کوه مشکلات پیش روی دره باستانی/ثبت جهانی الموت به سرانجام می‌رسد؟
سایت «تاریخ ما»، گروه استان‌ها- محمدرضا جباری: در شرایطی که این روزها به دلیل سوء مدیریت و بی‌توجهی به سرمایه‌های ارزشمند ملی هرازگاهی شاهد زمین‌خواری، کوه خواری و دریا خواری در عرصه‌های مختلف منابع طبیعی هستیم با هشدار حمیده چوبک سرپرست ۱۴ فصل کاوش‌های باستان‌شناسی دژ الموت، مبنی بر تعرض به حریم قلعه تاریخی الموت و ساخت‌وسازهای غیرمجاز توسط اهالی محلی و زیر سؤال رفتن ثبت جهانی قلعه الموت، نگرانی‌ها در این زمینه بیشتر از گذشته شده است.
ماجرا از آنجا آغاز شد که حمیده چوبک، کارشناس میراث فرهنگی اعلام کرد ثبت جهانی منظر فرهنگی الموت به دلیل ساخت جاده، احداث تله‌کابین، زمین‌خواری، کوه خواری، توسعه باغات منطقه، آبیاری غرقابی و ساخت‌وسازهای غیرمجاز در معرض تهدید جدی قرار گرفته است.
چوبک گفت: متأسفانه ضوابط تعیین‌شده در عرصه و حریم قلعه الموت رعایت نمی‌شود و شاهد ساخت‌وسازهایی مغایر با ضوابط عرصه و حریم هستیم که تداوم این روند نگران‌کننده است.
این کاوشگر تصریح کرد: در ضوابط یونسکو تأکید شده که مردم محلی باید از میراث فرهنگی منطقه خود صیانت کرده و به‌درستی بهره‌مند شوند و ساخت‌وسازها هم در محدوده قانونی و با تأیید میراث فرهنگی انجام شود تا هیچ تهدیدی متوجه این آثار ارزشمند نباشد.
حضرتی: نگران بی‌توجهی به ثبت جهانی قلعه الموت هستیم
در این مورد، جواد حضرتی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان قزوین در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما» اظهار داشت: پدیده زمین‌خواری و کوه خواری متأسفانه سال‌هاست در کشور باب شده و در استان قزوین هم شاهد تعرض به منابع طبیعی هستیم که اخیراً در عرصه آثار تاریخی هم شاهد تجاوز به حریم این بناها هستیم که نگران‌کننده است.
وی بیان کرد: پس از اطلاع از تهدید آثار تاریخی موضوع در شورای حفاظت بیت‌المال مطرح شد اما به نظر می‌رسد به دلیل کم توجهی برخی مسئولان این موضوع نادیده گرفته شد اما در جلسه‌ای با رئیس دادگستری مستندهای خود را از این تعرض ارائه کردیم و گزارشی در این زمینه تهیه شد.
به حریم قلعه الموت تجاوز شده است
حضرتی تصریح کرد: متأسفانه در محدوده‌هایی از قلعه الموت که روستا هم وجود دارد منافع شخصی به منافع عمومی غلبه کرده و شاهد تجاوز به حریم قلعه هستیم .
وی گفت: گزارش‌های تصویری داریم که حدود ۲۰ سال پیش هیچ ادعایی در خصوص زمین‌های منابع طبیعی محدوده قلعه تاریخی الموت مطرح نبوده اما امروز افراد زیادی مدعی مالکیت زمین‌های دولتی شده‌اند و برخی پا را از این هم فراتر گذاشته‌اند و حتی در محوطه قلعه هم ادعای مالکیت دارند.
حضرتی تصریح کرد: متأسفانه تصرف در منطقه الموت یک رفتار عادی شده و اگر بی‌تفاوتی مسئولان ادامه یابد شدیداً نگران ثبت جهانی قلعه الموت به‌عنوان یک میراث ارزشمند هستیم.
ساخت جاده در مسیر قلعه تهدیدکننده است
احداث تله کابین در محدوده قلعه الموت منتفی است مدیرکل میراث فرهنگی در خصوص خطر ساخت جاده در این محدوده گفت: بدون شک احداث پروژه‌های راه‌سازی مانند قزوین، الموت به تنکابن و یا مسیر دسترسی در باغات می‌تواند به محیط‌زیست و بناهای تاریخی آسیب برساند اما به‌هرحال این طرح‌ها آغازشده و در مراحل تکمیل است ولی باید تلاش کنیم آسیب‌ها به حداقل برسد و از ساخت جاده در محدوده قلعه بشدت پرهیز کنیم.
وی در خصوص احداث تله‌کابین در این محور گفت: این موضوع جدی نیست، چون هم سرمایه‌گذار پیدا نشده و هم شرایط منطقه برای اجرای این طرح مناسب نیست فعلاً موضوع احداث تله‌کابین جدی نیست و از این بابت نگرانی نداریم.
توسعه باغات تهدید دیگر منطقه الموت است
حضرتی در خصوص پیامدهای توسعه باغات در منطقه تاریخی الموت هم گفت: بدون شک توسعه باغات با هدف کشاورزی نیست بلکه در لایه‌های پنهان آن ساخت و گسترش ویلا نهفته است و چون منطقه تاریخی و گردشگری و دارای چشم‌اندازهای طبیعی است برای ویلاسازان جذابیت لازم را دارد.
وی بیان کرد: در شرایطی که محدودیت منابع آبی همه را نگران کرده و باید دنبال کاشت درختان کم آب بر باشیم و گونه‌هایی مانند پسته، بادام و گردو را ترویج کنیم شاهدیم که در منطقه الموت این درختان جای خود را به درختان گیلاس و آلبالو که آب بیشتری مصرف می‌کنند می‌دهد که این رویکرد نگران‌کننده و بستری برای افزایش مشکلات است.
یونسکو تحولات محدوده الموت را رصد می‌کند
حضرتی در ادامه گفت: ازآنجاکه قلعه الموت در انتظار ثبت جهانی است لذا سازمان یونسکو به‌صورت مستمر در حال رصد وضعیت منطقه و تحولات رخ‌داده در آن است تا این اثر تهدید نشود و اگر روند توسعه باغات، تملک اراضی و تجاوز به حریم تاریخی ادامه پیدا کند ممکن است یونسکو پرونده الموت را از فهرست بررسی برای ثبت جهانی خارج کند و این وضعیت ما را بسیار نگران کرده و ممکن است دیگر نتوانیم برای ثبت این اثر اقدامی کنیم و این اشتباه جبران‌ناپذیر است.
بنابراین گزارش قلعه الموت در سال ۸۰ به ثبت ملی رسیده و از سال ۹۳ برای ثبت جهانی آماده شده است. کارشناسان یونسکو برای بررسی اثر به ایران آمده و با مشاهده شرایط، جهانی‌شدن این محوطه را رد کردند.
آنچه ثبت جهانی می‌شود با عنوان «ثبت منظر تاریخی و طبیعی دره الموت» است که از منطقه «پیچ بن» تا «پل انبوه» را شامل می‌شود.
بخشدار الموت شرقی عنوان کرد: اجرای هر طرح و پیشبرد اهداف مرتبط با هدف آن، نیازمند همکاری مردم و مسئولان است و در حوزه الموت که توسعه باغات گیلاس را شاهد هستیم و به ثبت منطقه لطمه می‌زند، همکاری مردم بسیار مهم و کمک‌کننده است.
محمد رسول امانی تجاوز به حریم بافت‌های تاریخی را مشکلی عنوان کرد که مانعی برای قرار گرفتن الموت در فهرست میراث جهانی شده است.
وی گفت: آگاهی بخشی مردم محلی و ارتقای اطلاعات آن‌ها در مورد آثار و نتایج ثبت جهانی الموت بسیار ضروری است، چراکه مردم کسب درآمد از باغات را به‌خوبی لمس می‌کنند اما نتایج ثبت الموت در فهرست میراث جهانی و تأثیرات آن در اشتغال‌زایی و فروش محصولات و کسب درآمد را لمس نمی‌کنند و به همین دلیل هم موضوع را جدی نمی‌گیرند.
یکی از تهدیدات جدی برای قلعه الموت، علاوه بر گسترش باغات، احداث جاده و تله‌کابین، تصرف زمین‌های محدوده این قلعه به‌منظور ساخت‌وسازهای غیرمجاز است. این اقدامات در حالی انجام می‌شود که مدیر جهاد کشاورزی شهرستان قزوین هرگونه زمین‌خواری را تکذیب می‌کند.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان قزوین: زمین‌خواری نداریم
عباس آقا علیخانی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان قزوین در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما» پدیده زمین‌خواری در منطقه الموت را رد می‌کند و می‌گوید: منطقه الموت کشاورزی است و باغات گیلاس به‌عنوان اقتصاد مردم منطقه مطرح است. توسعه باغات یک امر بدیهی است و مردم برای رونق‌بخش کشاورزی گاهی باغات گیلاس را افزایش می‌دهند.
وی افزود: این توسعه باغات هم در حدی نیست که نگران‌کننده باشد و از نظر قانونی اشکالی ندارد زیرا ما فقط در اراضی زیر کانال الگوی کشت ارائه می‌کنیم و در این منطقه نمی‌توان اجباری در انتخاب نوع کشاورزی داشت.
آقاعلیخانی یادآور شد: در خصوص ساخت‌وسازها آنچه در داخل باغات صورت می‌گیرد در حد بسیار محدود و برای اتاقک است و اگر خارج از باغات هر ساخت و سازی صورت گیرد باید با مجوز باشد و خارج از این روند غیرقانونی محسوب می‌شود و برخورد می‌شود.
نماینده مجلس: هیچ کوتاهی در زمینه ثبت جهانی الموت قابل‌قبول نیست
اما نماینده مردم قزوین، جهانی‌شدن الموت را برای استان بسیار ارزشمند دانسته و تأکید دارد که هیچ‌گونه اختلال و کارشکنی درزمینهٔ ثبت جهانی الموت پذیرفتنی نیست.
به گفته سیده حمیده زرآبادی، نماینده مردم قزوین در مجلس، منطقه الموت با توجه به ویژگی‌های خاص طبیعی و تاریخی ظرفیت بسیاری برای جذب گردشگر دارد و بی‌تردید، قرار گرفتن آن در فهرست میراث جهانی برای افزایش گردشگر از داخل و خارج کشور مؤثر است.
وی معتقد است ازآنجاکه جهانی‌شدن الموت و افزایش گردشگر به معرفی هرچه بیشتر این محوطه از قزوین و همین‌طور معرفی و فروش صنایع‌دستی و محصولات محلی کمک می‌کند، هرگونه کارشکنی و ایجاد اختلال در قرار گرفتن آن در میراث یونسکو، قابل‌پذیرش نیست.
در شرایطی که به‌سختی و با داشتن شرایط خاصی می‌توان اثری را در فهرست جهانی ثبت کرد و از دستاوردهای آن بهره جست متأسفانه پس از سال‌ها تلاش با یک بی‌تدبیری شاهد از بین رفتن شرایط ایجادشده از سوی سازمان‌های جهانی برای ثبت یک منظر تاریخی ارزشمند هستیم که اگر تدبیر نکنیم قادر به جبران خسارات آن نخواهیم بود.
همکاری دستگاه قضایی در برخورد با متخلفان و متعرضان به حریم منابع طبیعی و تاریخی، نظارت جدی بر ساخت‌وسازهای منطقی و قانونی، جلوگیری از توسعه باغات منطقه و استفاده از درختان کم آب، جلوگیری از آبیاری غرقابی، توسعه آبیاری مدرن، ممانعت از احداث جاده در حریم قلعه الموت و جلب مشارکت اهالی در صیانت از بافت تاریخی می‌توان ضمن نجات قلعه الموت از تهدیدی که به‌راحتی آن را تهدید می‌کند زمینه ثبت جهانی منظر تاریخی این اثر ارزشمند را مهیا کرد.