تغییر ذائقه مردم با واردات روغن زیتون خارجی/برندی که اعتبار ندارد

سایت «تاریخ ما»– گروه استان‌ها ، عباس ایمانی پارسا: از زمان دقیق ورود زیتون به ایران اطلاع دقیقی در دست نیست.  اینکه زیتون توسط انسان کاشته شده و یا یک گیاه وحشی خودرو است نیز اطلاع دقیقی در دست نیست.

«زیتون» نخستین بار در علی آباد گرگان دیده شد. این درخت به صورت پایه و منفرد در استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و فارس نیز مشاهده شده و در حال حاضر نیز تک درخت‌های باقیمانده‌ای از آن نیز در دامنه‌های زاگرس بین قصرشیرین تا داراب وجود دارد.

گرچه دره طارم بیشترین سطح زیر کشت درختان زیتون در ایران را دارد، ولی عمده‌ترین مراکز خرید و فروش زیتون در استان گیلان و شهر رودبار قرار دارد. در سال‌های اخیر دیگر استان‌ها نیز تولید این محصول را آغاز کرده‌اند. براساس آمار منتشر شده توسط سازمان فائو، کشور اسپانیا با تولید ۶ میلیون و ۵۵۹ هزار تُن زیتون در سال بزرگترین کشور تولیدکننده این محصول در جهان است و بعد از اسپانیا نیز کشورهای یونان و ایتالیا هرکدام به ترتیب با تولید ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تن و ۲ میلیون تن در رتبه های دوم و سوم قرار دارند و ایران با تولید ۸۵ هزار تن زیتون در سال در رتبه بیستم دنیا قرار دارد.

اما سوال اینجاست که چرا این محصول استراتژیک، هنوز نتوانسته جایگاه خود را در داخل ایران بدست آورد؟ باغداران از حمایت‌های نامناسب دستگاه‌های دولتی و رابطه‌هایی که به جای توسعه سبب نابودی باغ‌های زیتون شده می گویند و از ورود زیتون‌های خارجی که به تولید داخل ضربه زده گلایه دارند. در این میان اما وجود آفت مگس در سال‌های گذشته در باغات زیتون از همه بدتر بوده است.  

واردات بی‌رویه روغن زیتون بی کیفیت 

خانلر نوروزوند چگینی که از سال ۷۰ زیتون‌کاری را آغازکرده و بارها به عنوان باغدار نمونه انتخاب شده است به ایجاد باغ‌های زیتون با استفاده از یارانه‌های دولتی اشاره می کند به خبرنگار «تاریخ ما» می گوید: این باغ‌ها به دلیل عدم رعایت فنون کشاورزی و مدیریت درحال حاضر خشک و رها شده اند.

وی با اشاره به اینکه دولت باید آب را برای باغدار تامین کند، می افزاید: متاسفانه با وجود برخی حمایت‌های دولت وجود رابطه‌ها سبب شده افرادی که دلسوز باغدار نیستند باغات را در اختیار گرفته و به دلیل عدم مدیریت، تجربه و دانش کافی باغ‌ها را به حال خود رها کنند.

نوروزوند چگینی همچنین به واردات روغن زیتون بی‌کیفیت خارجی نیز اشاره می کند و یادآورمی‌شود: زیتون‌ باغ‌هایش به دلیل کیفیت بالا به کارخانه‌های بزرگ در سطح کشور فروخته شده و به دلیل استانداردهای بالا، صادر هم می شود.

وی با اشاره به ورود آفت مگس زیتون به ایران و باغات زیتون نیز توضیح می‌دهد: متاسفانه هیچ نهاد تحقیقاتی از سوی جهاد کشاورزی و سایر ارگان‌های مرتبط برای درمان این بیماری درختان راهکاری ارائه نداده است.  

نوروزوند چگینی ضمن انتقاد از این موضوع می افزاید: کارشناسان ایستگاه تحقیقات زیتون باید برای برون رفت از چنین بیماری‌هایی به باغداران کمک کنند و با به کارگیری راه‌های علمی از ضرر بیشتر باغداران جلوگیری کنند.

عدم حمایت دولت از باغداران زیتون 

ایرج امینی باغدار دیگری با ۱۶۵ هکتار باغ زیتون با بیان اینکه بزرگترین مشکل باغداران عدم حمایت از سوی دولت عنوان و به خبرنگار «تاریخ ما» می گوید: در همه کشورها، باغداران از حمایت‌های دولتی برخوردار هستند و از تسهیلات بانکی با کارمزد زیر۴ درصد بهره مند می شوند.

این باغدار نمونه کشوری در ادامه می افزاید: نوسازی باغ نیازمند حمایت دولت است اما تسهیلات بانکی با بهره‌های بسیار بالایی بوده که برای باغداران با توجه به هزیته بالای نگهداری باغ به‌صرفه نبوده و مناسب نیست.

وی واردات بی رویه روغن‌های زیتون خارجی و تغییر ذائقه مصرف‌کننده را از عوامل دیگر بی‌مهری به باغداران داخلی زیتون از سوی دولت عنوان و خاطرنشان می کند: روغن زیتون داخل مازاد بر مصرف تولید می شود اما واردات بی‌رویه روغن‌های زیتون بی کیفیت به داخل کشور توسط افراد سودجو سبب شده که عملا شناخت و ذائقه مردم از روغن باکیفیت زیرسوال برود.

امینی همچنین با اشاره به آفت مگس زیتون تنها راه مقابله با این آفت را کنترل آن عنوان و توضیح می دهد: مگس زیتون بلایی خانمان سوز برای باغداران است و متاسفانه این آفت به راحتی وارد ایران شد و امروز شاهد حمله آن به باغات زیتون سراسر کشور هستیم.  

عدم همگرایی نهادهای متولی 

برندسازی محصول زیتون، احداث کارخانه روغن کشی در منطقه و حمایت از محصولات داخلی، از دیگر خواسته هایی است که زیتون‌کاران از دولت و دستگاه‌های متولی دارند.

اداراتی نظیر صنعت، معدن و تجارت، استاندارد، جهاد کشاورزی و علوم پزشکی متولیان حوزه زیتون هستند. اما به نظر می رسد هماهنگی لازم میان این دستگاه‌های متولی وجود ندارد و هیچ نگاه واحدی در ادارات یادشده برای حل مشکل زیتون،  توسعه اشتغال و برندسازی آن وجود ندارد.

کارشناس زیتون سازمان جهاد کشاورزی گیلان با بیان اینکه یکی از اهداف طرح ملی اصلاح زیتون اشتغالزایی است و می تواند در قالب فرصت های سرمایه گذاری در این محصول تحقق یابد به خبرنگار «تاریخ ما» می‌گوید: توسعه باغ های جدید، اصلاح و نگهداری باغات قدیمی، ایجاد شرکت‌های دانش بنیان، ایجاد بازارچه‌های تخصصی خرید و فروش فرآورده‌های زیتون و ایجاد موزه تخصصی زیتون با مشارکت بخش خصوصی می تواند این هدف را محقق سازد.

صالحی رفع مشکلات دست اندرکاران حوزه زیتون اعم از باغدار و شرکت‌ها را درگرو تشکیل تعاونی و اتحادیه‌ای مجزا می داند و می افزاید: راه اندازی این تعاونی و اتحادیه می تواند خواسته‌ها و انتظارات این فعالان را مطرح و در پیگیری و ساماندهی بهتر آن نقش آفرین باشد.

عدم شناسایی ارقام پرمحصول زیتون با توجه به اقلیم 

کارشناس باغبانی و مشاور فنی مدیرعامل شرکت سبز زیتون گلستان آسیب‌شناسی زیتون را به سال‌ها قبل از کاشت نهال زیتون در گیلان عنوان می کند و به خبرنگار «تاریخ ما» می گوید: عدم شناسایی ارقام مناسب با توجه به اقلیم‌های متنوع سبب شد باغات به گونه‌ای طراحی و کاشته شود که اکثرا فاقد توجیه اقتصادی بوده به گونه‌ای که در حال حاضر بعد از۲۰ سال باغداران با کم محصولی مواجه هستند.

سید کامران میرحسینی با بیان اینکه بزرگترین معضل باغدارای زیتون در گیلان نبود تشکیلات منسجم است، خاطرنشان می کند: زیتون رها شده و هیچ متولی ندارد و فعالانی که در حوزه واردات روغن زیتون فعالیت می کنند هیچ سهمی در تولید زیتون کشور ندارند.

مدیرعامل شرکت خوشه صنعتی زیتون با اشاره به چگونگی راه اندازی این واحد در سال ۸۹، اظهار می کند: این واحد مزایای فراوانی در زمینه اقتصادی و اشتغالزایی برای استان گیلان داشته در سال‌های اخیر محصول تفاله خشک زیتون، تولید دمنوش برگ زیتون، عرق برگ زیتون و کلوچه زیتون به خط تولید این واحد اضافه شده است.

محمد رمضانی تاثیر نهادهای حمایتگر و پشتیبان در موفقیت خوشه صنعتی را بسیار مهم می داند و می افزاید: اگرچه خوشه‌های صنعتی مراحل سختی پشت سرگذاشته اند در صورت حمایت مدیران و نهادهای اجرایی می تواند شاهد نتایج خوبی در آینده بود.

لزوم سرمایه گذاری در تولید محصولات جانبی زیتون

رئیس ایستگاه تحقیقات زیتون رودبار در این‌باره با بیان اینکه زیتون رودبار به یک برند تبدیل شده است، به خبرنگار «تاریخ ما» می گوید: در طول سه هزار سال گذشته هیچ زیتونی نتوانسته رقیب زیتون گیلان شود و مردم زیتون رودبار به خوبی می شناسند.

زهرا یوسفی با اشاره به راهکارهای سرمایه‌گذاری در این محصول ادامه‌می دهد: احداث باغات زیتون استاندارد، اصلاح و نوسازی باغات قدیمی، فرآوری و بسته‌بندی با کیفیت روغن زیتون و استفاده از سایر محصولات زیتون مانند تفاله میوه زیتون و برگ و پسآب آن می تواند فرصت‌های قابل توجهی برای سرمایه‌گذاری و اقتصادی کردن کشت زیتون در رودبار باشد.

در این‌باره کارشناس نظارت بر مواد غذایی دانشگاه علوم پزشکی گیلان به بررسی فرایند نظارت، صدور مجوزهای فرآورده‌های زیتون در معاونت غذا و دارو اشاره و به خبرنگار «تاریخ ما» می گوید: انواع روغن زیتون خام و تصفیه شده، زیتون پرورده و کنسرو زیتون که تنوع زیادی نیز دارند، مجوزهای مجزایی را برای تولید و عرضه به بازار از سوی معاونت غذا و دارو دریافت می کنند.

سمیه عبداللهی تعداد واحدهای تولیدی روغن زیتون درگیلان را که دارای مجوز معاونت غذا و دارو را دارند دو واحد عنوان و خاطرنشان می‌کند: مابقی واحدهای فعال به دلیل آلودگی محیطی موفق به دریافت نظر مساعد استعلام‌های سازمان محیط زیست نشده اند.  

لزوم معرفی بازاری جدید برای زیتون رودبار

در همین رابطه نائب رئیس مرکز خدمات سرمایه گذاری استان گیلان به خبرنگارمهر توضیح می‌دهد: رودبار برای همه مردم ایران به عنوان مرکز تجارت زیتون در کشور شناخته شده و با وجود چنین امتیازی نیاز است که بازار جدیدی برای زیتون رودبار تعریف شود.

به گفته این مسئول بازار زیتون می تواند با در کنار هم قراردادن قدرتمندان این بازار در قالب یک کنسرسیوم یا ایستگاه و شهرک زیتون شکل بگیرد.

منصور مولایی‌پور یکی دیگر از فرصت های سرمایه گذاری در صنعت زیتون را گردشگری عنوان می کند و می‌افزاید: حضور گردشگران در گیلان باید برای مردم این استان و منطقه رودبار درآمدزا باشد و مهم این است که از گردشگری به صورت هدفمند درآمدزایی شود و پتانسیل‌های هر منطقه برای توسعه گردشگری مورد استفاده قرار گیرد.  

وی شناخت پتانسیل‌های هر منطقه از لحاظ گردشگری خاص و تخصصی را سبب جلب سرمایه‌گذاران می داند که منجر به درآمدزایی برای استان می شود.

مدیرکل امور اقتصادی و دارایی گیلان همچنین به نقش دستگاه‌های دولتی اشاره و توضیح می‌دهد: وظیفه دولت و دستگاه‌های دولتی اطلاع رسانی است و نباید استانداردهایی که برخی دستگاه‌ها برای محصول زیتون مقرر می کنند موانعی برای صادرات محصولات گیلان شود. مصرف کنندگان تصمیم گیرنده هستند که چه محصولی و با چه قیمتی را مصرف کنند و بازار نشان می دهد کیفیت محصولات و قیمت آن‌ها تا چه میزان مورد استقبال قرار می گیرد.

تغییر ذائقه مردم با ورود روغن زیتون خارجی، برندی که از اعتبار افتاد

با این تفاسیر به نظر می رسد، بازار مصرف داخلی و خارجی در گروی ساختاری سه گانه است که در وهله اول به باغداران زیتون بازمی گردد. در این راستا باغدار باید توجه و همت کافی در اصلاح باغات زیتون متناسب با اقلیم منطقه خود داشته باشد. ارگانیک بودن محصول، نحوه حمل برای روغن کشی و رعایت اصول استاندارد و بهداشت، خالص بودن روغن عرضه شده نیز از دیگر گام‌های نخست در رفع معضل توسعه زیتون است.  

البته رفع بسیاری از موانع وابسته به دستگاه‌های دولتی متولی از جمله جهاد کشاورزی، صنعت، معدن و تجارت، استاندارد، معاونت غذا و داروی علوم پزشکی است. نهادهای یاد شده اگر بخواهند بخشی نگری به این محصول استراتژیک را به جای نگاه جامع و هماهنگی در جهت توسعه این محصول و برند ملی داشته باشنددر نهایت فرایندی پیش می آید که ماحصل آن از اعتبار افتادن زیتون و روغن زیتون داخلی، تغییر ذائقه مصرف کننده و ورود بی‌رویه محصولات خارجی است.

در ساختار بسته بندی و عرضه نیز از سوی کارخانه‌داران و کارگاه‌ها باید بازنگری شود. داشتن نگاه بلندمدت و صادرات محور می تواند تا حدود زیادی، مشکلات پیش روی این محصول مهم و استراتژیک را بردارد. ولی لازمه آن تشکیل اتحادیه ها و یا نهادی متولی است که بتواند این ساختار سه گانه را همگام و هماهنگ با هم به جلو هدایت کند و موانع پیش روی این محصول را بردارد.  

تشکیل موزه زیتون، کارخانه بزرگ روغن کشی و ارائه محصول زیتون در بورس سرآغازی است تا در افقی نه چندان دور، ایران نیز به عنوان یکی از صادرکنندگان با کیفیت محصول روغن زیتون در ردیف کشورهایی همچون اسپانیا و ایتالیا قرار گیرد.