وجود 100 کتیبه فارسی در تنها شهر شیعه‌نشین روسیه
به‌گزارش «تاریخ ما» به نقل از میراث‌آریابه‌نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی
و گردشگری، مرتضی رضوانفر عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و
گردشگری، که با مقاله «کتیبه های قاجاری از داغستان تا زنگبار»
در همایش ملی هنر ایران در دوره قاجار شرکت کرده است در نشست
تخصصی این همایش که به همت پژوهشکده هنرهای سنتی پژوهشگاه برگزار
می‌شود، به بیان گوشه ای از این مقاله پرداخت.
او با اشاره به این نکته که از شرق چین تا شرق افریقا کتیبه های
فارسی زیادی در کشورهای مختلف نظیر سومالی، کنیا، تانزانیا،
موزامبیک و … وجود دارد وی در گفتگو با تاریخ ما تصریح کرد: «وجود این کتیبه ها در راه
های دریا و خشکی نشان می‌دهد در مسیر راه ابریشم فرهنگ ایرانی و
فارسی حضور داشته است.»
این پژوهشگر بااشاره به نقشی که نقاشی، مجسمه سازی و شمایل
نگاری در نشان دادن تمدن داشته افزود: «خوشنویسی و کتیبه نویسی
نیز در فرهنگ ایرانی و ایرانی –اسلامی نقش بسیار داشته است.»
او کتیبه های فارسی را مهمترین سند و نشانه برای نشان دادن یک بنا
، محوطه و شهر دانست که نشان دهنده تمدن دوره های حکومتی است و
گفت: «ایرانیان همواره بر نوشتن کتیبه تأکید داشته اند.»
به گفته رضوانفر کتیبه های فارسی در مسیر راه ابریشم، نشانه ای از
گستره فرهنگ ایرانی در جهان هستند.
این پژوهشگر وی در گفتگو با تاریخ ما تصریح کرد: «در تمام جهان از شرق چین تا شرق
افریقا و در دل اروپا نمی توان کشوری را یافت که کتیبه ها و نسخه
های فارسی در بنا ها و کتابخانه هایش وجود نداشته باشد.»
تنها شهر شیعه نشین روسیه
این عضو هیأت علمی پژوهشگاه درادامه گفت: «شهر دربند مرکز داغستان
که 1500سال پیش توسط خسرو انوشیروان ساخته شده تنها شهر شیعه نشین
روسیه است که در آن 00 1کتیبۀ فارسی (فارسی پهلوی و دری) از دوران
پیش از اسلام،ساسانی، پهلوی، صفویه و قاجار وجود دارد.»
به گفته این کتیبه شناس، مردم دربند همواره خود را ایرانی دانسته
و سعی کرده اند ایرانی بودن خود را در مکتوبات، معماری، قبور و
کتیبه ها، آشکار کنند؛ به عنوان مثال کتیبه ای از دوران مظفرالدین
شاه در این شهر وجود دارد که نشان می‌دهد 120 سال بعد از اینکه
این منطقه به روسیه واگذار شده هنوز به نام شاه ایران کتیبه می
زنند نه به نام تزار روسیه.
او با اشاره به وجود مساجدی در این شهر که همگی کتیبه هایی
از دوره قاجار را در خود جای داده اند وی در گفتگو با تاریخ ما تصریح کرد: «تقریبا درتمامی
سنگ قبور قبرستان این شهر نوشته هایی به زبان فارسی وجود دارد که
اغلب متعلق به دوران قاجار است.»
او در ادامه به توضیح در مورد بناهای کتیبه دار
شهرهای ماخاچ قلعه پایتخت داغستان که ایرانیان در قرن 18و 19در
دوران قاجار بنا به دلایلی به آنجا مهاجرت کرده اند، باکو،
گنجه، نارداران، بوزونا و… پرداخت و از جمله ویژگی های معماری
مساجد در کشورهای منطقه را وجود محراب هایی مزین به کتیبه فارسی
عنوان کرد.
ژن خانه های قاجار
«ژن خانه های قاجار؛ استفاده از روش های ریاضی در درک، توصیف و
معاصرسازی مسکن بومی تهران» عنوان مقاله محمدجواد مهدوی نژاد،
استاد دانشگاه تربیت مدرس بود که به بیان مختصری از آن پرداخت.
او اهداف این تحقیق رابازشناسی الگوی مسکن بومی تهران برگرفته از
معماری قاجار، عددی سازی الگوها استخراج شده و در نهایت ارایه
مدل نهایی برای الگوی مسکن معاصر با استفاده از روش های مقداری
اعلام گرفت.
مهدوی نژاد با طرح این پرسش ها که آیا مساکن بومی تهران در دوره
قاجاریه دارای الگوی منطقی ریاضی و قابل محاسبه هستند؟ روشهای
مقداری و سیستمی در چگونگی استخراج این الگوها به طراح کمک خواهند
کرد؟ آیا این الگوهای استخراج شده قابلیت عددیسازی شدن دارند؟
چگونه با استفاده از روشهای مقداری و با استفاده از چه
ابزاری میتوان از الگوهای عددیسازی شده برای طراحی مسکن معاصر
استفاده کرد؟ به سخنانش ادامه داد .
این پژوهشگر با طرح این فرضیه که الگوهای مسکن بومی تهران قابلیت
عددی سازی شدن و بررسی بر اساس منطق ریاضی که اساس و پایه در روش
های مقداری است را دارند به بیان تعاریفی از فضا و معماری پرداخت
و افزود :اگرچه بسیاری از ما ترجیح میدهیم که معماری را از
نظر دیداری مورد بحث و بررسی قرار دهیم، ولی معماری بیشترین تأثیر
خود را از فضای حاکم در آن و نه شکل ظاهری خود میگیرد.
این استاد دانشگاه در ادامه به ارتباط معماری و ریاضی
پرداخت و اظهار کرد: «بسیاری از فعالیت های انجام شده در دوره های
پیشین در زمینه معماری به همان صورت در دوره قاجار ادامه یافته
است و تغییرات صورت گرفته با معماری غرب نیز به صورت هضم شده بوده
اند.»
او با بیان اینکه در این دوره تنوع فضایی بیشتر می‌شود و فضاهای
نوینی خلق می شوند وی در گفتگو با تاریخ ما تصریح کرد: «الگوهای قدیمی معماری
ایرانی درجهت گسترش فضاها تکامل می یابد و آنچه معماری این خانه
ها را با ارزش می کند در عین استفاده کردن از عناصر وارداتی و
تأثیر پذیری معماری خانه ها از شیوه ی غربی، وفاداری معماری سنتی
به اصول و قوانین معماری سنتی ایران است.»
او جلوه های معنوی – انسانی هویت تهرانی را شامل احترام به طبیعت،
تعاون و همکاری، کسب روزی حلال، آزادگی و لوتی مرامی،
روابط خانوادگی،تعامل همسایگی و… دانست و گفت: «ام القری
اسلامی، مسجد کانون زندگی محلی، کوچه های پویا، محله محوری و واحد
همسایگی، دعوت کنندگی ورودی ها، دویدن گیاه روی دیوار، حیات در
حیاط و… از جلوه های سکونت در شیوه معماری تهرانی هستند.»
تحولات باغ سازی ایرانی در دوره قاجار
مجتبی انصاری دانشیار دانشگاه تربیت مدرس دیگر سخنران این نشست
نیز به بیان بخشی از مقاله «تحولات باغ سازی ایرانی در دوره قاجار
» پرداخت و با اشاره ای به تهران پیش از قاجار و باغ های زمان
قاجار برخی از خصوصیات باغ های قاجاری را برشمرد.
او استفاده از تندیس و آب مجسمه ها در بدنه بنا و محوطه باغ ها،
ساخت تپه های گل، خرند سازی، گلخانه و گیاهان فرنگی، با سبکی غیر
ایرانی، کاربرد پلان دایره و منحنی در ساخت حوض ها و استخرها و
محوطه باغ ها و ترکیب سرستون ها و تزئینات نئوکلاسیک غربی با اجزا
و مصالح نماساز ایرانی را از خصوصیات باغ های قاجاری عنوان کرد.
این پژوهشگر گفت: «حذف تدریجی تزئینات رنگی کاشیکاری از نمای
عمارت باغ ها و استفاده از تزیینات حجمی نئوکلاسیک در سرستون
ها و بالای پنجره ها و… و واقع گرایی در طرح کاشی ها و نقوش
تزئینی، استفاده از تصاویر واقع گرای گیاهان، گل ها، مناظر
اروپایی و حیوانات از مواردی است که در باغ های دوره قاجار قابل
مشاهده است.»
انصاری در ادامه با معرفی برخی از باغ های ایرانی در دوره قاجار
به ویژگی های باغ های قاجار در دیگر شهرهای ایران پرداخت و سادگی
و تزئینات کمتر از باغ های تهران، مرمت باغ های دوره های گذشته
حفظ اصالت های باغ ایرانی و تاثیر پذیری کمتر از باغ های اروپا،
سرزندگی بسیاری از باغ های خارج از تهران تا به امروز، کم
اهمیت شدن بنای ورودی و نقش حصارهای باغ و… را از ویژگی های این
باغ ها دانست.
پژوهشگران ایرانی، فرانسوی و گرجستانی 400 چکیده و مقاله به همایش
ملی هنر ایران در دوره قاجار ارایه کردند که از میان آنها 20
مقاله برای ارایه در نشست های تخصصی همایش انتخاب شد. در حاشیه
این همایش سه نمایشگاه شامل 150 اثر هنری دوره قاجار نیز برگزار
می‌شود.