جام های مشکین شهر، اصل یا تقلبی؟

اصالت اشیای کشف‌شده در مشکین‌شهر را مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری اردبیل تأیید کرده، اما برخی کارشناسان در این‌باره با تردید نظر می‌دهند.

به گزارش تاریخ ما، پنج روز پیش، محموله‌ای شامل ۳۰۰ قطعه شیء که در میان آن‌ها، دو جام طلا و نقره نیز بودند، با همکاری «معاونت اطلاعات سپاه» شهرستان مشکین‌شهر در استان اردبیل کشف شد. آن‌گونه که مسوولان اداره‌ی میراث فرهنگی استان اعلام کرده‌اند، دو جام طلا و نقره‌ی منقوش به اشکال حیوانی، با جام‌های مارلیک و حسنلو (دو اثر تاریخی باارزش) برابری می‌کنند؛ اما کارشناسانی نیز مانند مدیر اداره کل موزه‌ها – محمدرضا کارگر – احتمال تقلبی بودن آن‌ها را مطرح کرده‌اند.

در این‌باره، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان اردبیل – یحیی نقی‌زاده – به تاریخ ما گفت: جام‌های مشکین‌شهر توسط کارشناسان حوزه‌ی میراث فرهنگی و اساتید دانشگاه در استان اردبیل، بررسی شده و آن‌ها اصالت اشیای کشف‌شده را تأیید کرده‌اند. در حال حاضر اشیای کشف‌شده در اختیار «معاونت اطلاعات سپاه» است و منتظر دستور مقام قضایی برای تحویل گرفتن این اشیا و فرستادن آن‌ها به تهران برای بررسی دقیق‌تر هستیم. هرچند در اصالت آثار کشف‌شده، تردیدی نداریم.

علی‌اکبر وحدتی – باستان‌شناس – که پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد خود را با موضوع «پژوهشی در جلوه‌های آیینی،‌ تفسیرها، نقش‌ها‌ و پیکرک‌های مارلیک» ارائه کرده است، به خبرنگار ایسنا گفت: براساس تصویرهای نامفهومی که در سایت‌های خبری منتشر شده، به‌نظر می‌رسد، جام‌ها به اصالت نزدیک‌اند، هرچند اگر دو جام مورد نظر جعلی شده باشند‌، تلاش زیادی برای شبیه بودن آن‌ها با جام‌های مارلیک و حسنلو شده است.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان شمالی با اشاره به این‌که این جام‌ها با تکنیک «قلم‌زنی» از یک سمت برجسته و از سمت دیگر منفی ساخته شده‌اند، ادامه داد: در ساخت جامی که نیمی از سر حیوان روی آن وجود دارد، تلاش شده است تشابه با هنر «مارلیک» مورد توجه باشد. حتا تصویر قوری طلایی کشف‌شده در این محموله تشابه زیادی به آثار متعلق به دوره‌های گذشته دارد. با این وجود، باید دید، با چه روشی سر قوری به بدنه متصل شده است و همه‌ی روش‌های مختلف در این زمینه باید بررسی شود.

او با بیان این‌که احتمال اصیل بودن این محموله به جز جام‌ها بسیار زیاد است، اظهار کرد: دیگر اشیای این مجموعه مانند سرپیکان‌ها، ابزار کشاورزی‌ و دیگر آثار کشف‌شده، براساس تصاویر، به‌نظر اصیل می‌آیند. با این وجود، نمی‌توان گفت، همه‌ی آثار مجموعه‌ی کشف‌شده قدیمی هستند. بسیاری از قاچاقچیان و فروشندگان آثار عتیقه برای به فروش رساندن اشیای‌شان تلاش می‌کنند، اشیای قدیم و جدید از نظر دوره‌ای را با یکدیگر مخلوط کنند و به فروش برسانند.

وحدتی «هنر مارلیک» را یک هنر بسیار پخته از نظر مفهومی و فنی دانست و بیان کرد: تکنیک‌های به‌کار رفته در «هنر مارلیک» بسیار پیشرفته‌اند، به همین دلیل، در زمینه‌ی جنبه‌های زیبایی‌شناسانه‌ی ساخت آثار تقلبی، تلاش زیادی می‌شود. این هنر در دهه‌ی ۴۰ شهرت زیادی داشت و آثار آن در بازار عتیقه‌جات به‌عنوان عتیقه‌جات «املش» مشهور بود.

وی با بیان این‌که در دوره‌های مختلف، اشیای جعلی زیادی از روی اشیای «مارلیک» ساخته شدند، ادامه داد: در برخی آثار، جعل‌ها آن‌قدر دقیق است که با آزمایش‌های معمول، امکان تشخیص آن‌ها وجود ندارد. در این موارد یکی از بهترین راهکارها، انجام آزمایشی است که براساس آن، زمان ساخت اثر مشخص می‌شود.

وحدتی با اشاره به کتاب «دروغ بزرگ می‌شود: جعل فرهنگ‌های باستان خاور نزدیک» نوشته‌ی «اسکار وایت ماسکارلا» که به موضوع جعلیات انجام‌شده در دوره‌های مختلف پرداخته است، گفت: در این کتاب، مطرح شده است که طیف وسیعی از اشیا در خاور نزدیک به‌صورت نمونه و تقلبی در دوره‌های مختلف ساخته شده‌اند و به‌دنبال آن، بخش عمده‌ای از این کار، فرهنگ «مارلیک» و «املش» نامیده می‌شود. در این کتاب، یک سرفصل درباره‌ی هنر مارلیک و تعداد زیادی از جام‌های طلایی وجود دارد که شباهت اشیای تقلبی با آثار اصلی را نشان می‌دهد.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان خراسان شمالی تأکید کرد: نباید بدون این‌که اشیای کشف‌شده از حفاران در مشکین‌شهر با دقت کامل بررسی شوند، از کنار آن‌ها گذشت. تصاویر منتشرشده از اشیا به سبک فرهنگ مشهور به «مارلیک» هستند، با این وجود باید ۱۰۰ درصد بررسی‌های آزمایشگاهی روی آن‌ها انجام شود.

او با اشاره به کتاب «دروغ بزرگ می‌شود …» گفت: نویسنده‌ی آن کتاب، درباره‌ی آثار مارلیک اعتقاد دارد که اشیای تقلبی مارلیک بسیار فریبنده‌اند و حتا در برخی موارد نمی‌توان با آزمایش، اصل یا تقلبی بودن آن‌ها را تشخیص داد، چون گاهی اشیای جعلی را پس از انجام آزمایش تاریخ ساخت هم نمی‌توان تشخیص داد. بنابراین با توجه به این‌که اشیای طلایی به‌دست آمده در این محموله، بسیار شبیه مارلیک هستند، اگر کار آزمایشگاهی روی آن‌ها انجام نشود، ممکن است کارشناسانی که کارشان تعیین اصالت و دوره‌ی آثار است، گمراه شوند.