«روز رشت»فرصتی برای توسعه گردشگری/تار و پود رشت با تاریخ عجین است

سایت «تاریخ ما»، گروه استان‌ها- پالیز پارسا: ۱۲ دی در ‌سال ۹۳۶ خورشیدی (مصادف با ۱۲ ربیع الاول سال ۹۶۵ هجری قمری) رشت به‌فرمان شاه طهماسب صفوی مرکز گیلان شد. به همین واسطه این روز را به نام «روز رشت»  نامگذاری کردند. پیش از این رشت یک روستا با روز بازار بود و گیلان تحت فرمانروایی امیران محلی کیایی در شرق سفیدرود «بیه پیش» و خاندان آل اسحاق در غرب سفیدرود «بیه پس» اداره می شد. با این انتخاب رشت مورد توجه قرار گرفت و از آن پس به سرعت رشد کرد.  

هفته پاسداشت منتهی به روز رشت، فرصت مناسبی است تا برخی از جاذبه‌های گردشگری رشت بیشتر مورد توجه قرار گیرد و علاوه بر مطالعه تاریخ رشت، از معدود بناهای به‌جا مانده از دوره پهلوی و قاجار دیدن کرد.

باغی به قدمت عهد ناصری

آذرماه سال ۱۳۹۵ یک باغ میراثی در رشت در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شد. باغ رویایی «محتشم» با درختان تنومند آزادش همواره برای رشتی‌ها خاطره نوستالژیک دارد. از زمانی که اداره کل مالیاتی باغ محتشم را به‌خاطر بدهی مالیاتی «محتشم الملک»، تملک و به شهرداری واگذار کرد، مرتب از میراث «محتشم الدوله» کاسته شد. تفکیک باغ و واگذاری به برخی ادارات دولتی و بیمارستان توتونکاران، آرام آرام از تعداد درختان تنومند باغ کم کرد.

باغ محتشم در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار توسط «اکبرخان بیگلربیگی» از مالکان و متمولان عهد ناصری احداث شد. اکبرخان، اجاره‌دار گمرکات گیلان، مازندران، خراسان و کرمانشاه بود و معروف است که غرس نهال های باغ که امروز درختان تنومندی شده اند و خیابان‌کشی داخل باغ و عمارت تابستانی وسط باغ «کلاه فرنگی» همگی با نظارت مستقیم «اکبرخان» بوده است. پس از فوت اکبرخان، باغ به دختر و دامادش یعنی «صادق خان اکبر محتشم الملک» به ارث رسید. صادق خان چند نوبت والی گیلان بود (۱۳۲۷ قمری) و از این زمان به «باغ محتشم» معروف می شود.

باغ محتشم «پارک شهر» نیز نامیده می شود. بعد از واگذاری باغ محتشم به شهرداری، باغ کاربری بوستان شهری پیدا کرد و روز سه شنبه ۲۲ شهریور ۱۳۳۹ خورشیدی رسما افتتاح و پارک شهر نامیده شد. صرف بستنی و راهی بیمارستان شدن شرکت کنندگان در این مراسم، خاطره افتتاحیه پارک شهر بود که صبح روز بعد روزنامه های محلی درباره آن نوشتند.

عمارتی با یک کلاه فرنگی 

عمارت کلاه فرنگی در واقع عمارت تابستان‌نشین باغ محتشم است که معماری خاص آن باعث این نامگذاری شد. این عمارت در آبان ماه ۱۳۷۵ و به شماره ۱۷۶۴ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شده است.

این عمارت دو طبقه و فرم پلان آن به صورت دو شکل ۸ ضلعی و مربع است که در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. بر روی بام بنا و بر بالای قسمت ۸ ضلعی آن اتاقکی قرار گرفته است که معروف به کلاه فرنگی است. مصالح به کار رفته در بنا از جنس آجر و چوب بوده و بام آن به صورت خرپشته و پوشش آن از جنس سفال خمره‌ای است. دور تا دور طبقه اول ساختمان به صورت ایوان است و در طبقه دوم بالکنی چوبی قرار دارد که ۶۸ ستون چوبی بالکن و بام ساختمان را مهار می‌کند.

دامنه ساختمان از سرشیرهایی چوبی ساخته شده است که به صورت دو پوش هستند. جهت جلوگیری از ریزش باران و برف به داخل ساختمان طول دامنه را بلند گرفته اند. این بنا اگرچه متعلق به شهرداری رشت بود ولی سال ۱۳۷۴ در اختیار اداره کل میراث فرهنگی گیلان قرار گرفت و قرار است به‌عنوان مرکز پژوهش این اداره کاربری یابد.  

عمارتی با الگوی معماری روسی 

عمارت میراثی اولین شهردار رشت، یعنی خلیل رفیع شریعتمدار فیلدهی، در میدان صیقلان قرار گرفته است. وی توسط انجمن شهر بین سالهای ۱۲۸۶ تا ۱۳۰۰ به عنوان شهردار رشت انتخاب شد. خانه وی، عمارتی زیبا به سبک بناهای روسی است که بعدها به برادران اخوان فروخته شد و در سال ۱۳۸۱ به همت مهندس مرتضی شگفت، شهردار اسبق رشت خریداری و مرمت شد و سازمان میراث فرهنگی نیز در تاریخ ۱۳۸۶/۰۸/۲۷ و به شماره ۲۰۲۷۱ این خانه را در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت کرد.

کل مصالح این ساختمان در اصل چوب های روسی بلندی است که با کشتی از روسیه وارد بندر پیربازار شده و در رشت به‌وسیله استادکاران مونتاژ شده است. این عمارت دو طبقه برخلاف بسیاری از عمارت های قدیمی رشت قرینه نیست. هر طبقه دارای ۴۰۰ متر زیربناست و با حیاط عمارت در مجموع ۱۳۴۷متر زیربنا دارد. طبقه همکف با دیوارهای آجری و طبقه دوم همه سازه چوبی است. ستون‌های مدور چوبی به طول ۵/۴ تا ۵ متر در روسیه خراطی شده و از بندرانزلی به رشت آورده شد. در و پنجره‌های چوبی از جنس نراد و باقی سازه‌های چوبی در روسیه مونتاژ شده و حاج رفیع که نقشه اصلی را نیز با خود از روسیه آورده بود در رشت سازه‌های مونتاژ شده را با آجر و ملات ماسه و آهک بنا می کند.

عمارت ابریشمی، با تالار آیینه و چینی خانه

در جوار خانه میرزا خلیل رفیع، عمارت دیگری است که قدمت آن بیشتر است. اثری به جا مانده از خانواده «حاج میرزا اسماعیل حاکمی»، از متنفذین پیربازار که بعدها به نام صاحب دومش عمارت ابریشمی نام گرفت.

میرزا اسماعیل حاکمی، در زمان ناصرالدین شاه قاجار کلانتر رشت بود و به حاج حاکم معروف شد. این عمارت باشکوه قجری، توسط پسر کوچکتر اسماعیل، یعنی حاج قاسم معروف به عالیجناب (حاج میرزا قاسم پیربازاری) احداث شد. سال های ۱۳۱۸ هجری شمسی، میرزا احمد ابریشمی خانه را از عباسعلی حاکمی ورثه قاسم خریداری و از آن زمان به عمارت ابریشمی معروف شد. بعدها این عمارت به دانشگاه گیلان فروخته شد و سال ها به‌عنوان دانشکده معماری کاربرد داشت. اکنون این عمارت در اختیار بنیاد نخبگان است.

ورودی قدیمی خانه از کوچه پایین تر یعنی اخوان است. در قدیمی عمارت، یک در چوبی دو لنگه با سردری با سفال های قرمز است که با یک دالان به حیاط خانه باز می شود. محوطه از چهار طرف با دیوارهای آجری قرمز رنگ به ارتفاع ۵ متر با آهک بندکشی شده و دیوارهای ضلع جنوبی و شمالی در بالا دارای یک ردیف رف بوده و با نوعی طاق‌نما تزئین شده است. مساحت کلی بنا ۲۰۰۰متر مربع و مساحت زیربنا ۶۵۰ متر مربع است. محوطه باغچه بندی و مشجر و وسط آن حوضی به طول۶ و عرض ۴ متر قرار دارد.

متاسفانه کف حیاط غیر اصولی مرمت شده و جای سنگفرش‌های قدیمی را موزاییک کرده اند. بنای اصلی دو طبقه قرینه و در هر دو طبقه ۸ اتاق وجود دارد. اتاقهای هم کف ساده و فاقد تزیین بوده و با دو راه پله به طبقه بالا راه می یابد.  

مهمترین زیبایی این عمارت، تالار چینی و تالار آیینه است. تزئینات چینی خانه، از هنرهای بی نظیر دوره قاجار محسوب می شود. در دیوارها و پیش بخاری این اتاق در میان گچبری های گل و بوته ظریف، دوایری ایجاد شده و داخل آنها کاسه و بشقاب های گل مرغی و مصور بسیار پرارزش قاجاری و چینی قرار داده اند. مجموعا در بدنه و طاقچه‌ها ۷۹ کاسه و بشقاب تعبیه شده است.  در اتاقی دیگر هم، پنجاه و دو کاسه قدح جاسازی شده است. بر سقف اتاق در میان پوششی از قطعات ریز و درشت آئینه و بیست و یک بشقاب در اندازه های مختلف گنجانده شده است.

تالار آیینه بشکل T بطول ۹۰/۱۱ و عرض نهایی ۲۰/۷ متر بوده و بخشی از این تالار مزین به گچبری است و با پوشش هنرمندانه قطعات آئینه در بدنه و سقف جاسازی شده است.  این قسمت بوسیله دو ستون گچی با شیر سرهای تزئینی از قسمت جلو جدا شده. ظاهرا بقیه دیوارهای تالار قبلا همانند این قسمت بوده زیرا در زیر لایه گچ‌کاری شده جدید، آثار گچ‌بری های قدیمی مشهود است. عمارت ابریشمی در ۲۵اسفند ۱۳۷۹ به شماره ۳۳۶۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

خانه آوانسیان، عمارتی که در زیر زمین آن ابریشم تولید می شد

عمارت «خواجه آوادیس» در حیاط اداره ارشاد رشت در ابتدای خیابان سعدی قرار گرفته است. این عمارت در سال۱۳۸۵ از مالک وقت خریداری شد تا تخریب شده و پارکینگ کارکنان اداره ارشاد شود. متاسفانه نیمی از این عمارت L  مانند خراب شد و تنها بخش باقیمانده بدون اینکه مرمت شود، در۱۳۸۶/۱۲/۲۶و به شماره ۲۲۲۳۷ در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسید.

«خواجه آوادیس» بخشی از هویت تاریخی ارامنه رشت است. تاجر ابریشمی که بعد از حمله مهاجمان ترک به ارامنه، «در زمان نهضت جنگل» خانه‌اش پناهگاه آسیب دیدگان بود. آوادیس همچنین موسس مدرسه‌ای است که از سالن نمایش همین مدرسه تئاتر در رشت و گیلان رواج یافت. خواجه آودیس اصالتا از ارامنه اصفهان بود که به رشت مهاجرت کرده و در این شهر مشغول تجارت ابریشم و نوغان بود. وی در سال ۱۸۹۵میلادی یعنی یک سال قبل از ترور ناصرالدین شاه این عمارت را ساخت.

بنا بر کتیبه موجود،  خانه در سال ۱۸۹۵ میلادی ساخته شده است. ساختمان دو طبقه است. طبقه همکف که مانند زیرزمین است، محل پرورش نوغان بود. طبقه بعدی به وسیله چند پله به ایوان بالا متصل و محل استقرار ساکنان خانه بود، این طبقه نیز دارای ۳ پله بوده که سه اتاق را در نیم طبقه‌ای قرار می‌دهد.   بیشتر خانه با گچ بری فراوان آراسته شده و دارای نقوشی از گل و گلدان و پرندگان تزیینی است. تالار شاه‌نشین، دارای یک شومینه و پنجره ارسی با شیشه‌های رنگی است. تمامی کفپوش آن تخته کوبی و در قسمت ایوان دارای نرده و ستون‌های چوبی است. انتهای ستون‌ها به کله شیری متصل شده‌اند و همگی به زیبایی با رنگ آبی طراحی گشته‌اند. بنا دارای ۷ تیپ در و ۳ تیپ پنجره است. اتاق‌ها طاقچه‌هایی دارد که بالای همگی تزیینات گچبری‌ است. سقف ساختمان نیز سفالپوش به رنگ قرمز است. این بنا نیز مانند بسیاری از معماری‌های گیلان، در قسمت پایین دیواره‌ها، دارای گربه‌رو است. این گربه‌روها خود نیز دارای تزیینات است که متأثر از کل گچ‌بری‌های ساختمان است.

«آرتوش آوانسیان» آخرین فردی است که مالک این خانه بود و در سال ۱۳۸۵ خانه را به اداره ارشاد رشت می فروشد.

خانه ای که زادگاه رهبر یک جنبش شد

خانه میرزا کوچک‌خان جنگلی، رهبر جنبش جنگل، یکی از دیدنیهای شهر رشت است که تا سال ۱۳۸۰ مخروبه‌ای بیش نبود و حتی ستون‌های چوبی آن را برای تولید ذغال سوزانده بودند. این خانه با هوشمندی «مرتضی شگفت» شهردار وقت خریداری و در اختیار بنیاد پژوهشی میرزا کوچک جنگلی قرار گرفت و این بنیاد توانست با جلب مشارکت‌های مردمی و خیرین، این خانه را از روی عکس‌های به‌جا مانده از نو بازسازی و احیا کند. این خانه به شماره ۲۲۵۰۸ در ۲۷ اسفند ماه ۱۳۸۶، در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شد.  

این عمارت، دو طبقه و با معماری بومی گیلان، اکنون در اختیار سازمان فرهنگی ورزشی شهرداری رشت است.

مریضخانه بلدیه

در سال ۱۳۰۸ خورشیدی کلنگ احداث مریضخانه بلدیه توسط شهرداری رشت به زمین زد. این بیمارستان با معماری نئوکلاسیک روسی، توسط «موسیو دیمیتری» از یونانیان مقیم انزلی و صاحب «هتل ایران» انزلی بود و به عنوان پیمانکار شهرداری، احداث ساختمان مریضخانه بلدیه را برعهده گرفت. موسیو دیمیتری سازنده بنای کتابخانه ملی نیز بود. در حال حاضر بیمارستان بلدیه، به‌عنوان ساختمان اداری سازمان فرهنگی ورزشی شهرداری رشت کاربری دارد. سکانس‌هایی از فیلم سردار جنگل در همین عمارت فیلمبرداری شد.

ورودی این مکان تاریخی در حال حاضر دربی است که به میدان شهرداری باز می شود. این درب در آن زمان محل تردد کادر اداری، پزشکان و درب تشریفات بود. در طرفین این درب اتاق بزرگی است که حسابداری بیمارستان در آن مستقر بود و اکنون به عنوان کتابخانه سازمان فرهنگی تغییر کاربری یافته است.

در طبقه پایین، اتاق‌هایی در طرفین وجود دارد که محل مداوای بیماران سرپایی بود. در ضلع شمالی حیاط این عمارت درب دو لنگه چوبی بزرگی است که به خیابان فرعی منتهی به استادسرا باز می شود. در طرفین این درب دو راه پله دیده می شود که به طبقه دوم می رسد. اما در حال حاضر این راه پله‌ها مسدود شده و یکی از راه پله‌ها در انتهای طبقه فوقانی تبدیل به آبدارخانه شده است. سبک معماری روسی، پله‌های کوتاهی است که از وسط بنا آغاز و در پاگرد دوم دو شعبه می شود و به طبقه دوم منتهی می شود. همین سبک پله گذاری در طبقه برج هم دیده می شود. اتاق برج، نیز دفتر رئیس بیمارستان بود.

طرفین این عمارت باشکوه اتاق‌های متعددی است که محل بستری بیماران بود. اتاق بزرگ انتهای راهرو که به عنوان گالری استفاده می شود، اتاق عمل بیمارستان بود. این عمارت تا ۱۰ سال مریضخانه بلدیه بوده و در سال ۱۳۱۸ تا دهه ۱۳۴۰ به عنوان ساختمان اداری استانداری رشت استفاده می شده و پس از آن دوباره به شهرداری برگردانده می شود.  

مهمانخانه ایران 

یکی دیگر از مجموعه بناهای میدان شهرداری رشت، مهمانخانه ایران است که مالک آن «مهدی احمد» بود و در فاصله سالهای ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۴ ه. ش ساخته شده است.  بعد از انقلاب در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت. اگرچه هتل ایران از سال ۱۳۷۷ در اختیار اداره کل میراث فرهنگی گیلان قرار گرفته و مرمت شد، اما به‌جز برنامه های مناسبتی هنوز درب این مهمانخانه بطور کامل باز نیست.

بنای هتل ایران که قدمت آن کمتر از۱۰۰ سال است، به دلیل همسانی معماری با بناهای مجموعه شهرداری از ارزش والایی برخوردار است و روند دگرگونی و تغییر معماری به سبک غربی را روایت می کند.

هتل ایران در خرداد ماه سال ۱۳۵۶ به شماره ۱۵۱۶ در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسید. مرمت این بنا در سال ۱۳۸۶ در دستور کار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و قرار بود پس از مرمت به عنوان تغییر کاربری  فرهنگی یابد. سبک معماری این بنا برگرفته از معماری نئوکلاسیک اروپای شرقی است. بالکن های بنا رو به شرق و جنوب شرقی است و در اصل بنا هم بوده و برخلاف بالکن عمارت شهرداری الحاقی نیست. جداره خارجی از مصالح سنگ بلوک سیمان  و معروف به «سنگ عمارت» ساخته شده و جداره داخلی از چوب و گل است. زیباترین قسمت بنا پیشانی جنوب شرقی است و عمارت با پنجره های بزرگی که دارد، فضای نورگیری خوبی را برای داخل مهیا میکند. این بنا که کاربری هتل داشته، اتاق ها در طبقه فوقانی و در طبقه همکف سالن پذیرایی و کافه و رستوران داشت.  

عمارت بلدیه و برج ساعت معروف آن

عمارت بلدیه شهرداری رشت، با الهام از معماری سنت پترزبورگ روسیه توسط «آرتم سرداراف» یک ارمنی روسی مقیم رشت ساخته شد. کلنگ احداث ساختمان اداری بلدیه در سال ۱۳۰۲  خورشیدی در زمان «یاور محمود خان غفاری»، شهردار وقت، به زمین زده شد.  

اداره‌ی بلدیه از اول فروردین ماه سال یاد شده، «آرتم سرداراف» را به سمت مهندس بلدیه رشت با ماهی هفتاد تومان حقوق استخدام کرد.  چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۰۵ خورشیدی عمارت بلدیه با یک برج دیدبانی به صورت نیمه کاره افتتاح و دو ماه بعد از تکمیل نهایی، ساختمان اداری شهرداری رشت به مکان تازه تاسیس خود منتقل شد.

سال ۱۳۰۸ به دستور رضا پهلوی، در برج دیدبانی تغییراتی رخ داد و در همان سال با یک فراخوان، ۴ ساعت بالای برج قرار گرفت و به جای نشان شیر و کلید، تنها دو کلید متقاطع به سمت پایین همراه با دو گلدان بر روی عمارت شهرداری نقش بست و بالکنی هم برای سخنرانی ها به برج اضافه شد.

در زلزله تابستان ۱۳۶۹ منجیل، عمارت بلدیه آسیب دید و برج ساعت بطور کامل فرو ریخت. این برج به همان شکل سابق مرمت شد. در این مرمت، متاسفانه ساعتهای آلمانی برج در آواربرداری ناپدید شد و ساعت های جدیدی روی برج قرار گرفت. عمارت بلدیه از معدود بناهایی است که عمر آن به نیمه نرسیده، در تاریخ ۲۶ آذر ۱۳۵۶ به شماره‌ی ۱۵۱۶ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شد.

عمارت  پست گیلان

چهارمین عمارت میدان شهرداری، عمارت اداره پست گیلان است. این بنا در زمان پهلوی اول و همزمان با دیگر بناهای میدان شهرداری ساخته شده، مالکیت این بنا دولتی است و از ابتدا در اختیار اداره پست است.

این عمارت نیز با الگوی معماری روسی و همزمان با بقیه ساختمان های شهرداری ساخته شده است. مساحت کلی بنا ۱۹۳۰ متر مربع بوده و شامل ۴طبقه است. طبقه همکف و اول آن شکل L و طبقه دوم آن بر روی ورودی و قسمتی از شرق ساختمان و طبقه سوم آن که کلاه فرنگی است، فقط بر روی ورودی ساخته شده است. ارتفاع بنا ۲۰ متر است. سقف بنا چوبی و حلب پوش و مصالح آن بلوک سیمانی و با ملات ماسه سیمان و معروف به سنگ عمارت است.

نخستین کتابخانه ملی کشور و گنجینه اسناد خطی

کتابخانه ملی، از دیگر بناهای میراثی میدان شهرداری و در ابتدای محور علم الهدی است. مهرماه ۱۳۱۳ شمسی کتابخانه ملی با تلاش جمعیت نشر معارف، رسما افتتاح شد. سنگ بنای نخستین کتابخانه ملی کشور، خرداد ۱۳۰۴ با شکل گیری جمعیت نشر معارف ایجاد شد و اعضای ۱۶ نفره، هزینه اولیه تاسیس کتابخانه را تامین کردند.  

آن زمان «دبیرعلائی»، رئیس اداره سجل احوال و کفیل بلدیه رشت، زمینی به ابعاد ۹ در ۳۰ متر از زمین‌های تسطیح شده بقعه استاد ابوجعفر «گورستان وسط شهر» را در اختیار جمعیت قرار داد و مبلغ ۳ هزار تومان نیز برای احداث از اعتبارات شهرداری هزینه کرد. مهندس این کتابخانه «موسیو دیمیتری»، یونانی الاصل بود.

کتابخانه ملی از زمان تاسیس تا توسعه، فراز و فرود زیادی داشته و همچنان به شکل هیات امنایی اداره می شود. البته رئیس این هیات امنا سالهای متمادی است که تغییر نکرده است. این کتابخانه کتب خطی نفیسی هم دارد. سال ۹۵ با حمایت مالی سازمان برنامه و بودجه گیلان، گنجینه موزه میراث مکتوب کتابخانه ملی رشت به بهره برداری رسید. بخشی از نسخه‌های خطی قدیمی‌ترین کتابخانه ملی کشور در معرض دید عموم قرار گرفت.

نخستین تفریحگاه مردم رشت به قدمت دوره ناصری

سبزه میدان، از معدود میادین شهری است که در توسعه‌های شهری ابعادش تغییر نیافته است. بهار سال ۱۳۹۰ شهردار وقت قصد داشت ابعاد این میدان را برای تعریض خیابان کاهش دهد که خوشبختانه، اداره کل میراث فرهنگی گیلان مانع شد و توانست  میدانی را که در دوره ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده به شماره ۳۰۲۶۱ در فهرست آثار ملی به ثبت برساند.

اگرچه برخی از منابع، ساخت این میدان را به «محمدولی خان تنکابنی» معروف به «نصرالسلطنه» نسبت می دهند ولی در حقیقت این میدان توسط «میرزا قاسم خان والی» ساخته و بعدها توسط نصرالسلطنه بازپیرایی شده است. قاسم خان والی در زمان محمد شاه قاجار وارد دربار و در زمان ناصرالدین شاه به قنسولگری تفلیس گماشته شد. اولین سمت قاسم خان والی بعد از اقامت ۸ساله اش در روسیه، پذیرفتن حکومت گیلان بود.

گیلان همواره ترمینال تردد روس و انگلیس بود و به دلیل وجود تجارتخانه‌های متعدد، ناصرالدین شاه کسانی را به عنوان حاکم این منطقه انتخاب می کرد که از کارکنان وزارت خارجه بوده و دست کم زبان روسی بلد باشند. یکی از دلایل انتخاب قاسم خان برای حکمرانی گیلان، حضور ۸ساله اش در روسیه بود.

اولین اقدام قاسم خان در رشت، ساخت محلی برای تجمع و تفریح مردم بود. سبزه میدان در آن زمان باغی بود که مردم می توانستند در آن آزادانه به گشت و گذار بپردازند. سبزه میدان، نخستین محل تجمع و تفریح مردم رشت بود. «شب های سبزه میدان بسیار زیبا بود. فضای کوچکی  بود که تقریبا تمامی آن را باغی با هزاران گل سرخ خوشبو می پوشاند. در جلوی قهوه خانه و هتلی که متعلق  به یک یونانی بود، پشت میزهای کوچکی می نشستیم. جنب آن سینمایی نیز بود در قهوه خانه چای قهوه و آب خنک شیرین می نوشند. این جا مکان تجمع اروپایی هاست و ایرانیان نیز در بین آنها دیده می شود.

مکتبخانه ای که مقبره خانوادگی شد

استاد ابراهیم پورداوود نخستین دانش آموخته زبان ‌های ایران باستان و اولین پژوهشگر آیین مزدایی و مفسر اوستا است. وی فرزند یک تاجرزاده رشتی بود و بیش از ۴۰ سال ثروت خانوادگی خود را صرف آموختن زبان‌های ایران باستان در خارج از کشور کرد.

مقبره خانوادگی استاد «ابراهیم پورداوود» و ساختمان آموزش و پرورش ناحیه یک همجوار آن در واقع ملک پدری پورداود بود. حاج داوود بخشی از حیاط خانه خود را مکتب‌خانه محله سبزه میدان کرده و وصیت کرده بود که پس از مرگ همانجا دفن شود.

آن مکتبخانه در زمانی که اُستاد هنوز زنده بوده و آنگونه که خود نگاشته است؛ «پارینه ای چند است که مقبره پدران و برادرانم می باشد.» و خود هم نوشته  «من هم پس از نوردیدن این همه سالهای بلند در آن جا آرام خواهم گرفت». استاد «ابراهیم پورداوود» پس از سالها آموختن و آموزاندن، در ۲۸آبان ماه ۱۳۴۷ در سن ۸۳سالگی در اثر سکته قلبی در تهران درگذشت و طبق وصیت خود در کنار پدران و برادرانش در کوی حاجی داوود، محله سبزه میدان به خاک سپرده  شد.

این آرامگاه خانوادگی از سوی میراث فرهنگی در تاریخ ۱۰/۳/۱۳۸۲ و به شماره ۸۷۸۱ در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسیده است.

خانه میرزا حسین خان کسمایی و گنجینه رشت

گنجینه تاریخ و تمدن گیلان یکی دیگر از دیدن های شهر رشت است. این موزه قبلا خانه میرزا حسین خان کسمایی از سران مشروطه خواهان گیلان بود و در جنبش جنگل نیز سردبیری روزنامه جنگل را برعهده داشت. خانه این مشروطه خواه و هنرمند سال ۱۳۴۹ توسط وزارت فرهنگ و هنر وقت خریداری شد و بعد از انقلاب به تاریخ ۱۰/۷/۱۳۶۷ تبدیل به موزه رشت شد.  

این عمارت در ابتدای خیابان بیستون رشت قرار دارد. زیربنای آن ۵۶۰ متر مربع است. این موزه دو طبقه بوده و شامل بخش هایی چون مردم شناسی و باستان شناسی است.

یادمان شهدای مشروطه

در خیابان پرستار رشت، پشت بیمارستان پورسینا محل اعدام و دفن ۴تن از مشروطه خواهان گیلان است که توسط روسیه تزاری اعدام شدند. این ۴ تن، عبدالعزیز شریعتمدار تالشی، میرزا یوسف خان جوبنه ای «سرتیپ و معاون رئیس نظمیه گیلان»،  صالح خان مژدهی «افسر سرباز»، کاظم خان علی اوستا «نایب کلانتری ناحیه سبزه میدان کیاب» هستند.

در حوادث مشروطه این افراد در یک دادگاه فرمایشی محکوم شدند.  ایشان را با یک عراده توپ به صحرای ناصریه آورده، به دار آویخته و برای خواباندن اغتشاش، بلافاصله پای دارشان، گودالی کنده شد و بر گور کشته شدگان شفته ی آهک ریختند.

آزادی خواهان تنها توانستند محل اعدام را نشانه گذاری کنند. تا شاید برای ساخت مزار فرصتی دست دهد. سالها بعد بخشی از زمین های ناصریه خریداری و برای ساخت بیمارستان درنظر گرفته شد. آن زمان قطعه شهدا، صاحب یک آرامگاه گلی شد که در حیاط بخش عفونی بیمارستان قرار داشت ولی کمتر کسی می دانست که صاحبان قبر چه کسانی هستند.  

سال ۱۳۲۷ خورشیدی حسن شکر الله زاده (رادپور)، رئیس بیمارستان پورسینا دستور داد مقبره ای دو ستونه به یاد شهدا در گوشه بیمارستان و محل شهادت احداث کرد و روی ستون نوشته شده بود «اینجا مزار نیک مردانی است که در راه وطن جان داده اند». سال ۱۳۷۹ به همت نخستین دور شورای شهر رشت و با توافقات صورت گرفته با رئیس بیمارستان، بخش شهیدگاه از حیاط بیمارستان جدا و مهندس متقالچی هزینه ساخت یادمان شهدای مشروطه را تقبل کرد.

اکنون پرونده ثبتی این بنای یادبود، برای ثبت در آثار میراثی کشور در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در حال بررسی است.

چند سالی است که ۱۲ دی ماه به عنوان روز رشت برگزار و شهرداری و شورای شهر رشت و برخی دیگر از دستگاه ها برنامه‌های مختلفی در این زمینه برگزار می کنند در این میان شاید معرفی بناهای تاریخی رشت به مسافران و گردشگران بتواند علاوه بر مرور تاریخ غنی این شهر فرصتی برای توسعه گردشگری رشت ایجاد کند.