مایاها چه کسانی بودند؟ رمزگشایی از اسرار تمدن باستانی
جامعه اهرام ساز تا قبل از فروپاشی اش بر بیشتر آمریکای مرکزی حکومت می کرد. امروزه، فرزندانش بسیاری از سنت ها را زنده نگه می دارند و این یعنی نشانه ای از بازگشت دوباره .
توسط ارین بلکمور
این مجسمه از سر یک جنگجوی مایاها در معبد کتیبه ها در پالنکو، مکزیک پیدا شده است. این معبد که یکی از بزرگترین و بهترین اهرام مایا ،حفظ شده در مقبره ای برای حاکم قرن هفتم Pakal کینیچ جاناب پاکال( K’inich Janab ) بود.
شواهد تمدنی که مدت ها فراموش شده بود همه جا بود؛ زیر صومعه اسپانیایی، زیر یک خیابان که بیشتر آن پوشیده از انگور و پوشش گیاهی و جنگل احیا شده بود. اما هنگامی که دو کاوشگر بریتانیایی-آمریکایی در دهه های ۱۸۳۰ و ۱۸۴۰ شبه جزیره یوکاتان را کاوش کردند، خیلی زود فهمیدند که این مکان های اسرارآمیز، گنجینه های باستان شناسی بزرگی هستند.
کارکرد این مکان‌ها و آثار باستانی ، معابد، اهرام، بقایای هنری و حتی نوشته‌ها که دور ریخته و رها شده بودند، عمدتاً ناشناخته بودند. با این وجود، جان لوید استفنز در سال ۱۸۴۱ نوشت، به نظر می رسید که همه آنها کار یک گروه از مردم باشند.
او گفت: « من قاطعیت نمی توانم بگویم این نژادها چه کسانی بودند، از کجا آمده‌اند، یا اجداد آنها چه کسانی بودند.»
ویرانه‌های مورد بحث، بقایای مایاها بودند، تمدن سر به فلک کشیده میان‌آمریکایی که زمانی بیشتر آمریکای مرکزی، از شمال بلیز تا گواتمالا و جنوب مکزیک را پوشش می‌داد. در حال حاضر چیزهای بیشتری در مورد گروهی که مسئول برخی از بزرگترین شاهکارهای نوع خود است شناخته شده است. مردم مایا اولین محصولات منطقه را کشت و حیات وحش آن را اهلی کردند، اولین شهرهای آن را ساختند، و تقریباً تمام جنبه های تمدن مدرن را ایجاد یا اصلاح کردند.
اگرچه فرزندان آنها برخی از سنت‌ها و افسانه‌های فرهنگ خود را حفظ کرده‌اند، اما امروزه بسیاری از مایاها به همان اندازه اسرارآمیز باقی مانده‌اند که قرن‌ها پیش، زمانی که اسرار آنها هنوز در معرض دید عموم پنهان بود.
خاستگاه مایاها
در حالی که ریشه های فرهنگ مایا مبهم است، تصور می شود که اولین بار بین ۲۰۰۰- ۷۰۰۰ سال قبل از میلاد ظهور کرده است، زمانی که شکارچیان عادات کوچ نشینی خود را ترک کردند و سکونتگاه های دائمی تری ایجاد کردند. تحلیل‌های اخیر نشان می‌دهد که اولین مهاجران از آمریکای جنوبی آمده‌اند و احتمالاً غذای اصلی خود، ذرت را تا سال ۴۰۰۰ قبل از میلاد کشت کردند. کشت ذرت به طور چشمگیری مسیر مایاها را تغییر داد و به معنای واقعی کلمه به انفجار جامعه و فرهنگ آنها دامن زد.
بازتولید یکی از نقاشی های دیواری پیچیده و رنگارنگ که دیوارهای معبد را پوشانده است …
بازتولید یکی از نقاشی های دیواری پیچیده و رنگارنگ که دیوارهای معبد نقاشی های دیواری در بونمپاک، یک سایت باستانی مایاها در چیاپاس، مکزیک را می پوشاند. در سراسر سه اتاق ساختمان، نقاشی های دیواری داستان جنگ و جشن در امپراتوری باستان را روایت می کند.
این تازه واردان فقط ذرت نمی کاشتند,آنها همچنین یاد گرفتند که آن را برای مصرف انسان با نیکتمالیزاسیون آماده کنند، فرآیندی که در آن ذرت خشک خیس می شود، سپس در محلول قلیایی پخته می شود که ذرت را نرم می کند و آن را قابل هضم تر می کند. مایاها به کشت سبزیجات مهم دیگری مانند کدو، کاساوا و لوبیا ادامه دادند.
به نظر می رسد که مایاها در کنار تمدن همسایه اش اولمک(Olmec)، که برخی آن را یکی از تأثیرگذارترین جوامع دوران باستان می دانند، توسعه یافته اند، و با آنها تجارت کرده اند. محققان بر این باورند که این زمانی است که مایاها مجموعه های آیینی را که به خاطر آنها مشهور می شدند، پذیرفتند. مانند اولمک ها، مایاها به زودی بر ساختن شهرها در اطراف مناطق آیینی خود متمرکز شدند. این پیشرفت ها در کشاورزی و توسعه شهری اکنون به عنوان دوره پیش کلاسیک مایا بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰ قبل از میلاد شناخته می شود.
هنگامی که مایاها جامعه خود را گسترش دادند، پایه های ایجاد شبکه های تجاری پیچیده، آبیاری پیشرفته، تصفیه آب و تکنیک های کشاورزی، جنگ، ورزش، نوشتن و تقویم پیچیده را ایجاد کردند. این تقویم پیچیده شامل سه سیستم تاریخ‌یابی می‌شد – یکی برای خدایان، یکی برای زندگی مدنی و یک تقویم نجومی سوم که به نام لانگ کانت( Long Count ) شناخته می‌شود. نقطه شروع این تقویم سوم در تاریخ افسانه ای خلقت انسان، مطابق با ۱۱ اوت ۳۱۱۴ قبل از میلاد تعیین شد. تقویم لانگ کانت چرخه جدیدی را در ۲۱ دسامبر ۲۰۱۲ آغاز کرد که منجر به افسانه ای شد که جهان در آن تاریخ به پایان می رسد. با وجود افسانه های شهری و تفسیرهای نادرست طولانی مدت از افسانه مایا، تغییر در چرخه تقویم روز قیامت را با خود به همراه نداشت.
اوج جامعه مایا
در دوره کلاسیک (۲۰۰-۹۰۰ پس از میلاد)، تمدن مایا به اوج خود رسید. معماری آن نیز همین‌طور بود. مایا شیوه ساخت معابد هرمی‌مانند و ساختمان‌های بزرگی را که به نظر می‌رسد کاخ هستند، بهبود بخشیدند، اگرچه مشخص نیست که آیا واقعاً از آنها به عنوان اقامتگاه طبقه ممتاز استفاده می‌شده است یا عملکرد دیگری داشتند.
از جمله مهم ترین شهرهای مایا می توان به پالنکه، چیچن ایتزا، تیکال، کوپان و کالاکمول اشاره کرد. اگرچه مایاها یک جامعه مشترک داشتند، اما یک امپراتوری نبودند. در عوض، دولت شهرها و حاکمان محلی بین همزیستی مسالمت آمیز و مبارزه برای کنترل در نوسان بودند. برخی از مکان‌ها، مانند روستای جویا د سرن، به نظر می‌رسد که به‌جای یک ارباب برجسته، توسط حکومت جمعی اداره می‌شده است.
معماری و هنر مایا منعکس کننده باورهای مذهبی عمیق بود. مایاها اعتقاد به K’uh و k’uhul یا همان خدا را پذیرفتند – اینکه الوهیت را می توان در همه چیز، حتی اشیاء بی جان پیدا کرد. بار دیگر، ذرت برای این باورها حیاتی بود. از جمله مهمترین خدایان مایا هاون هونهپو، خدای ذرت بود، و سنت مایا معتقد بود که خدایان ابتدا انسان را از گل، سپس از چوب و سپس از ذرت خلق کردند.
مجسمه سرامیکی یک زن نجیب مایا در موزه ملی آنتروپولوژی در مکزیکو سیتی، …
مجسمه سرامیکی یک زن نجیب مایا در موزه ملی آنتروپولوژی در مکزیکو سیتی، مکزیک.
مجسمه سرامیکی و نقاشی شده از یک مرد ریشو نشسته مایا که در اواخر تمدن ساخته شده است …
مجسمه ای سرامیکی و نقاشی شده از یک مرد ریشو نشسته مایا که در اواخر دوره کلاسیک تمدن ساخته شده است. ۶۰۰-۹۰۰ ق.
عکس J.B.H. صندوق یادبود هندرسون، تصاویر بریجمن
مایاها خدایان خود را با آیین های مختلف می پرستیدند. در میان آنها هم قربانی کردن انسان و هم خون‌ریزی وجود داشت ؛آداب و رسومی که تخیلات مدرن را تسخیر می‌کند. ورزش پیتز مایاها، ( یک ورزش توپی مشابه فوتبال )، مفهوم آیینی خاص خود را داشت؛ محققان فکر می‌کنند بازنده‌های این بازی گاهی برای تکریم خدایان خورشید و ماه مایا قربانی می‌شدند، خدایانی که در کتاب پوپول واه( Popol Vuh.) متنی که افسانه مردم کیچه یکی از مردمان قوم مایا را باز گو می کند می گوید آنها همان بازی را در افسانه خلقت مایا انجام داده‌اند.
چگونه تمدن مایا فروپاشید
اگرچه برخی از شهرهای شمالی به شکوفایی خود ادامه دادند، اکثر مراکز مایا در طول قرن های نهم و دهم پس از میلاد شروع به فروپاشی کردند، روابط بین شهرها تیره شد، جنگ افزایش یافت، تجارت کاهش یافت و میزان مرگ و میر افزایش یافت.
نظریات در مورد دلایل نابودی تمدن متفاوت است. یک فرضیه که توسط شبیه‌سازی‌های اقلیمی پشتیبانی می‌شود، این است که خشکسالی طولانی و تکنیک‌های کشاورزی بریدن و سوختن جنگل برای ایجاد زمین زراعی توسط مایاها همان چیزی است که برای آنها فاجعه به بار آورد. ناگهان، مراکز شهرهای ثروتمند به زمین‌های بایر متروک تبدیل شدند، زیرا تعدادی از مایاها مردند و برخی دیگر در انواع زمین‌های حاصلخیزتر و کوهستانی در جنوب پراکنده شدند. زمانی که شهرهای بزرگی مانند چیچن ایتزا سقوط کردند، شهرهایی مانند مایاپان برجسته شدند. سایر مایاها شهرها را به کلی رها کردند و در عوض در دهکده های کوچک ساکن شدند.
اگرچه قوم مایا مقاومت کرد، اما سقوط تمدن مایا قسمت هایی که در برابر فشارهای استعمار اروپایی که از دهه ۱۵۰۰ شروع شد آسیب پذیر بودند را واگذار کرد. زمانی که اسپانیا به طور کامل مایاها را در حدود سال ۱۵۲۴ فتح کرد، اکثر شهرهای مهم مایا قبلا متروک شده بودند.
در همین حال، کاشفان اسپانیایی که تازه وارد شده بودند، توجه چندانی به خرابه‌هایی که در سراسر مستعمراتشان پراکنده بود، نشان ندادند، حتی زمانی که آنها سرزمین‌های مایا را تصرف کردند و مردم بومی آن را مجبور کردند به مسیحیت روی آورند.
کشف مجدد مایاها
در دهه ۱۸۴۰ بود که مایاها توسط کاشفان و محققانی که شیفته تمدن به جا مانده بودند، “بازکشف” شدند. جان لوید استفنز، وکیل و دیپلمات آمریکایی و فردریک کاتروود، هنرمند و معمار انگلیسی، مجموعه‌ای از سفرهای باستان‌شناسی را به آمریکای مرکزی هدایت کردند، جایی که مکان‌های مایا را نقشه‌برداری و مستندسازی کردند.
اگرچه وجود ویرانه‌ها در این منطقه شناخته شده بود، بسیاری از اروپایی‌ها تصور می‌کردند که بومیان آمریکای مرکزی بدوی و بی‌هوش هستند و آثار تاریخی را زیر پای خود خلق نکرده‌اند. استفنز و کاتروود می‌خواستند به آنها ثابت کنند که اشتباه می‌کنند و هم ارزش سایت‌ها و هم هویت سازندگان آنها را مشخص کنند.
با وجود متقاعد شدن به شکوه سابق مایاها، این دو محقق سعی کردند از چیزهایی که پیدا کردند سود ببرند، حتی سعی کردند کل شهرهای مایا را بخرند و آنها را به موزه نیویورک منتقل کنند. با این وجود، کار آنها جهان را وادار کرد تا به تمدن مایا توجه کند و پایه ای برای اکتشافات باستان شناسی آینده بگذارد.
امروزه زمینه باستان شناسی مایا در حال شکوفایی است و کاوش های مدرن همه چیز را از خرابه ها گرفته تا آثار مذهبی در جنگلی که زمانی آنها را بازپس گرفته بود، نشان داده است. محققان هنوز در حال تلاش برای کشف بیشتر در مورد مایاها، ظهور جاه طلبانه و سقوط اسرارآمیز آنها هستند.
در حالی که آثار باستان شناسی ممکن است تنها چیزی باشد که از گذشته آنها باقی مانده است، مایاها هنوز در حال حاضر وجود دارند. بیش از شش میلیون نواده مایا در آمریکای مرکزی مدرن زندگی می‌کنند، جایی که هنوز به بیش از ۳۰ زبان منشأ گرفته از مایاهای باستان صحبت می‌شود. این نوادگان همچنین بسیاری از سنت های کشاورزی، مذهبی و مدیریت زمین مایاها را زنده نگه می دارند که این نشانه ای است از مقاومت فرهنگی در برابر قرن ها چالش و تغییر.
مترجم: زهرا طاهری
