استحصال آبهای ژرف از رویا تا واقعیت/ انتظار مردم در بی خبری
سایت «تاریخ ما»، گروه استان‌ها- جواد قنبری: حدود یک سال است که موضوع استفاده از آب های ژرف به عنوان یک منبع آب جدید به تیتر بسیاری از رسانه های کشور تبدیل شده است و هر از چندگاهی هم اخبار ضد و نقیضی در این خصوص به گوش می رسد.
اما در این میان مردم مرزدار استان سیستان و بلوچستان و خصوصا منطقه سیستان به دلیل اینکه اولین چاه آب ژرف در این منطقه از کشور حفر شده است و همچنین با توجه به وقوع دو دهه خشکسالی در این منطقه در خصوص این اخبار بسیار حساس تر هستند.
با توجه به اینکه عمده فعالیت اقتصادی و معیشتی مردم سیستان در طول تاریخ برمبنای فعالیت های کشاورزی و دامداری استوار بوده است از همین رو استمرار بیش از ۲ دهه خشکسالی سبب شده که این روزها وضعیت معیشتی مردم مرزنشین این منطقه بسیار سخت و بحرانی شود.
از سوی دیگر با توجه به استمرار خشکسالی و کمبود آب در این منطقه بسیاری از کشاورزان و دامداران در نقاط روستایی سیستان و بلوچستان مجبور شده اند تا زمین‌ها و احشام خود را رها کنند و به حاشیه شهرها مهاجرت کنند.
حدود ۵۰۰ هزار نفر از مردم سیستان و بلوچستان در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند
با توجه به آخرین آمار در حال حاضر حدود ۵۰۰ هزار نفر از مردم سیستان و بلوچستان در سکونت‌های غیررسمی و حاشیه شهرهای زاهدان، چابهار، کنارک، ایرانشهر و زابل با کمترین امکانات و در فقر مطلق زندگی می‌کنند.
البته موضوع در منطقه سیستان بسیار پیچیده تر است زیرا با توجه به اینکه ورودی آب رودخانه هیرمند در سال ۹۶ حدود ۹۸ درصد کاهش داشته است و همینطور عدم آبگیری هامون به عنوان کانون اصلی شن های روان و ریزگردها، بیماری های تنفسی و چشمی نیز طی چند سال اخیر در این منطقه افزایش چشمگیری داشته است.
از سوی دیگر با توجه به اینکه آب مورد نیاز حدود ۵۰ درصد از جمعیت استان سیستان و بلوچستان از طریق رودخانه هیرمند و چاه نیمه ها تامین می‌شود این عدم دریافت حق آبه قطعا موجب بروز مشکلات عدیده ای در آینده می شود.
علاوه بر همه این مسائل کاهش نزولات جوی هم موجب شده خشکسالی و بی‌آبی امسال در سیستان و بلوچستان به اوج خود برسد به گونه ای که بر اساس آخرین آمارها ۱۰۰ درصد مساحت سیستان و بلوچستان امسال دچار خشکسالی همه‌جانبه شده است.
همه این موارد و اثرات جانبی آن مسئولان را مجبور کرده تا برای ماندگاری مردم در این منطقه به دنبال چاره ای باشند از همین رو مدتی است که در بین مسئولان و کارشناسان حوزه آب استفاده از راه های جایگزین همچون انتقال آب بین حوضه‌ای، باروری ابرها، بهره‌برداری از آبهای ژرف و مواردی از این دست برای رفع بخشی از مشکل کم آبی مطرح شده است.
از همین رو سال گذشته وزارت نیرو به دلیل مواجهه با بحران کم آبی در ایران در پروژه ای جدید، موضوع اکتشاف آب در ذخایر ژرف زمین را شروع کرد و بالاخره هیئت دولت با صدور بخشنامه ای مقرر کرد مبلغ ۲۵۰ میلیارد ریال اعتبار از محل منابع قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور، برای تامین آب شرب اضطراری استان سیستان و بلوچستان در قالب انجام حفاری آب ژرف در اختیار وزارت نیرو قرار بگیرد.
استفاده از آبهای دریا و آبهای ژرف تنها راه نجات از بی‌آبی
رئیس سازمان مدیریت بحران کشور نیز در سفری که دی‌ماه سال گذشته به چابهار داشت در جمع مدیران شورای هماهنگی ستاد بحران سیستان و بلوچستان زمانی که مدیران استانی مهم‌ترین دغدغه این استان را بی‌آبی عنوان کردند، گفت: استفاده از آبهای دریا و آبهای ژرف تنها راه نجات از بی‌آبی در این استان و کشور است که می‌تواند بسیاری از مشکلات را در بلندمدت حل کند.
اسماعیل نجار شیرین سازی آب دریا و استحصال آب از دریا را به‌عنوان مطمئن‌ترین، بهترین و کم‌هزینه‌ترین راه برای رفع مشکلات بی‌آبی و تأمین آب کشاورزی و صنعت به شمار آورد.
وی بر احداث آب‌شیرین‌کن در کنار دریا تأکید کرد و افزود: ۲۵ میلیارد تومان اعتبار برای استحصال آبهای ژرف در استان سیستان و بلوچستان نیز پیش‌بینی‌شده است.
مدتی پس از این اظهارات بالاخره مطالعات شناسایی ذخایر جدید آب در مناطق ژرف و عمیق ایران آغاز شد تا بعد از شناسایی ظرفیت های آبی کشور، از طریق نقشه‌های سطحی زمین شناسی و مطالعات ژئوفیزیک عملیات حفاری در جست وجوی منابع تجدیدپذیر آب در مناطق اولویت‌بندی شده کشور انجام شود.
طبق برآوردهای انجام شده مناطقی مانند سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان در اولویت حفاری برای رسیدن به آب ژرف قرار دارند از همین رو کار اکتشاف آب های ژرف برای نخستین بار در منطقه سیستان آغار شد و حفاری اولین چاه آب ژرف در دشت سیستان در فرودین ۹۷ اجرایی شد.
اما از همان روزهای ابتدایی طرح این موضوع و حتی قبل از هر اقدامی اظهار نظرهای عجیب و گاها ناامید کننده مطرح شد و برخی از مسئولان رده بالای دولتی بدون ارائه دلیل قانع کننده ای با آن مخالف کردند، با این وجود کار ادامه پیدا کرد تا اینکه چاه آب ژرف در منطقه سیستان به آب رسید.
چاه آب ژرف در منطقه سیستان به آب رسید
وزیرکشور در سفری که تیر ماه به استان سیستان و بلوچستان داشت در نشست شورای اداری منطقه سیستان در فرمانداری زابل با اشاره به آب رسیدن چاه ژرف در سیستان گفت: در حال حاضر ۳۵ لیتر آب بدون پمپ از عمق ۲ هزار و ۵۰۰ متری از طریق این چاه به سطح زمین می‌آید که امیدواریم نتایج بسیار خوبی نیز به همراه داشته باشد.
عبدالرضا رحمانی فضلی با تاکید بر اینکه تحقیقات در این خصوص همچنان ادامه دارد، گفت: به گفته مجری طرح این میزان آب در چند روز آینده به ۱۰۰ لیتر در ثانیه نیز افزایش می‌یابد
برخی از افراد با دستپاچگی برای اینکه بتوانند این به موفقیت را به نام خود ثبت کنند با وجود اینکه بسیاری از کارشناسان بر ادامه روند تحقیقات تاکید داشتند با مصاحبه ها و نشست های خبری خود اخباری را مطرح کردند که به گفته بسیاری از کارشناسان صحت علمی نداشتاما پس از انتشار این خبر برخی از افراد و طرفداران آن ها با دستپاچگی برای اینکه بتوانند این به موفقیت را به نام خود ثبت کنند با وجود اینکه بسیاری از کارشناسان بر ادامه روند تحقیقات تاکید داشتند با مصاحبه ها و نشست های خبری خود اخباری را مطرح کردند که به گفته بسیاری از کارشناسان صحت علمی نداشت.
اما با وجود همه این تائید ها و تکذیب ها ناگهان اخباری بسیار نگران کننده تر در خصوص جمع آوری دکل حفر این چاه و بهره برداری از آب های ژرف در بین مردم منطقه مطرح شد که بسیاری از مردم سیستان و بلوچستان را نگران کرد.
اما خوشبختانه پس از ورود رسانه ها از جمله سایت «تاریخ ما» که گزارش ها و اخبار متعددی را در این خصوص دنبال کرد و همچنین جریانات مردمی از جمله تشکل های دانشجویی این پروژه مجددا آغاز به کار کرد و مسئولان دولتی هم بر ادامه این روند این پروژه تحقیقاتی تاکید کردند.
نامه رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس درباره آبهای ژرف
چند روز قبل محمدرضا عارف، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی نامه ای خطاب به معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور برای تامین اعتبار فوری تکمیل مطالعات طرح اکتشافاتی سیستان و حفاری چاه های تمدیدی به تعداد ۳ حلقه در محدوده مطالعاتی سیستان و بلوچستان نوشت.
عارف با ذکر مصوبات کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس مبنی بر ضرورت مطالعه و تحقیقات برای توسعه فناوری آبهای ژرف، مصوبات این کمیسیون را تشریح کرد:
الف) کار مطالعات تا مرحله نهایی بنابر صلاحدید معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ادامه یابد.
ب) سازمان برنامه و بودجه نسبت به تأمین منابع اعتبار طرح اقدام لازم را مبذول نماید.
ج) باتوجه به ماهیت وظیفه‌ای معاونت علمی و فناوری برای توسعه فناوری‌ها، نسبت به تغییر و تحول چاه اکتشافی سیستان ۱، به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اقدام شود.
د) به‌منظور تکمیل مطالعات اولیه لازم است معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نسبت به حفاری سه حلقه چاه تمدید(توصیفی) در محدوده مطالعاتی سیستان اقدام نماید.
روند مطالعات اکتشافاتی آب های ژرف
دکتر نادرقلی ابراهیمی، دبیر ستاد توسعه فناوری های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما» در خصوص نامه رئیس کمیسیون آموزش تحقیقات و مجلس به رئیس سازمان برنامه و بودجه اظهار کرد: در این نامه، روند اکتشافات آب های ژرف در سیستان و بلوچستان تصریح شده است.
وی با تاکید بر اینکه معاونت علمی قبل از این نامه، پروسه مطالعه آب های ژرف را آغاز کرده بود، گفت: این مطالعات با هماهنگی وزارت نیرو و معاونت علمی بوده و بدون تعلل انجام شده است. بر اساس توافقاتی که بین معاونت علمی و وزارت نیرو شده بود ضروری می دانیم که پروسه مطالعات آب های ژرف به اتمام برسد و این مهم ترین بحث بین معاونت علمی و وزارت نیرو است.
ابراهیمی خاطر نشان کرد: در نامه دکتر عارف به دکتر نوبخت آمده است که وزارت نیرو، چاه آب های ژرف در سیستان و بلوچستان را تحویل معاونت علمی بدهند و معاونت علمی مراحل اجرایی را طی کند. این پروسه تا بعد از دستور نوبخت و اجرایی شدن زمان بر است و هنوز به آن قسمت نرسیده ایم
هنوز بودجه ای از سوی سازمان برنامه و بودجه برای طرح منظور نشده و تاکنون معاونت علمی برای جلوگیری از وقفه این پروژه تامین اعتبار کرده استدبیر ستاد توسعه فناوری های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری در خصوص بودجه این مطالعات اکتشافاتی گفت: هنوز بودجه ای از سوی سازمان برنامه و بودجه برای طرح منظور نشده و تاکنون معاونت علمی برای جلوگیری از وقفه این پروژه تامین اعتبار کرده است.
وی گفت: امیدوار هستیم که موارد مربوط به تامین اعتبار بودجه هم در نظر گرفته شود و کار سرعت بگیرد.
اما در مجموع نکته ای که در این میان بسیار حائز اهمیت است این است که با توجه به وجود بحران آب در کشور و استان سیستان و بلوچستان استفاده از روش های جدید برای تامین و همچنین استفاده بهینه از آب یک ضرورت است از همین رو با توجه به اینکه دستیابی به آبهای ژرف در دستور کار دولت قرار گرفته امیدواریم این مهم موجب تامین منابع آبی پایدار برای این خطه از کشور شود و صد البته در این میان باید به نظرات کارشناسان نیز توجه شود تا خدای نکرده تنها امید مردم سیستان به ناامیدی تبدیل نشود.
همچنین با توجه به اینکه این پروژه یک پروژه تحقیقاتی است اگر اطلاع رسانی ها در خصوص آن شفاف و به صورت مستمر باشد قطعا از انتشار شایعات و اخبار ضد و نقیض جلوگیری می شود اما متاسفانه آنقدر اطلاع رسانی در این خصوص ناقص است که در تماسی که خبرنگار «تاریخ ما»، چندی پیش با غلامرضا گنجی، سرپرست فرمانداری شهرستان زابل داشت این مقام مسئول کاملا در خصوص آخرین وضعیت پروژه آب های ژرف اظهار بی اطلاعی کرد.