سومریان اولین خالقان قانون درتاریخ بشریت:

تقریبا تمام متخصیصین تاریخ بر اساس اسناد ومدارک تاریخی کشف شده تا امروز بر این مطلب اتفاق نظر دارند که سومریان قدیمی ترین قوانین تاریخ را وضع و اجرا کرده اند.و قانون حمورابی ملحم از قوانین سومری بوده است .علی پاشا صالح در این باره چنین می نویسد:
(مجموعه قوانین حمورابی بدنبال از بین رفتن تمدن سومری و از روی قوانین مکتوب آنان نوشته شده است زیرا که مطابقت قوانین حمورابی و قوانین وضع شده از سوی”دونگی”پادشاه “اور”شباهت عجیب وغیر قابل انکاری را نشان می دهد.سلاله های پادشاهی سومری موسوم به “نیسابا”و”هانی”و”ایسئن”نیز از واضعان قانون بوده اند )-حقوق تاریخی ص ۸۳و۸۴
علی پاشاصالح اززبان تاریخدانان اروپایی چنین می نگارد:
(سومریان اولین ملت متمدنی بودند که شهرنشینی اختیار کردند و بلحاظ اجتماعی اولین گروه بشریتند که به قانون گردن نهادندکه شاهد این مدعا اسناد ومدارک کشف شده مربوط به آن اعصار ازمنطقه ازجمله سندمعاملات املاک بین سومریان است می باشد)-حقوق تاریخی ص ۹۱و۹۲
اسناد بجای مانده ازسومریان بیانگر اینست که نه تنها مجموعه قوانین تاریخی بسیارقدیمی در آن زمان بین سومریان حاکم بوده بلکه به مرورزمان و براساس احتیاج دست به خلق و تطور قوانین میزدند.)- حقوق تاریخی ص ۹۲
برای مثال کتیبه هایی ازشهریار شهر “لاگاش”که موسوم به “اوروکاجینا”بوده (۲۶۰۰ قبل ازمیلاد) بدست آمده است که نشان میدهد این شاه قوانینی از ازمنه قبل را به نفع حمایت از مظلومان درمقابل مامورین دولتی و روحانیون طمعکارکه عادت به رشوه گیری داشته اند تغییرداده است .
سند دیگری که تاریخ آن به ۲۴۰۰ سال قبل از میلاد برمی گرددمبین این است که در شهر لاگاش محکمه ای که حکم ناحق جهت مصادره اموال یک نفر سومری صادر کرده بود به تعطیلی کشانده شده است.
اسناد وکتیبه های بدست آمده ازشهریاران نسل سوم شهر “اور”(۲۲۰۰ قبل از میلاد)بروشنی قوانین مربوط به معامله, وراثت ,هبه وطلاق را نشان می دهد.
مجموعه قوانینی موسوم به “آناایتی شو”مربوط به دوره های بعدی,بروشنی مناسبات خانوادگی وروابط بین فرزند وپدرومادر را بیان می کند که شامل ۷ قانون کامل درمورد قول نیزاست.
قوانینی مشتمل بر ۲۵ ماده متعلق به ۲۰۰۰ قبل از میلاد از سومریان بدست آمده که ۶ ماده آن مربوط به روابط خانوادگی است که ۳ ماده آن تقریبا همان قوانین حمورابی می باشد و بقیه مواد قوانین به مناسبات پدر ومادر با فرزند خوانده ,مجازات اذیت خانم های باردار,صدمه رساندن احشام به مزروعات ,نحوه نگهداری وقوانین باغداری,قوانین مربوط به قشون و مجازات تهمت مربوط است.(حقوق تاریخی-ص ۹۳)
بر اساس تحقیقات باستان شناسان اروپایی قوانین سومری دست مایه قوانین حمورابی بوده است و بعنوان ریشه بلامنازع قوانین حمورابی ارزیابی میشود.
لازم به ذکر است حمورابی از قوانین مربوط به اککدیان نیز جهت تدوین قوانینش سود جسته بود,ازجمله به مجموعه قوانینی موسوم به “ائشنوننا”میتوان اشاره کردکه دوعصرقبل از ایشان (۱۹۳۰ قبل از میلاد)در منطقه ای مابین تمدن اککد وعیلام جهت شهری پایتخت مانند در۵۹ فصل تدوین واجرا شده بود که تقریبا سه چهارم قوانین حمورابی از این مجموعه قوانین اقتباس گردیده است.
به محموعه دیگری از قوانین قبل ازحمورابی میتوان اشاره داشت که مربوط به پادشاهی “اورناممو”(۲۰۵۰قبل ازمیلاد)از سلاله های سومرــاککد بوده است .
اساسا محقق شده است که حمورابی با مبنا قراردادن قوانین سومری وسومری – اککدی وقسما اککدی با جمع بندی و خلاصه سازی این قوانین در اعصار بعد اقدام به خلق قوانین حمورابی در بابل نمود.
بدین ترتیب میتوان سومریان را صاحبان اولین قوانین بشری دانست که مانند ابعاد دیگر تمدن تاثیری عمیق وژرف در ملل همسایه و جهان در اعصار بعد نهاده است.شهر بابل در مرکز بین النهرین بدلیل موقعیت استراتژیکی اش باتمدنهای مصر باستان از غرب و هندوستان از شرق و آسیای میانه از سوی شمال ارتباط داشته است ودر ازمنه دورمرکز ثقل تجارت و مراودات جهانی و ارتباط ملل بوده است. تجار بابل با وضع قوانین تجارت به اقصی نقاط جهان سفرنموده وبا خود این قوانین را تسری دادندو بدین ترتیب این سوغات پربها یعنی قانون مداری سومری را به ملل دنیا هدیه نمودند به همین دلیل تاریخ شناسان وحقوق دانان به نقش سومریان در تطور تاریخ تمدن وحقوق نقش بسیار ویژه وبرجسته ای قائلند.