الگوی کتیبه‌های خطی و تصویری موجود در باغ کتیبه‌های «کاخ نیاوران تهران» نیز متعلق به تیمره هستند.
امامزاده ابوطالب
این بقعه، بنایی باشکوه و تاریخی از دوران صفویان است که میان اهالی خمین به «شاهزاده ابوطالب» نیز شهرت دارد. بنای این بقعه شامل ایوان، گنبد، حرم، ضریح و صحن می‌شود.
مجموعه تفریحی کوه بوجه
کوه بوجه یکی از کوه‌های جنوبی خمین است که به شکل یک زنگوله در وسط دشت خمین قرار گرفته است و از نظر فیزیکی کوه کوچکی به شمار می‌رود. این کوه که با نام «بوجه سلطان» نیز شناخته می‌شود، علاوه بر اینکه یکی از نمادهای فرهنگی خمین است، یکی از تفرجگاه‌های ساکنان شهر خمین و روستاهای اطراف نیز محسوب می‌شود. بخشی از دامنه این کوه، اکنون به صورت پارک فضاسازی شده و امکانات تفریحی برای مردم فراهم شده است.
دریاچه خان آباد خمین
دریاچه خان‌آباد خمین در ۲۷ کیلومتری شهر خمین قرار گرفته است. آب این دریاچه از چشمه تأمین می‌شود و در کنار آن امکانات تفریحی نظیر قایق‌سواری برای گردشگران فراهم شده است. همچنین باغات فراوانی در نزدیکی این دریاچه قرار گرفته‌اند.
قلعه باستانی روستای چنار و عمارت باغ خسروانی
قلعه‌ای باستانی و شگفت‌انگیزی در روستای چنار خمین قرار گرفته که از جاذبه‌های تاریخی و بی‌نظیر شهر خمین به حساب می‌آید. عمارت امیرمفخم بختیاری نیز که با نام «عمارت باغ خسروانی» شناخته می‌شود از بناهای تاریخی دوره قاجار در روستای شهابیه شهرستان خمین است. این بنا در تاریخ ۲۰ اسفند سال ۱۳۸۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کبوترخانه های خمین
در روستاهای خمین، کبوترخانه‌های زیادی قرار گرفته‌اند. این کبوترخانه‌ها، بناهای کنگره‌داری هستند که نوار سفیدی از گچ در چهار طرف دیوارها و کنگره‌های اطراف سقف آنها کشیده شده و از هنر و معماری خاصی برخوردار هستند. موقعیت این کبوترخانه‌های به گونه‌ای است که از هر نظر امنیت کبوتران را تأمین و دسترسی به آب و دانه را برای آنان آسان‌تر می‌کند.
امامزاده اسماعیل خمین
امامزاده اسماعیل، بقعه‌ای در ۱۰ کیلومتری شمال‌غربی شهر خمین در روستای یوجان است که به صورت چهارضلعی بنا شده است و تاریخ ساخت این بنا به سال ۱۰۲۲ هجری قمری باز می‌گردد.
قلعه روستای مزاین
این قلعه دیدنی و جذاب در روستایی از توابع بخش مرکزی شهر خمین قرار گرفته است. تاریخ دقیقی از ساخت این بنا در دست نیست و امروزه تنها ویرانه‌ای از آن به جای مانده است.
غار کوه گره خان‌آباد نیز در مسیر جاده خمین به شازند قرار گرفته و یکی از عمیق‌ترین چاه غارهای طبیعی ایران محسوب می‌شود. پیمایش این غار نیازمند در اختیار داشتن ابزارهای فنی و حرفهای غارنوردی است.
گورستان ارامنه لیلیان
گورستان ارامنه لیلیان از دوره قاجار و پهلوی در روستای لیلیان خمین به یادگار مانده است. گفته می‌شود ارمنیان خمین عمدتاً در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم، به تهران و ارمنستان مهاجرت کردند. کلیسایی نیز در این روستا قرار گرفته که دیدن آن خالی از لطف نیست.
کاروانسرای گلماگرد
بنای تاریخی قلعه قنات که به نام‌های «قلعه مهستان» و «کاروانسرای گلماگرد» نیز معروف است در یک کیلومتری شمال‌شرقی روستای جلمارود در فاصله ۳۰۰ متری شرق جاده آسفالته‌ای که از شهر خمین به روستای جلماجرد می‌رسد، قرار گرفته است. این بنای تاریخی دارای نقشه مربع شکل است و با مصالحی چون خشت و گل ساخته شده است.