خدمات تمدن باستانی چین : اختراع باروت

باروت یکی از چهار اختراع بزرگ باستانی چین و یکی از خدمات تمدن چین به بشر است. باروت ماده‌ای است که به ‌سرعت می‌سوزد و از همین رو در سلاح‌های گرم به‌ عنوان ماده پیشرانه به کارمی‌رود.

باروت در مدت بیش از یک هزار سال پیش توسط چینی ها اختراع شد. تحقیقات درباره باروت در میان تلاش ها برای تولید قرص های خاصی برای زندگی جاوید امپراتورهای قدیمی چین که به چینی به آن قرص «دان» گفته می شود، آغاز شده است.

«دان سازان» نتوانستند قرص های زندگی جاوید بسازند، اما بر دانش شیمی مسلط شدند. این تصویری از انفجار یک ظرف تولید قرص های «دان» است

تولید قرص های زندگی جاوید یا قرص های «دان» به زمان های بسیار قدیم نسبت داده می شود. طبق کتاب «راهبردهای دوران ایالات جنگنده (۷۷۰-۲۵۶ ق م.) » یکی از کتاب های مستند مهم تاریخ چین، یکی از دائویست های آن زمان قرص هایی را که گفته می شد می تواند به انسان ها زندگی جاوید ببخشد، به فرماندار ایالت «جین» تقدیم کرد. امپراتور «وو دی» (۱۵۶- ۸۷ ق.م) یکی از امپراتورهای سلسله «هان» غربی (۲۰۲ ق م.- ۸ م.) نیز می خواست زندگی خود را جاودان کند، او از همه دانشمندان خواست قرص هایی را برای زندگی جاوید تولید کنند. او حتی خود نیز به تلاش برای ساخت چنین قرص هایی برخاسته بود. از آن پس، تلاش برای یافتن روش ساخت قرص های زندگی جاوید متداول شد و آنهایی را که به این کار می پرداختند «دان ساز» می نامیدند. هدف اصلی «دان سازان» تولید قرص هایی برای جاودان کردن زندگی بود و طبیعتا آنها هرگز به این هدف نرسیدند و دانش و فن تولید قرص های دان» بی فایده به نظر می رسید. اما این دانش ارزش دیگری یافت و به نخستین گام های ایجاد علم شیمی تبدیل شد.

یکی از روش های مهم تولید قرص های «دان» حرارت دادن مواد بدون ترکیب با آب است. طبق مجموعه کتاب های «بائو پو زی» که کتاب های قدیمی چین درباره روش های تولید قرص های زندگی جاوید است، فرایند تولید این قرص ها با آتش شامل این مراحل بوده است: «دوان» (گرم کردن با دمای بسیار بالا و به مدت زیاد)، «لیان» (گرم کردن مواد خشک)، «جیو» (گرم کردن ناکامل)، «رون» (ذوب)، «چوئو» (تقطیر)، «فی» (پالایش) و «یوئو» (گرم کردن برای تغییر خصوصیات مواد) و همه اینها جزو روش های اصلی آزمایش های شیمی هستند. به این ترتیب بود که شغل ظاهرا بی فایده تولید قرص های زندگی جاوید به خاطر همین جنبه علمی خود به اختراع باروت انجامید. اعتقاد قوی سازندگان قرص های «دان» به دائویسم باعث می شد که از شکست های متوالی در راه تولید این قرص ها خسته نشوند و همواره به دنبال راه های جدیدی برای تولید این قرص ها باشند. در واقع ، پیش از اختراع باروت، آنها موادی شیمیایی مصنوعی دیگری مانند سولفید جیوه را تولید کرده بودند.

نسخه ترکیب باروت که در کتاب «خلاصه روش های تولید اسلحه» در زمان سلسله «سونگ» (۹۶۰-۱۲۷۹ م.) ثبت شده است.

هر چند «دان سازان» بر دانش شیمی مسلط شدند، اما به دلیل آنکه هدف اصلی آن ها تولید قرص های «دان» بود، باروت در میان فعالیت های آنها به طور ناخواسته اختراع شد.

«دان سازان» پیش از استفاده از موادی که برای درست کردن قرص های «دان» ضروری است اما برای بدن ضرر دارد، با روش خاصی آنها را حرارت می دادند تا خاصیت مضر آنها از بین رفته یا کم شود. «سون سی میائو» پزشک و «دان ساز» معروف سلسله «تانگ» (۶۱۸-۹۰۷ م.) در یکی از کتاب های خود نوشته است: « ۱۰۰ گرم سولفید و ۱۰۰ گرم نیترات پتاسیم را پس از پودر کردن در یک دیگ یا ظرف سفالی بریزید. سپس گودالی را در زمین حفر کنید و دیگ یا قوطی را طوری در آن بگذارید تا لبه آن با زمین همسطح باشد. بعد از این مرحله، سه تکه گیاه لالکی سالم را آتش زده و فورا در ظرف بیندازید تا سولفید و نیترات پتاسیم نیز شعله ور شود. بعد از آنکه شعله ها در داخل ظرف فروکش کرد، کربن را در اضافه کرده و به هم بزنید. وقتی دو سوم کربن سوخت، موادی را که می خواهید ضررش را از بین ببرید، در ظرف بریزید.»

هر چند «دان سازان» می دانستند سوزاندن ترکیب سولفید، نیترات پتاسیم و کربن واکنش شیمیایی شدیدی به دنبال خواهد داشت و برای کنترل این واکنش تدابیر لازم را می اندیشیدند، اما اغلب آتش سوزی هایی در محل آزمایش رخ می داد.

اسلحه ای به نام «کلاغ با آتش آسمانی» که در سلسله «مینگ» (۱۳۶۸-۱۶۴ م.) تولید شد. قسمت سیاه پر از باروت است. این اسلحه پس از پرتاب می توانست اردوگاه یا انبار موادغذایی دشمن را به آتش بکشد.

با توجه به اینکه باروت نه تنها نمی توانست به انسان ها زندگی جاوید ببخشد بلکه خطر رخداد آتش سوزی را نیز به همراه داشت، «دان سازان» به آن علاقه چندانی پیدا نکردند. تنها پس از آنکه نسخه ترکیبات باروت به دست نظامیان چینی افتاد، تولید آن آغاز شد و باروت به عنوان یکی از چهار اختراع بزرگ چین باستان شهرت پیدا کرد.

از آنجا که «دان سازان» به حفظ اسرار خود بسیار پایبند بودند، تاریخ دقیق اختراع باورت هنوز مشخص نیست.

برچیده از وب سایت چین سی آر آی 进展