نگاهی بر چکیده مقالات تازه ترین شماره فصلنامه اقتصاد اسلامی

به گزارش سایت «تاریخ ما»، شماره ۶۸  فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، منتشر شد.صاحب امتیاز این فصلنامه، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سردبیر آن عباس عرب مازار است.

در شماره شصت و هشت فصلنامه علمی – پژوهشی اقتصاد اسلامی، مقالاتی به همراه چکیده مقالات به شرح زیر آمده است:

بررسی و نقد جایگاه‌ تسمیه‌گرایی‌ در معرفت‌شناسی دانش اقتصاد/ محمدجواد توکلی – محمدجواد قاسمی اصل

چکیده:

برخی اقتصاددانان ادعا کرده‌اند علم اقتصاد تنها مبتنی بر اندیشه تسمیه‌گرایی شکل می‌گیرد و شکل امروزین این تفکر را شیوه تبیین فرضیه‌ای ـ استنتاجی دانسته‌اند. طبق این تحلیل، در فضای تفکر اسلامی که بر ذات‌گرایی استوار است، امکان شکل‌گیری دانش اقتصاد اسلامی و به‌کارگیری شیوه تبیین فرضیه‌ای ـ استنتاجی وجود ندارد. مقاله با استفاده از روش تحلیلی به بررسی این ادعا می‌پردازد.

این ادعا به خاطر توجه صرف به ذات‌گرایی افلاطونی که مدعی وجود عینی برای کلیات است، در تعریف و کارایی ذات‌گرایی به خطا رفته است. این در حالی است که مفاهیم کلی مورد استفاده در دانش اقتصاد، مفاهیمی انتزاعی و اعتباری می‌باشند. بر این اساس، نزاع ذات‌گرایی و تسمیه‎‌گرایی در مورد عینیت مفاهیم کلی، خدشه‌ای به علم اقتصاد وارد نمی‌کند. همچنین ازآنجاکه ذات‌گرایی هستی‌شناختی با تسمیه‌گرایی روش‌شناختی منافات ندارد، شیوه تبیین فرضیه‌ای ـ  استنتاجی، در اقتصاد اسلامی مبتنی بر ذات‌گرایی، قابل استفاده است.

شفافیت اقتصادی در اقتصاد اسلامی (با پافشاری بر منابع قرآنی و روایی)/ رحمت‌الله عبدالله‌زاده – مصعب عبدالهی آرانی –حسین غفورزاده

چکیده:

شفافیت اقتصادی از مهم‌ترین موضوعات در هر نظام اقتصادی به شمار می‌رود. ازآنجاکه اقتصاد مقاومتی به عنوان الگویی الهام‌بخش از نظام اقتصادی اسلام معرفی می‌گردد این پرسش مطرح می‌شود که ظرفیت آموزه‌های قرآنی، روایی و فقهی به عنوان منابع معرفتی نظام اقتصادی اسلام در ایجاد شفافیت اقتصادی چگونه است؟ به همین منظور با استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی و نیز مطالعه ابواب فقه اقتصادی، مؤلفه‌های شفافیت اقتصادی مطرح‌شده در ادبیات اقتصادی، در آموزه‌های فقهی و با رویکردی قرآنی ـ روایی کاوش گردید و احکام تکلیفی ـ الزامی و غیر الزامی ـ ناظر به شفافیت اقتصادی، قواعد فقهی مؤثر در شفافیت اقتصادی و نیز مؤلفه‌های شفافیت اقتصادی در عقود اسلامی استخراج و این نتیجه حاصل شد که آموزه‌های فقهی و قرآنی ـ روایی در ایجاد شفافیت اقتصادی از ظرفیت بالایی برخوردارند.

ارزیابی تأثیر نرخ تورم و بیکاری بر مخارج مذهبی/ مهدی قائمی اصل – سحر لویی

چکیده:

پرداخت‌های مذهبی به عنوان یک رفتار اقتصادی مطلوب و اخلاقی، علاوه بر تأمین منافع جمعی در کنار منافع فردی در رفتار اقتصادی مسلمانان، سبب رشد روحی و اقتصادی جوامع می‌شود؛ بنابراین بررسی اثرات نرخ تورم و بیکاری بر این نوع مخارج خداپسندانه یکی از نیازهای سیاست‌گذاری اقتصادی در جامعه اسلامی برای گسترش و تقویت این کردارها به منظور افزایش سطح رفاه جامعه می‌باشد. در این پژوهش، اطلاعات مربوط به ۲۸ استان ایران طی دوره ۱۳۷۶- ۱۳۹۳ به منظور بررسی اثر تورم و بیکاری بر مخارج مذهبی استفاده شده است. به این منظور داده‌های مورد مطالعه از اطلاعات مرکز آمار ایران استخراج شده است. نتایج برآورد بر اساس رویکرد داده‌های تابلویی پویا (Dynamic Panel Data) نشان می‌دهد که اثر تورم و بیکاری بر مخارج مذهبی در دوره مورد بررسی منفی و معنادار است.

بنابراین توصیه می‌شود سیاست‌گذاران اقتصادی قواعد و سیاست‌های نظارتی مؤثر به منظور کاهش نرخ تورم و بیکاری تدوین کنند تا زمینه مناسب برای افزایش مخارج مذهبی و بهبود رفتارهای خداجویانه فراهم گردد؛ پس برای بهبود شاخص‌های اسلامی اقتصاد باید از روش‌ها و ابزار علمی اقتصاد در زمینه اقتصاد اسلامی بهره برد و از نادیده‌انگاشتن تأثیر متغیرهای اقتصادی بر متغیرهای اخلاقی پرهیز نمود.

پیامدهای نبود نظارت شرعی بر نظام بانکی ایران، دلالت‌های سیاستی/ سیدعلی روحانی – سیدمهدی بنی‌طبا

چکیده:

«نظارت شرعی» در نظام بانکی به کلیه اقدامات نظارتی اطلاق می‌شود که به منظور حصول اطمینان از انطباق عملیات شبکه بانکی با شرع انجام می‌شود. نبود نظارت شرعی در شبکه بانکی می‌تواند موجب گرفتارشدن بانک‌ها و مشتریان در ورطه ربا یا بطلان عقود و به‌خطرافتادن روابط مالکیت در اقتصاد گردد. در ایران هرچند قانون عملیات بانکی بدون ربا از سال ۱۳۶۲ حاکم است، اما به دلیل نبود نهادها و استانداردهای مشخص برای نظارت شرعی، موارد متعددی از عدم انطباق عملیات، قراردادها و روش‌های حسابداری بانک‌ها با شرع مشاهده می‌شود.

طراحی شاخص ترکیبی بانکداری اسلامی در ایران/ سیدمحمدرضا سیدنورانی – امیر خادم‌علیزاده – سیدعلی رضوانی

چکیده:

ارزیابی درباره فرازوفرود بانکداری اسلامی یا بررسی تأثیر سیاست‌ها بر بهبود یا کاهش کارایی بانکداری اسلامی ، نیازمند معرفی شاخص بانکداری اسلامی است. هدف این مقاله طراحی و معرفی شاخص ترکیبی جدیدی برای بانکداری اسلامی می‌باشد؛ هدفی که می‌تواند وضعیت بانکداری اسلامی را در نظام بانکی ایران به‌خوبی رصد نماید. برای این امر ابتدا شاخه‌های بانکداری اسلامی در دو گروه شاخه‌های شرعی و شاخه‌های اقتصادی با مطالعه منابع مربوطه، شناسایی و تعیین شد. در مرحله بعد، با بررسی‌های به‌عمل‌آمده در خصوص هر یک از شاخه‌های بانکداری اسلامی مجموعاً ۴۸ نماگر معرفی گردید. سپس با تکیه بر روش دلفی دومرحله‌ای نخبگان، وزن‌دهی ابعاد نماگر شناسایی شده که نتایج، گویای آن است که طبق نظر خبرگان رشته، به ترتیب شاخه‌های حذف ربا با وزن ۰٫۱۲۷، عدالت اقتصادی با وزن ۰٫۱۱۵ و رعایت اخلاق اسلامی با وزن ۰٫۱۰۸ از عدد واحد، از بیشترین اهمیت برخوردارند. سرانجام، هدف و نتیجه اصلی این پژوهش از طریق میانگین وزنی شاخه‌های بانکداری اسلامی طرحی از شاخص ترکیبی بانکداری اسلامی را به دست می‌دهد.

الگوی مطلوب حسابداری متناسب با نظام بانکداری بدون ربا / حسین عبداللهی – غلامحسن تقی نتاج – سیدعباس موسویان

چکیده:

یکی از چالش‌های نظام بانکداری بدون ربا، چالش حسابداری بانک‌هاست. این پژوهش در پی این پرسش است که آیا سیستم حسابداری فعلی، از نظام بانکداری بدون ربا پشتیبانی می‌کند؟ اگر چنین نیست، الگوی مطلوب حسابداری بانکداری بدون ربا کدام است؟ بر این اساس، فرضیه اصلی «الگوی مطلوب حسابداری متناسب با بانکداری بدون ربا مبتنی بر رویکرد پاسخگویی است»، تدوین و هشت فرضیه فرعی در راستای فرضیه اصلی طراحی و به خبرگان ارائه و پاسخ آنها راجع به این فرضیه‌ها جمع‌آوری گردید. داده‌های تحقیق با استفاده از آزمون کولموگروف ـ اسمیرنوف و آنالیز واریانس‌ها تجزیه‌وتحلیل شده و در نتیجه فرضیه‌های تحقیق از سوی خبرگان تأیید شدند.

بررسی موانع اجرای استانداردهای حسابداری مؤسسات مالی اسلامی در نظام بانکداری ایران / زینب صالحی – رضا غلامی جمکرانی – حسین میثمی

چکیده:

با توجه به نقش غیر قابل انکار نظام  بانکی در اقتصاد کشور، طراحی و اجرای استانداردهای حسابداری یکپارچه که بتواند صورت‌های مالی مختلف را آماده و روند مقایسه آنها را آسان کند، ضروری است. این استانداردها باید حقوق مالکان را حفظ کرده و فعالیت تخصصی این نهادها را بدون آنکه با احکام اسلامی در تضاد باشد، تقویت کند. در اﯾﻦ تحقیق، به بررسی موانع اجرای استانداردهای حسابداری مؤسسات مالی اسلامی در نظام بانکی ایران پرداخته و چالش‌های پیش‌رو در سه بُعد چالش‌های درون‌بانکی، برون‌بانکی و فرابانکی پژوهش شده است. روش جمع‌آوری داده‌ها از طریق پرسشنامه‌ و مراجعه به خبرگان بانکی و دانشگاهی، کسب نظر ایشان، توصیف و تحلیل داده‌ها و نهایتاً استنتاج منطقی می‌باشد.