سفر به دیار بشار و آبشار و بلوط‌های بی‌شمار
سایت «تاریخ ما»، گروه استان‌ها- صدیقه امیدی: اینجا پنجره‌ها لبریز برگ‌ها هستند و تو آشنا خواهی شد با سرنوشت تر آب، عادت سبز درخت، اینجا «بهار» فصل عاشقی است، فصل تنفس با نبض درخت و آویشن، فصل روئیدن پا به‌پای بابونه و چویل، فصل آغازی دوباره دست در دست بلوط‌های هزارساله، اینجا بهار که می‌آید، بوی چویل و بابونه و ریواس دامنه‌های مخملین دنا را عطری تازه می‌بخشد و گلبرگ‌های سرخ و زرد لاله‌های واژگونش دل هر بیننده‌ای را می‌رباید.
در هر گوشه‌ای از این دیار سحرانگیز می‌توانی روحت را به زلالی چشمه‌های دنا بسپاری، با پرندگان مهاجرش کوچ کنی به دریاچه «کوه گل» و به تماشا بنشینی قاب عکس بی‌نظیری را در یک روز بهاری با آسمانی آبی و دشت‌هایی سبز در دامنه جنگل‌های بلوط دنا با سرخی شقایق و سپیدی بابونه‌ها.
کهگیلویه و بویراحمد سرزمینی است که برف و آفتاب را در کنار هم دارد با دو بخش سردسیری آرمیده در پای دنا و بخش گرمسیری با منابع طلای سیاه و تپه‌ماهورهای سبز. وقتی نیمه سردسیر این سرزمین پوشیده از برف است، بهار در نیمه گرمسیر آن دامن گل‌دار سبزش را گسترده و فاصله این دو آب‌وهوای متفاوت ساعتی بیش نیست.
از شیراز که به سمت غرب بروی، از اصفهان که به‌سوی جنوب سفر کنی، از اهواز که راه مشرق را بپیمایی و از بوشهر که عزم سفر به سمت شمال کنی به کهگیلویه و بویراحمد می‌رسی با مساحت ۱۶ هزار کیلومترمربعی در میان کوهستان‌های شکوهمند و سترگ زاگرس.
این دیار چهارفصل، به‌واسطه موقعیت جغرافیایی خاصی که دارد به‌عنوان کریدور شمال به جنوب و شرق به غرب شهرت دارد و بخشی از جاده طریق الرضا که جنوب غربی را به شمال شرق متصل می‌کند نیز از این استان می‌گذرد.
کهگیلویه و بویراحمد هشت شهرستان دارد که دو شهرستان آن در بخش سردسیری و شش شهرستان دیگر در بخش گرمسیری واقع هستند.
بویراحمد و دنا دو شهرستان سردسیری استان هستند که در پای کوه‌های سر به فلک کشیده دنا قرار دارند و به‌تبع آن جاذبه‌های طبیعی منحصربه‌فردی دارند؛ شهرهای یاسوج و سی سخت دو شهر مهم در این دو شهرستان‌اند که هرساله در بهار و تابستان میزبان گردشگران زیادی از جنوب و مرکز کشور هستند.
یاسوج دروازه پارس، پایتخت طبیعت ایران
برخی از تاریخدانان جهان، یاسوج را دروازه پارس(persian gates) نامیده‌اند و اعتقاد دارند که ۳۳۱ سال قبل از میلاد، «اسکندر مقدونی» در حمله به پرسپولیس از منطقه یاسوج گذشته و در تنگه‌ای در شمال این منطقه با نام «تنگ مهریان» با لشکر «آریو برزن»، سردار بزرگ هخامنشی رودررو شده است.
اینجا یاسوج است، شهر بشار و آبشار و بلوط‌های بی‌شمار، شهر چشمه‌ها، رودها و جنگل‌ها، آب در یک‌قدمی است و عشق دیواربه‌دیوار حضور نفس پیچک و یاس.
اینجا یاسوج است، شهر روزهای بهاری، شب‌های روشن پرستاره، شهری که عشق و صداقت و سادگی مردمانش یادگاری است از نیاکانشان، شهری که همچون نگینی سبز و مخملین در پای دنای همیشه استوار و بلوط‌های هزارساله‌اش آرمیده است.
طبیعت بکر و زیبای دامنه‌های دنا، جوش‌وخروش رودخانه‌ها و آبشارها، نغمه فراموش‌شده پرندگان و صدای هلهله باد در گندمزارها، گوشه‌ای از زیبایی‌های بی‌نظیر سرزمین آریو برزن است.
رودهای خروشان «بشار» و «مهریان» و کوه‌های سر به فلک کشیده دنا با پوشش جنگل‌های بلوط و بنه، گرداگرد این شهر را فرا گرفته است به‌طوری‌که برخی این منطقه را شمالِ جنوب می‌نامند.
آبشار یاسوج که طراوت را بر مردمانش ارزانی داشته در پنج کیلومتری شمال این شهر قرار دارد، دارای هوایی مطبوع و آبی خنک و گواراست که سالانه میزبان مردمانی است که برای لحظه‌ای آرامش در سایه‌سار درختان سر به فلک کشیده‌اش می‌آسایند و میهمانش می‌شوند.
این آبشار در میان دو تنگه واقع‌شده و درخت‌های کهن‌سال بلوط که عمری دویست‌ساله دارند، گرداگرد این آبشار را فراگرفته‌اند. جاده زیبایش بسان رؤیایی است در یک روز بارانی و آفتابی در انبوه درختان درهم‌تنیده و گل‌های سرخ و کوچه‌باغ‌ها و چشمه‌هایی که از هر گوشه‌ای از دل زمین سر برآورده و در باغ‌ها جاری‌شده‌اند.
مکان تفریحی تنگ گنجه‌ای که در ۱۰ کیلومتری شمال غربی یاسوج قرار دارد، منطقه‌ای است خوش آب‌وهوا با رودخانه‌ای زلال و پوشیده از جنگل که از دل کوه‌های دنا می‌جوشد و نوازشگر چشمان گردشگران در بهار و تابستان است.
این تنگه در جاده یاسوج به سی سخت قرار داشته و با داشتن امکانات رفاهی مکان مناسبی برای مسافران نوروزی است.
پارک جنگلی یاسوج یکی دیگر از زیبایی‌های بکر و روح‌نوازی است که با ۸۰۰ هکتار وسعت بزرگ‌ترین پارک جنگلی در جنوب کشور است.
این پارک در شمال شهر یاسوج قرار داشته و انبوه درختان بلوط، بادام‌کوهی، ارزن، کیکم، بنه و زالزالک در آن، سایه مهرشان را بر سر هر غریبه‌ای می‌گسترانند.
دریاچه سد «شاه قاسم» تابلویی زیبا از آبی آسمان و سبزی درختان و آبی رودخانه‌هاست که در پنج کیلومتری جنوب شهر یاسوج بر دامنه کوه نقش بسته است.
آبشار «تنگ تامرادی» که در فاصله ۵۵ کیلومتری از شهر یاسوج واقع‌شده یکی از زیبایی‌هایی است که منحصربه‌فرد بودنش چشم هر بیننده‌ای را مسحور می‌کند. این آبشار از ۱۵ آبشار تشکیل‌شده و ارتفاع آن بیش از ۱۵ متر است. وجود چهار آبشار با ارتفاع هشت تا ۱۰ متر و حوضچه‌های آب زلال و گوارایی که همچون زمردی سبز در دل این آبشار پدیدار شده‌اند، زیبایی آبشار را صدچندان کرده است.
اندکی که از شهر دور می‌شوی روستایی با پشت‌بام‌های قدیمی خفته در انبوه پیچک‌ها و باغ‌ها و رودها نمایان می‌شود این روستا که در فاصله ۲۵ کیلومتری شهر یاسوج قرار دارد، ماسوله جنوب «کریک» است.
در ورودی این دهکده، شالیزارهای سبز همچون تابلویی زیبا و چهل‌تکه است که خورشید بر آب آن نقش بسته و بلوط‌ها و باغ‌های انبوه چون حصاری آن را احاطه کرده‌اند.
بافت دهکده بافتی قدیم است که در خانه‌ها به‌صورت پلکانی قرار داشته و حیاط هر خانه پشت‌بام خانه‌ای دیگر است.
این دهکده زیبا در انبوه درختان و باغات و شالیزارها محصورشده و درختانش در دو طرف جاده گنبدی ساخته‌اند که وقتی از آن می‌گذری، پای در بهشتی می‌گذاری که با نغمه پرندگان و صدای جویبارها و سکوت درختان عجین شده است.
کشف گورستانی بزرگ با قدمت سه هزار و ۵۰۰ ساله خود گویای ناشناخته بودن یاسوج است.
این گورستان در مکانی زیبا مشرف بر رودخانه بشار واقع است تا نشان دهد بشار در عمر هزاران ساله خود هم‌نشین تمدن‌های باستانی کهن بوده است.
سی سخت نگینی سبز بر دامن سپید دنا
سی سخت شهری در ۳۵ کیلومتری شمال غربی شهر یاسوج است که همچون نگینی در دامنه کوه دنا در میان تاکستان‌های انگور و دامنه‌های سبز دنا جا خوش کرده است.
باغ‌های سیب و تاکستان‌های انگور چون حصاری سبز شهر را در برگرفته و کوه دنا زلال آب‌های روان و گوارا را بر این شهر ارزانی داشته است.
کوه گل، چشمه میشی، دشتک، گردنه بیژن، بن رود و بندان دو آبشار دره ناری و توف شاه، آبشار بهرام بیگی، چشمه‌های آب‌معدنی، دریاچه‌های فصلی و دامنه‌های پوشیده از گُل، از مکان‌های دیدنی و زیبای این شهر کوهپایه‌ای است.
غار ده شیخ در روستای ده شیخ یکی از شگفت‌انگیزترین غارهای شناخته‌شده در کشور است که همچون غار علی‌صدر دارای قندیل‌های بزرگ و دریاچه‌های زیرزمینی است.
دهانه این غار در ارتفاع یکهزار و۶۷۰ متری از سطح دریا واقع‌شده و باید مسیر ابتدای این غار را که در حدود پنج تا شش متر است به‌صورت نشسته طی کرد.
در فاصله ۱۰ کیلومتری ارتفاعات جنوبی دنا، منطقه امن حفاظت‌شده دنا با فاصله پنج کیلومتری از آبشار «دره ناری» با موقعیت بارز و منحصربه‌فرد در ارتفاعات صعب‌العبور و با ارتفاعی قریب ۱۰۰ متر در موقعیت جنوب غربی قله مورد کل دنا واقع‌شده است.
در هشت کیلومتری به سمت شمال غرب شهر سی‌سخت در دامنه کوه دنا، دشتی سرسبز محصور در چهار قله اصلی دنا به نام‌های قزل‌قلعه، برج آسمانی، مورگل و قاش‌مستان قرار دارد که هر بیننده‌ای را به تماشا وامی‌دارد تا لحظه‌ای آرامش را در این دشت و در پای دنا نفس بکشند.
گچساران و باشت سرزمین طلای سیاه و زمستانی بهاری
شهرستان‌های گرمسیری استان، کهگیلویه، گچساران، باشت، چرام، لنده و بهمئی هستند که بهار در اواخر بهمن‌ماه دامن می‌گستراند بر آن‌ها و مخمل سبز بهاری در هر گوشه با نقشی از گل‌های بهاری جا خوش کرده است.
روایت زیبایی این مناطق روایت تصویری از بهشت است که در هر گوشه‌ای نشانی متفاوت دارد و عطری گیرا که مختص به همان گوشه است.
در هر منطقه زیبایی شگرفی تو را به حیرت می‌آورد و نگاشتن گوشه‌ای از این زیبایی کاری بس دشوار است.
یکی از این نقاط که در تاریخ در آن ردی به‌جای گذاشته روستای زیبای «مارین» است.
این روستا یکی از روستاهای تاریخی ایران است و راه سلطنتی شوش به تخت جمشید و بی شاپور (در دوره هخامنشیان) از هفت کیلومتری این روستا عبور می‌کرده است.
این روستا در ۳۶ کیلومتری شمال شهر گچساران و ۱۹۸ کیلومتری جنوب شرقی یاسوج قرار داشته و آب‌وهوای آن باوجودی که در یک منطقه گرمسیر واقع‌شده، معتدل است.
موقعیت سوق‌الجیشی روستای مارین، در دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان سبب احداث قلعه‌های متعدد راهبانی در حوزه نفوذ آن شده است.
پل‌های خیرآباد، گنبد لیشتر، چهارطاقی خیرآباد، دشتک دیل، آثار تاریخی لیشتر، آبشار کنج بنار، دامنه کوه هامی، دشت لیشتر، چشمه آب گرمو، رودخانه‌های فراوان، چشمه مارین، تنگ دیل، روستا کلگه، پل تاریخی پریم، کوه عنا و کوه دلو از دیگر جاذبه‌های گردشگری در شهرستان‌های گچساران و باشت هستند.
آستانه بی‌بی حکیمه شکوه ابدی زاگرس
در این میان اما آرامگاه بانویی بزرگ در میان کوه‌ها می‌درخشد و بسان خورشیدی است بر روی زمین که سالانه هزاران زائر را به استان کهگیلویه و بویراحمد می‌کشاند.
آستان مقدس حضرت بی‌بی حکیمه (س)، خواهر امام رضا (ع) در دامنه کوه‌های زاگرس و در کنار آبی دریای خلیج‌فارس برکتی است که به سرزمین نفت‌خیز گچساران شکوه و عشق می‌بخشد.
بقعه متبرکه حضرت بی‌بی حکیمه (س) که طبق اسناد و روایات مختلف، از دختران حضرت امام موسی بن جعفر (ع) است در فاصله ۸۰ کیلومتری جنوب شهرستان گچساران در موقعیت خاص جغرافیایی در میان کوه‌هایی صعب‌العبور و در کنار چشمه‌ای جوشان قرار دارد.
همه‌ساله زائران فراوانی از سراسر کشور به عشق اهل‌بیت راه پرپیچ‌وخم و ناهموار زیارتگاه بی‌بی حکیمه را از میان تپه‌ماهورهای بلند گچساران می‌پیمایند تا از این چشمه گوارای معرفت و حقیقت جرعه‌ای بنوشند.
بیش از ۳۰۰ بقعه متبرکه در کهگیلویه و بویراحمد وجود دارد که همیشه ملجأ و مأمن مردم عاشق اهل‌بیت (ع) این استان بوده‌اند.
کهگیلویه تابلویی الوان از تاریخ و طبیعت
شهرستان کهگیلویه که تاریخی از دوران صفویه را به یادگار دارد شهر تاریخی بلاد شاپور را در خود جای‌داده که دارای بارگاه هفت امامزاده است و به این دلیل به شهر «هفت‌گنبد» نیز شهرت یافته است.
بلاد شاپور مهم‌ترین اثر تاریخی کهگیلویه است که در دهدشت قرار دارد و معماری اسلامی دوران صفویه را به رخ گردشگرانش می‌کشد.
با قدم زدن در این شهر تاریخی می‌توانی با اندکی تخیل با کاروان‌ها همراه شوی، با صدای ساربان‌ها آواز بخوانی و در شب یک حجره تاریخی شب را به کهکشان راه شیری پیوند بزنی.
در شهرستان کهگیلویه باغ عمران، چشمه کورسا، امامزاده امیر یوسف، سرکرته، باغ و آبشار المون، قلعه قدیمی و روستای تاریخی آرند دل هر بیننده‌ای را می‌ربایند در شهرستان کهگیلویه باغ عمران، چشمه کورسا، امامزاده امیر یوسف، سرکرته، باغ و آبشار المون، قلعه قدیمی و روستای تاریخی آرند دل هر بیننده‌ای را می‌ربایند.
غار پیرزن در قلعه دختر دهدشت در دیواره‌ای به طول ۳۰ متر قرار دارد و یکی از جاذبه‌های گردشگری دهدشت در کهگیلویه است.
درون غار تاکنون شناسایی نشده است و به سبب صعب‌العبور بودن مسیر آن درگذشته راه‌هایی به‌وسیله دست به درون غار ایجادشده بود که باگذشت زمان از بین رفته است.
در این شهرستان، شهر تاریخی «بلاد شاپور» و آبشار طبیعی «کمر دوغ» و «کوه خائیز» از جاذبه‌هایی است که تاریخ و هویت این شهر را رقم می‌زنند.
این آبشار هفتمین آبشار مرتفع کشور است و ارتفاع زیاد آن سبب شده که رنگ آبی که از این آبشار به دامنه‌ها سرازیر می‌شود، به سفیدی بگراید و به رنگ دوغ شبیه شود.
قلعه‌های دختر، امامزاده چله خان و «کتیبه تنگ پیرزال» از دیگر جاذبه‌های گردشگری در شهرستان کهگیلویه است.
دنای سترگ دختر دردانه زاگرس، شکوه امپراطوری طبیعت
سرزمین چهارفصل کهگیلویه و بویراحمد یادگارهای تاریخی بسیاری را در دل سرزمینش به یادگار دارد و دنا با همه عظمتش در منطقه سردسیری این دیار بهشتی از رنگ و زیبایی آفریده است.
دنا با همه سخاوتش مردمان این دیار را با طبیعت پیوند داده است و این استان به‌واسطه قرار گرفتن در میان کوهستان‌های زاگرس مرکزی بیش از هشت درصد آب کشور را در اختیار دارد.
بارش متوسط سالیانه ۵۳۶ میلی‌متر باران در کهگیلویه و بویراحمد به همراه آب برف قله‌های دنا، تامر، نور، خامی، خائیز، ساورز و حجال موجب ایجاد بیش از هزار چشمه فصلی و دائمی در کوهپایه‌های زاگرس جنوبی شده است.
در این میان ۱۸ چشمه دائمی و پرآب با تخلیه سالانه ۴۹۵ میلیون مترمکعب آب می‌جوشند و صدها نهر و رودخانه می‌زایند و این رودخانه‌ها در مسیر پرپیچ‌وخم خود به هم می‌پیوندند و چهار رود پر آب بشار، مارون، زهره و خیرآباد را به وجود می‌آورند.
کهگیلویه و بویراحمد در کنار این منابع آبی فراوان جنگل‌های انبوهی نیز دارد و پس از استان‌های شمالی کشور، بیشترین سرانه جنگل را دارد.
جنگل‌های استان هشت درصد جنگل‌های کشور و ۲۰ درصد از جنگل‌های حوزه زاگرس بوده و بر این اساس سرانه جنگل در دنیا هشت‌دهم، در ایران دودهم و در این استان ۱.۷ دهم هکتار است که می‌توان گفت سرانه جنگل در کهگیلویه و بویراحمد ۸.۵ برابر کشور و ۲.۱ برابر دنیا است.
تنوع گونه‌های گیاهی در سراسر زاگرس مرکزی، بالغ‌بر دو هزار گونه گیاهی است که از این میان حدود یک هزار و ۲۵۰ گونه در منطقه حفاظت‌شده دنا شناسایی‌شده‌اند که این رقم معادل ۱۵.۶ درصد گونه‌های کشور است و استان کهگیلویه و بویراحمد در تنوع گیاهی با ۴۶ کشور جهان برابری می‌کند.
دو هزار گونه گیاهی و ۴۰۰ گونه دارویی در کهگیلویه و بویراحمد شناسایی‌شده که این تعداد ۴۵ گونه بومی و منحصر به دنا هستند و بر این اساس منطقه حفاظت‌شده دنا به‌تنهایی به‌اندازه ۴۶ کشور دنیا گونه گیاهی اندمیک دارد.
بیش از ۱۱ درصد مساحت کهگیلویه و بویراحمد را مناطق حفاظت‌شده تشکیل داده و در مجموع ۲۵۰ هزار و ۵۰۰ هکتار منطقه حفاظت‌شده در استان وجود دارد که با توجه به وسعت یک‌درصدی کهگیلویه و بویراحمد نسبت به کشور، این استان در این زمینه جایگاه بسیار خوبی دارد.
هم‌اکنون هفت منطقه حفاظت‌شده دنا با وسعت ۹۳ هزار و۶۶۰ هکتار، دنای شرقی با وسعت ۲۸ هزار و ۲۰۲ هکتار، خاییز سرخ با مساحت ۳۳ هزار و ۲۳۵ هکتار، خامی با وسعت ۲۵ هزار ۶۷۱ هکتار، دیل با ۱۰ هزار و ۳۸۱ هکتار، سولک با دو هزار ۴۲۸۷ هکتار و سیوک با ۱۲ هزار ۸۵۸ هکتار در استان وجود دارد.
در رأس همه این‌ها پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده دناست که با وسعتی معادل ۹۳ هزار و ۶۶۰ هکتار دارای ۱۵۵ گونه جانوری پرنده، ۲۴ گونه جانوری پستاندار، ۲۰ گونه آبزی و ۳۹ خزنده است.
کهگیلویه و بویراحمد هر آنچه از زیبایی معنی می‌گیرد را با خود به همراه دارد، از شکوه دنای سترگ تا آرامش رودهای خفته در انبوه درختان، از قلعه‌های تاریخی که هزاران راز با خود دارند تا خانه‌های روستایی کاه‌گلی، از لاله‌های واژگون تا بلوط‌های هزارساله، از شب‌های روشن خیابان‌های شهر تا شب‌های پرستاره روستا در کنار اجاقی با بوی هیزم و ترنم باران و طبیعت و تاریخ همه‌چیز را برای زیستن در یک هوای پاک و به‌دوراز دل‌مردگی مهیا کرده است.
اینجا سرزمینی است رنگین از بابونه‌ها و گندمزارها، با عطر شالیزارها و باغ‌ها، با انعکاس خورشید در آبشارهای سربه‌زیر و رودهای خروشان، در ترنم علف در باغ‌های زیبا… اینجا سرزمین تالاب‌های طبیعی، غارها و اشکفت‌ها، چشمه‌ها، دریاچه‌های طبیعی و سرزمین مردمانی است از جنس آریو برزن از تبار خورشید و دنا که مشق عشق می‌کنند و در سایه‌سار سادگی روزگار می‌گذرانند.
می‌توانی راهی شوی برای رقم زدن خاطراتی سبز در سایه‌سار آرامش با بالی از جنس سادگی… سفر رسم خوشایندی است که می‌توان با آن شب یک دهکده را وزن کنیم، گرمی لانه لک‌لک‌ها را ادراک کنیم، بگذاریم که احساس هوایی بخورد، کفش‌ها را بکند و به دنبال بهار، از سر گل‌ها بپرد…