مشاهده شکوه و تمدن فرهنگ ایرانی و اسلامی در موزه های خراسان رضوی

سایت «تاریخ ما»، گروه استان ها؛ پاسداشت تاریخ و تمدن هر ملت یکی از مولفه های هویتی کشورها به شمار می رود که این مهم مورد توجه مردم و دولت ها قرار دارد و معمولا سازمان های دولتی در کنار مجموعه های مردمی تلاش می کنند میراث گذشتگان را حفظ و به عنوان نمادهای تاریخی به آیندگان منتقل کنند. 

یکی از مهم ترین سازوکارهایی که برای این مهم در دنیا مورد استفاده قرار می گیرد، موزه ها هستند که در آنها اشیاء گرانبهای تاریخی از چندصد سال گذشته تاکنون نگهداری شده و در معرض دید علاقه مندان قرار داده می شود. 

این اماکن در ایران که دارای سابقه تمدنی چندهزار ساله بوده نیز به وفور مشاهده می شود و تقریبا همه شهرهای کشور دارای موزه های تاریخی و مردم شناسی هستند تا هویت خود را به گردشگران معرفی کنند. 

خراسان رضوی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در کنار موزه های کم نظیری که در حرم مطهر رضوی واقع شده است، موزه های دیگری نیز در شهرهای مختلف این استان دایر شده و همه روزه میزبان گردشگران و علاقه مندان این حوزه است. 

موزه نادر شاه افشار

این موزه  در کنار آرامگاه نادر شاه افشار بنا شده است و می توان آن را یکی از جذاب ترین موزه های مشهد برای علاقه مندان به آلات رزمی و تاریخ دوران افشاریه دانست.این موزه که در بردارنده مجموعه ای نفیس از اشیاء و آثار مرتبط با دوران افشار و قاجاریه است که علاقه مندان می توانند در کنار بازدید از آرامگاه نادر شاه افشار و بویژه مجسمه زیبای آن از این موزه نیز بازدید کنند و اطلاعاتی کامل از آن دوران تاریخی را کسب کنند.

موزه مردم شناسی رباط ویرانی 

موزه مردم شناسی رباط ویرانی دارای مجموعه ای از آثار مرتبط با زندگی و فرهنگ مردمان خراسان است که آداب و رسوم، لباس ها و برخی از اشیاء مرتبط با زندگی آنها را در خود جای داده است. 

این موزه در شاندیز بنا شده و این امکان را برای گردشگران فراهم کرده است تا در کنار گردش و لذت بردن از جلوهای طبیعی این شهرستان از موزه ای زیبا نیز بازدید کنند.

موزه مردم شناسی کلات نادری

موزه مردم شناسی کلات با وسعتی حدود ۲۷۰ متر مربع بخشی از طبقه تحتانی عمارت تاریخی خورشید رو به خودش اختصاص داده. غرفه های این موزه، نمایشگر الگوهایی از نحوه زندگی، مشاغل و حرفه ها، طبیعت و مواهب اون، صنایع دستی و بومی و پوشش مردم مناطق مختلف این ناحیه ست. فضاهای ایجاد شده شامل غرفه بافته ها ،غرفه زندگی عشایری، نمایش آداب و رسوم ازدواج، غرفه کشاورزی، غرفه آهنگری است. غرفه زندگی عشایری شهرستان کلات به لحاظ وجود اقوام وآداب و رسوم مختلف از متنوع ترین مناطق کشور به شمار میاد که زندگی و معیشت اونا مبتنی بر دامداری و کشاورزیه و ساختار اجتماعیشون هم با یکدیگر متفاوت است. 

موزه نفت سبزوار

موزه نفت سبزوار از نادرترین موزه های صنعت نفت ایرانه که قدمت ساختمان آن به سال های دهه ۲۰ برمی گردد. ساختمان این موزه در ابتدا تحت عنوان ساختمان شرکت نفت ایران و انگلیس شناخته می شده که پس از ملی شدن صنعت نفت به ساختمان شرکت ملی نفت ایران تغییر نام داده است.

موزه مردم شناسی سبزوار 

موزه مردم شناسی سبزوار واقع در کاروانسرای فرامرزخان از بناهای چهار ایوانی و قاجاری شهر سبزوار است. بنای مزبور با ساختار محور فرهنگی امروزه در ضلع غربی میدان کارگر و به فاصله نزدیکی از آرامگاه حاج ملا هادی سبزواری و مقبره بقراط واقع شده است. هشتی ورودی کاروانسرا دو طبقه بوده و تزئینات عمده معماری آن منحصر به کاربرد طرح های هندسی با استفاده از نقاشی اخرائی بر روی آجر است.  این بنا به موجب وقفنامه ای در سال ۱۲۱۹ ق توسط «حاجی فرامرز خان» از باغان سبزوار که در زمان ناصر الدین شاه قاجار سمت سرتیپی داشته است به انضمام یک باب آب انبار مجاور، برای رفاه زائران حضرت رضا(ع) در بیرون از دروازه نیشابور و در کنار شاهراه خراسان بنیان شده است.

موزه گناباد با محراب های تاریخی

موزه گناباد در شبستان شمال شرقی مسجد جامع این شهرستان واقع در مدرسه علمیه نجومیه در مساحت حدود ۲۲۰ مترمربع احداث شد. دو محراب تاریخی داخل این شبستان قرار دارد که یکی از دوره ایلخانی و دیگری از دوره خوارزم شاهیان شکل گرفته است.

در این موزه اشیای متعددی هم چون برگ هایی از قرآن کریم به خط کوفی مربوط به قرن ۳ تا ۵ هجری بر روی پوست آهو، نسخ خطی قرآن مربوط به دوره تیموری و قاجاریه، نسخ معارف اسلامی از مشاهیری چون کلینی و علامه مجلسی، ظروف و اشیای فلزی دوران اسلامی، کتیبه های سنگی اطراف بنای مدرسه نجومیه گناباد و اشیای اهدایی مردم شهرستان به موزه در معرض دید عموم قرار گرفته است. 

موزه گنجینه آب

این مکان در سال ۱۳۷۸ ش توسط کارشناسان آب منطقه‌ای خراسان واقع در بولوار سازمان آب مشهد افتتاح شد. هدف از ایجاد چنین مجموعه‌ای آشنایی، بررسی و شناخت سازه‌های آبی قدیمی استان از قبیل شیوه‌های آبیاری سنتی، آداب و رسوم مرتبط با آب در مناطق مختلف، معرفی تکامل و پیشرفت صنعت آب، پل بندها، نحوه عملکرد یخدان‌ها، آب‌انبارها و قنات‌ها و روی هم رفته ارائه اطلاعات و مستندات به علاقمندان است. 

موزه حوضخانه هزاردستان

موزه حوضخانه هزاردستان به همت آقای یوسفعلی قومورلو در ابتدا با عنوان تماشاخانه فرهنگی و هنری با مجوز اداره کل ارشاد اسلامی راه اندازی شد. این موزه نخستین موزه ترکیبی کشور با محوریت نمایش آیین سفره داری ایرانی و هنرهای آئینی است که دیوارهای آن با نقاشی های متنوع و برگرفته از داستان های شاهنامه تزئین شده است.  

در سر هر ستون کتیبه ­های خطی اشعار عرفانی که با خط زیبای نستعلیق استاد دانشجوی نیشابوری نگاشته شده به چشم می ­خورد. برخی اشیاء این موزه حوضخانه منحصر به فرد است و بیش از ۱۰۰ قطعه اشیای قدیمی و آثار هنری تمام غرفه ها و سکوها را پوشانده است به صورتیکه هر بازدید کننده می­ تواند ساعت­ ها به این آثار مشغول باشد.

این موزه در خیابان جنت که یکی از بازارهای معروف و پرجمعیت مشهد است و با وسعت ۳۵۰ متر مربع قابلیت پذیرش حداکثر ۶۰ نفر در یک زمان را دارد. 

موزه توس

یکی از موزه هایی که سفر در آن انسان را به گذشته و تاریخ برده و توشه ای ارزشمند را برای آدمی به همراه دارد موزه توس در مجموعه فرهنگی باغ آرامگاه فردوسی است.

ساختمان این موزه در سال ۱۳۴۷ برای چایخانه سنتی توسط مهندس سیحون طراحی و ساخته شده است. پس از افتتاح آرامگاه و بزرگداشت هزاره فردوسی نیاز به مکانی بود تا بتواند آثار و اشیای اهدایی به آرامگاه و دیگر آثار تاریخی مکشوفه­‌ای از شهر توس را نمایش بگذارد و به همین منظور در سال ۱۳۶۱ خورشیدی این بنا تبدیل به موزه توس شد. اشیای این موزه به چهار بخش تقسیم می شود که بخش نخست شامل آثاری است که در اثر کاوش‌های باستان شناسی از دشت توس همچون انواع قطعات سفال دوره اسلامی و پیش از اسلام و سکه‌های طلا و نقره دوره اسلامی را شامل می شود.

بخش دوم را آثاری که  روح حماسی و پهلوانی شاهنانه هستند را تشکیل می­ دهد و شامل انواع وسایل سوارکاری شامل سپر، گرز، تیر و کمان، وسایل موسیقی و رزمی که از آنها در شاهنامه  نام برده شده است می باشد. در بخش سوم موزه اشیایی که در عصر و زمان فردوسی و در قرن ۴و ۵ هجری خلق شده‌اند شامل انواع ظروف سفالی لعاب‌دار و بدون لعاب و ظروف مفرغی را می­ توان مشاهده کرد. در بخش چهارم موزه توس نیز می­توان اشیای اهدایی شامل انواع تابلوهای نقاشی از چهره فردوسی، آثار نقاشی استاد علی رخساز از داستان‌های شاهنامه، انواع فرش و قالیچه و انواع هنرهای ظریف را دید.

 موزه مسجد

توس یکی از واژه های کهن ایرانی است که در فرهنگ، تاریخ و اسطوره های ایران زمین حضوری قابل توجه دارد. نام آورانی هم چون حکیم ابوالقاسم فردوسی، خواجه نظام الملک توسی، خواجه نصیر توسی و دقیقی توسی از این سامان بوده اند.

مسلمانان از همان روزهای آغازین ظهور اسلام برای پرستش خالق یکتا و برپایی نماز، بناهایی ساختند. مساجد در دنیای اسلام از شیوه ­های معماری در تکامل بوده است زیرا مسجد نمونه عالی از بناهای اسلامی است. در سال ۱۳۷۹ طی کاوش­های انجام شده در شهر تاریخی توس بقایای بنای آجری با ستون­های مدور و چند نوع کف آجری در محوطه­ای در مرکز شهر و جنوب بنای هارونیه کشف شد.

مطالعات باستان شناسی و تحقیقات معماری نشان می دهد که این بنا احتمالاً در دوران سلجوقی و اواخر قرن 5 ساخته شده و احتمالاً بعدها به بخشی از مدارس نظامی ­ها در دوران سلجوقی تبدیل شده است. 

موزه خیام

اهمیت دانش ستاره شناسی، تقویم و ریاضیات و از سوی دیگر اشارات مکرر خیام به خاک، کوزه و کوزه گری و اهمیت سفال نیشابور از سوی دیگر و نیز فقدان موزه­ای در استان که به نوعی نشان دهنده مراتب علمی و بیانگر ویژگی­های دوران حکیم عمر خیام باشد، موجب شد که سازمان میراث فرهنگی اقدام به تاسیس این موزه در کنار آرامگاه خیام کند.

موزه خیام در نیشابور با مساحت حدود ۱۲۰ متر شامل چهار بخش بوده و آثار مربوط به نجوم، اسطرلاب و ستاره شناسی به نمایش در آمده است.

موزه تندروه درگز

موزه تاریخی طبیعی تندوره درگز در پارک طبیعی تندوره با مساحت ۱۲۴ متر مربع به فاصله حدود ۴۰ کیلومتری شهرستان درگز قرار گرفته است. این موزه در سال ۱۳۸۹ به منظور معرفی و نمایاندن چگونگی زیست حیوانات این منطقه افتتاح شده است.

در این موزه می توانید انواع حیوانات تاکسیدرمی شده از قبیل گوزن، قوچ کویر، گرگ، جبیر، لاشخور، سمور، جغد، گراز، تابلوهایی از نقشه جوامع گیاهی پارک ملی تندوره، عکس هایی از محیط زیست گیاهی و جانوری و سایر حیوانات تاکسیدرمی شده شامل پلنگ، کفتار، روباه، سمور، انواع پرندگان آبزی و کنار  آبزیرا مشاهده کنید.