احیاء هامون رمز توسعه اقتصادی جنوب شرق/ راهکارهای جدید ارائه شود

سایت «تاریخ ما»، گروه استان‌ها- مریم گمشاد: ۲ دهه خشکسالی در سیستان یکی از چالش های بزرگ این منطقه است که ضرورت توجه بیشتر به قابلیت های این نقطه از کشور و تبدیل آنها به فرصت های استراتژیک می تواند روند مهاجرت را تا حد بسیار زیادی کاهش دهد.

قطع کامل آب هیرمند و خشکی تالاب هامون ضربات جبران ناپذیری بر کشاورزی و دامداری مردم این نقطه از کشور وارد کرده است و در مرزهای سیستان نیز فعالیت اقتصادی جریان ندارد و تنها به صورت ظاهری بازارچه های مرزی بر پا هستند از همین رو مشکلات اقتصادی باعث شکل گیری قاچاق سوخت و دام در مرز شده که  تهدیدی جدی بر فرصت های  تجارت قانونی در مرز است.

مدتی است که در اخبار هر روز شاهد افتتاح طرح های میلیاردی در منطقه سیستان هستیم اما جای پیوستهای مطالعاتی و کارشناسی در این طرحها برای توسعه اقتصادی خالی است.

البته به نظر کارشناسان تنوع برنامه های اقتصادی، ثروت را در بخش‌های مختلف توزیع می کند و بسیاری از فعالیت های مطلوب با مزیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی  زیادی همراه خواهد بود از همین رو با توجه به شرایط فعلی اقتصادی در سیستان قطعا توسعه مسیر ترانزیتی چابهار به ملیک فرصت خوبی برای فعالیت تجار و بازرگان است و با توجه به این که منافع اقتصادی  ایران و افغانستان در این منطقه به هم گره خورده است، روابط دوستانه با افغانستان می تواند سرنوشت حق آبه هیرمند را نیز مشخص کند.

تالاب بین المللی هامون به عنوان ذخیره گاه زیست کره از قدیم الایام به عنوان منبع اصلی ثروت اقتصادی و فرهنگی مردم سیستان بوده است که با مدیریت صحیح آب تالاب بین المللی هامون و به واسطه جذابیت های گردشگری که دارد می توان موجب افزایش ارتباطات فرهنگی مردم سیستان با گردشگران داخلی و خارجی شود و قطعا با گسترش روابط فرهنگی به ثبات اقتصادی و امنیتی در منطقه سیستان کمک کرد.

امنیت پلی برای رسیدن به توسعه پایدار

در مناطق مرزی توسعه نیافته، ضرورت توجه به پیوند امنیت و توسعه اهمیت فراوانی دارد به طوری که این مناطق به علت دوری از مرکز و در حاشیه قرار گرفتن منشاء بسیاری از آسیب‌های اجتماعی هستند و مجاورت با کشورهای بحران زا تهدیدات امنیتی را نیز افزایش می دهد از همین رو مدیریت صحیح، به کارگیری خرد جمعی و نیز ثبات در رویه ها و فعالیت‌های اقتصادی مستمر می تواند از بروز از آسیب های اجتماعی و امنیتی در  مناطقی مثل سیستان و بلوچستان جلوگیری کند.

حسین معین آبادی، مدرس دانشگاه در گفت و گو با خبرنگار «تاریخ ما»، اظهار داشت: در ارتباط با بحث توسعه شاخص ها عمده راهکارها مربوط به سرمایه گذاری درست در منطقه است.

توسعه زیر ساخت ها و ایجاد پیش نیازها از جمله مباحث عمده ای است که در مورد توسعه هر منطقه ای بسیار اهمیت داردوی ادامه داد: توسعه زیر ساخت ها و ایجاد پیش نیازها و نیاز های اولیه از جمله مباحث عمده ای است که در مورد توسعه هر منطقه ای بسیار اهمیت دارد.

وی با اشاره به اینکه ایجاد امنیت و زیرساخت های اولیه همانند آب، برق، گاز، تلفن، جاده‏، فرودگاه و راه آهن از جمله وظایف دولت است، افزود: این ها از جمله زیرساخت‌های اولیه ای است که برای سرمایه گذاری در هر منطقه ای نیاز است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه ما شاهد بحث ضعف سرمایه گذاری بخش خصوصی در ایران هستیم، گفت: وظیفه دولت تنها ایجاد زیر ساخت های اولیه در کشور است.

وی خاطر نشان کرد: از همین رو معمولا تمایل جدی در استان های توسعه نیافته برای سرمایه گذاری بخش خصوصی وجود ندارد و عمدتا مرکز کشور این سرمایه ها را جذب می کند و بسیاری از جوانان تحصیلکرده مناطق کمتر توسعه یافته مانند سیستان و بلوچستان پس از پایان تحصیلاتشان علاقه ای به بازگشت به منطقه خود و توسعه آن ندارند.

وی تصریح کرد: در حال حاضر همایش هایی در جنوب استان در حال برگزاری است و سواحل مکران به عنوان سواحل اقیانوسی ایران فرصت های اقتصادی زیادی را ایجاد کرده است.

معین آبادی افزود: توسعه راه آهن از چابهار به منطقه شرق کشور و پس از آن به منطقه قفقاز جنوبی فرصت خوبی برای سرمایه‌گذاری مشترک ایران، هند و افغانستان است که موجب می شود چینی ها که در حال حاضر در بندر گوادر پاکستان در حال سرمایه گذاری هستند نگاه مثب تری به ایران داشته باشند.

مشکلات آبی ایران با افغانستان نیاز به بررسی دقیق دارد

طبق نظر کارشناسان توسعه پایدار، ابزاری کارآمد برای دستیابی به اهداف امنیتی دولت ها محسوب می شود که در عین حال مبنای امنیت ثبات اقتصادی است از همین رو زمامداران هر کشوری که بخواهند امنیت ایجاد کنند، باید کانون توجه اندیشه، نظر و برنامه ریزی آنها‏‏ ثبات اقتصادی باشد.

محمد علی هژبری پژوهشگر روابط بین الملل درباره حق آبه  هیرمند در یکی از رسانه ها می گوید: با جدا شدن افعانستان از خاک ایران در سال ۱۸۷۵ میلادی به موجب معاهده پاریس، حقابه رودخانه هیرمند به یکی از مسائل مهم سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی دو کشور مبدل شد. با مداخله سه کشور آمریکا، کاندا و شیلی قرار دادی در سال ۱۳۵۱ شمسی میان سران حکومتی دو کشور در کابل منعقد شد و مقرر شد در هر ثانیه ۲۶ متر مکعب آب  ( معادل ۸۵۰ میلیون متر مکعب در سال) سهم سیستان و دریاچه هامون باشد. اما فقدان دولت مقتدر در افغانستان، ساخت سد کجکی بر روی هیرمند، نصب و به کارگیری انواع پمپ ها در مسیر رودخانه جهت کشت خشخاش توسط کشاورزان افغان و مسائل جوی، خشک شدن دریاچه هامون( هفتمین تالاب بین المللی) را در پی داشته است.

همچنین هارون نجم پور، معاون سفیر افغانستان، سال گذشته  در گفت و گو با خبرنگار بین الملل مهر مشکلات آبی ایران و افغانستان را این گونه بیان کرد: پس از سقوط طالبان و بهتر شدن وضعیت امنیتی در افغانستان ۱۸ نشست کمیته مشترک کمیسران آب هلمند/ هیرمند بین دو طرف در کابل، نیمروز، تهران و زابل برگزار شده است. شما اگر به صورت جلسه های نشست ها مراجعه کنید، متوجه واقعیت خواهید شد که خود ایران میزان آبی که سالانه از هیرمند وارد خاک این کشور می‌شود را تایید کرده است.

وی ادامه می دهد: مشکلی که در این زمینه وجود دارد این است که منطقه با کم آبی مواجه است و بحران کم آبی متاسقانه منطقه را تحت فشار قرار داده است.

ما در  داخل افغانستان هیچ اقدامی نمی کنیم که مانع دسترسی ایران به حقابه شودوی می افزاید: سد کجکی در چند صد کیلومتری داخل افغانستان و در ولایت هلمند واقع است و از مرز فاصله زیادی دارد و بعد از آن هم چند رود دیگر با رود هلمند یکجا می شوند. ما در  داخل افغانستان هیچ اقدامی نمی کنیم که مانع دسترسی ایران به حقابه شود. اگر صورت جلسه های کمیسران آب هلمند را که در آن آمار دقیقی از مقدار آبی که به ایران داده شده و تاییدی که از سمت ایران از مقدار  آب دریافتی صورت گرفته، مطالعه کنید به واقعیت ها پی خواهید برد.

کشاورزی راه حل مناسبی برای توسعه اقتصادی سیستان نیست

احمد علی کیخا، نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی  هم بارها  در مصاحبه ها و نشست های خبری تکرار می کند، تدوین برنامه های اقتصادی در منطقه سیستان باید به نحوی طراحی شود که میزان وابستگی به منابع آبی را کم کند و کشاورزی در این منطقه باید جای خود را به تجارت از طریق استفاده بهینه از مرزها دهد.

برخی از کارشناسان کشاورزی دانشگاه زابل نیز با توجه به بی ثباتی در وضعیت حق آبه، عدم مدیریت منابع آب و نیز طیبعت خشک زابل طرح انتقال آب به مزارع سیستان را که با اعتبار ۲۰ میلیارد تومان در حال اجرا است را طرحی غیر عقلانی تلقی می کنند.

این کارشناسان، با توجه به طبیعت و اقیلم خشک سیستان، تبخیر آب به علت گرما و وزش بادهای ۱۲۰ روزه در سیستان، کشت انگور یاقوتی، زیتون و زردآلو که نیاز به آب کمتری دارد  را به جای رویه قدیم کشاورزی  پیشنهاد می‌کنند.

هیرمند در شرایط پر آبی به مدیریت منابع آب نیاز دارد

صادق اصغری  لمفجانی، دانشجوی دکترای دانشگاه شهید بهشتی، در مقاله ای با عنوان «بررسی تطبیقی اثرات کاهش آب هیرمند بر فعالیت های کشاورزی در روستاهای سیستان» می نویسند: بر اساس مطالعات زمین شناسی متعدد در منطقه سیستان و مطالعات ژئوفیزیکی انجام شده توسط دانشگاه صنعتی اصفهان به دلیل این که سیستان به لحاظ زمین شناسی دشت آبرفتی است و ساخت خاک آن رسی است و چسبندگی دارد، امکان تشکیل سفره‌های آب زیر زمینی غنی در آن وجود ندارد. از طرف دیگر با عنایت به اینکه متوسط بارندگی سالانه سیستان بسیار کم است، اثرات محدودیت آب با کاهش جریان آب هیرمند به شکل گسترده ای در سطح این ناحیه بروز می کند. به هرحال با توجه به وضعیت خاص اقلیمی حاکم بر حوزه آبریز رودخانه هیرمند، تکرار خشکسالی ها در سیستان اجتناب ناپذیر است.

این پژوهشگر در این مقاله می افزاید: با عنایت به اینکه امروزه در سطح جهان، مدیریت عرضه و تقاضای آب به طور هم زمان مورد توجه است و در این راستا تاکید های بیشتر به سمت مدیریت تقاضای آب در حال تغییر است و در مدیریت تقاضای آب نیز استفاده کارا از منابع آب قابل دسترس مورد تاکید می باشد. برای ذخیره سازی آب در شرایط پر آبی هیرمند و جلوگیری از اتلاف سیلاب ها و بهینه سازی مصرف منابع محدود آب سیستان طیف گسترده ای از اقدامات بایستی اعمال شود.

رونق اقتصادی با اتصال مسیر ارتباطی چابهار به «میلک»

اتصال ایران به کریدور شمال به جنوب و اتصال راه آهن چابهار به میلک تحولات اقتصادی زیادی را در سیستان و بلوچستان به همراه دارد و  نقش پررنگی در  کاهش بیکاری خواهد داشت و همراه با توسعه اقتصادی و افزایش مبادلات اقتصادی ما شاهد وفور سرمایه در این منطقه خواهیم بود که نقش مهمی در استمرار امنیت در این منطقه خواهد داشت.

مرز میلک نقش استراتژیکی برای افغانستان در ترانزیت کالا و افغانستان نیز نقش مهمی برای اتصال ایران برای اتصال به آسیای میانه و پایداری اقتصادی خواهد داشت.

از همین رو محسن خیلی، هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در یکی از مقالات خود می‌نویسد: به نظر می‌رسد، یکی از مهم ترین، تاثیرگذارترین و در عین حال قابل دسترس ترین راه حل ها برای مسئله سامان بخشی به منطقه جنوب شرق ایران، گسترش بازرگانی و پیوندهای حاصل از منافع آن باشد. بخش قابل ملاحظه ای از تاریخ اقتصادی ایران با ترانزیت کالا آمیخته است.تجارت میان شرق و غرب از مسیر جاده ابریشم انجام می‌شد. بنابراین هم ایران و هم همسایگان شرقی آن، از زمینه تاریخی و زیر ساخت های ارتباطی برای مراودات و ترانزیت کالا برخوردارند.

وی در این مقاله می افزاید: بنابراین طراحی یک سیاست داخلی- خارجی کارآمد در جنوب شرق کشور، به منظور فراهم آوردن زمینه های توسعه پایدار در منطقه شرق کشور، در گرو اهمیت یافتن مقوله توسعه پایدار و نیز رفع دشواری های سیاسی- امنیتی با قدرت های بزرگ جهانی است.

هامون غنی از ثروت فرهنگی و اقتصادی در انتظار دیپلماسی ایران

طبق نظر بسیاری از کارشناسان ایران در مقایسه با برخی از کشورهای خاورمیانه که منافع آنها با خشونت و جنگ گره خورده چهره صلح آمیزتری  دارد، ایران با بکارگیری تیم دیپلماسی قوی و بر پایی نشست ها و گفت‌وگوهای منطقه‌ای  نقش مهمی بر  حل سرنوشت حق آبه به روش مسالمت آمیز خواهد داشت و  با حداقل رسانیدن اختلافات مطلبویت های زیادی را کسب می‌کند. این امر  توسعه روابط سیاسی و اقتصادی با افغان ها را شدت می بخشد. اتصال خط راه آهن  چابهار به میلک افغان ها را قانع خواهد کرد که منافع  آنها نیز به مذاکرات با ایران پیوند خورده است.

در صورتی که  اقدامات دیپلماتیک ایران برای احیای تالاب بین المللی هامون موثر واقع شود، این تالاب به عنوان ذخیرگاه زیست کره نقش مهمی در توسعه اقتصادی منطقه خواهد داشتاز همین رو در صورتی که  اقدامات دیپلماتیک ایران برای احیای تالاب بین المللی هامون موثر واقع شود، این تالاب به عنوان ذخیرگاه زیست کره زمین  با ایجاد امکانات و زیر ساخت های گردشگری نقش مهمی در  توسعه اقتصادی منطقه خواهد داشت و می توان با بهبود مدیریت منابع آب از  قابلیت های تالاب هامون به عنوان منبع عمده ثروت فرهنگی و اقتصادی استفاده بهینه کرد.

در سال های اخیر مردم سیستان به واسطه موقعیت و قدمت تاریخی‌این خطه با پدیده توریسم و ارتباط با گردشگران داخلی و خارجی آشنا هستند، تالاب هامون نیز در کنار موقعیت های تاریخی سیستان، تنوع و گسترش گردشگری را به همراه خواهد داشت و پدیده مهاجرت را کاهش خواهد داد.

یقینا افزایش جمعیت و  گسترش سرمایه گذاری در حوزه‌های متنوع اقتصادی نقش مهمی در توسعه امنیت و پایداری اقتصادی منطقه سیستان خواهد داشت و افزایش ارتباطات فرهنگی مردم سیستان با گردشگران ایرانی و خارجی  قطعا سبب تغییر شیوه زندگی مردم  خواهد شد و مشکلات اقتصادی را کاهش می دهد، ضمن اینکه  باعث هم زیستی و تعامل مردم سیستان با فرهنگ های مختلف می شود چهره صلح مداری از سیستان در ذهن گردشگران ایجاد می کند.

در مجموع قطعا ثبات فرهنگی و اقتصادی در سیستان ضمن اینکه اعتبار این منطقه را افزایش می دهد، کشورهای جاده ابریشم و کشورهای ثروتمند دیگر که به  مسیر ترانزیتی ایران نیاز دارند را قانع خواهد کرد که این مسیر  مطلوبیت اقتصادی بیشتری دارد و طبیعتا انتخاب این مسیر به بهبود وضعیت معیشتی و رفاهی مردم نیز کمک می کند.