قزوین با بناهای تاریخی و زیبا؛ شهری که از نو باید شناخت

سایت «تاریخ ما»، گروه استان‌ها-آرش صالحی: با وجود کوشش‌های گسترده‌ای که در سال‌های اخیر توسط نهادهای متولی امور گردشگری در استان صورت گرفته، اما هنوز آثار و بناهای تاریخی زیادی در شهر قزوین هستند که هنوز آنچنان که باید و شاید به گردشگران ایرانی و خارجی معرفی نشده‌اند. آثار و ابنیه‌ای که بیشتر در مسیر طلایی خیابان راه ری تا انتهای خیابان نادری (نرسیده به دروازه تاریخی راه کوشک) قرار دارند. منطقه‌ای که قلب اصلی بافت تاریخی قزوین به حساب می‌آید و با توجه به کوتاه بودن کل مسیر، بهترین پیشنهاد برای یک پیاده روی لذت بخش در روزهای تعطیل عید نوروز محسوب می‌شود. در این گزارش می‌کوشیم تا آثار تاریخی مهجور و کمتر شناخته شده قزوین را به شما علاقمندان تماشای تاریخ و فرهنگ شهر مینونشان معرفی کنیم.

مساجد سنجیده، مسعودیه و احمدیه

اگر راهپیمایی خود را از ابتدای خیابان کهن راه ری آغاز کنید، بی شک گنبد آجری و بزرگ مسجد سنجیده یا به قول قزوینی‌ها «سنجده مسجد» توجه شما را جلب خواهد کرد. عبادتگاهی سلجوقی که امروز فقط فضای گنبد خانه‌ای و مربع شکل آن از دوران حاکمان سلاجقه به یادگار مانده است. این مسجد دارای گنبدی به سبک معماری سلجوقی، مناره کوتاه و تزئینات مقرنس در زیر گنبد است. اما نکته پررمز و راز درباره این مسجد، سردابه ای است که شباهت‌های بسیار زیادی به معابد مهری ایران باستان دارد و آرامگاه فردی به نام حسن در آن قرار دارد که بعضی از قدیمی‌های محل می‌گویند محل دفن «حسن صباح»، رهبر مشهور اسماعیلیان الموت است. گزاره‌ای که البته در منابع تاریخی تأیید نشده است.

بعد از گذشتن از چهارراه سپه و کوچه تاریخی محمدیه، به مسجد و مدرسه شیخ الاسلام یا مسجد مسعودیه می رسیم. ساختمان اولیه این مسجد که مربوط به یکی از امرای ترکمانیه به نام «آقاسی» است، توسط حاج میرزا مسعود شیخ الاسلام در سال ۱۳۲ هجری قمری تجدید بنا شد. مسجدی باشکوه که به صورت شبستانی با ستون‌های سنگی ساخته شده و محراب کاشیکاری شده بسیار زیبایی دارد.

اما بعد از رسیدن به چهارراه شهربانی و تماشای عمارت باشکوه سردر جنوبی دولت خانه صفوی، با رفتن به خیابان شهید انصاری و ورود به کوچه امامزاده اسماعیل (اسمعیل) به مسجد احمدیه می رسیم. مسجدی متعلق به دوره قاجار که مقبره شیخ احمد غزالی، برادر امام محمد غزالی (عارف نامدار سده‌های ۵ و ۶ هجری قمری) در زیرزمین آن مدفون شده است. آرامگاه شیخ احمد غزالی مربوط به دوره‌های صفوی و قاجار است. تاریخ بنای مسجد طبق کتیبه موجود در گنبد آن ۱۳۲۸ هجری قمری است و بانی آن مجد الاسلام حاج ابوتراب حسینی ذکر شده است. مسجد احمدیه از ارسی ها، نورگیرهای مشبک و طاق‌های تزئینی کم نظیری برخوردار است که با هم نشینی در کنار کاشیکاری های سبک قاجاری، اوج زیبایی و معماری بنا را به نمایش می‌گذارند.

آب انبار حکیم

این آب انبار که در انتهای بازارچه سپه قرار گرفته، بی شک مهجورترین آب انبار شهری است که به شهر آب انبارها هم معروف است. آب انباری که به نام سازنده‌اش «حاج میرزا آقای حکیم» خطاب می‌شود و دارای سردری زیبا با رسمی بندی منحصربفرد است که کتیبه آن تاریخ ساخت بنا را سال ۱۲۴۴ هجری قمری ذکر می‌کند. راه شیر آب انبار ۳۵ پله سنگی و بلند دارد. در برابر این بنا هم سقاخانه ای همزمان با آب انبار ساخته شده که جلوه قاجاری محله را تکمیل کرده است.

مدارس دیانت و التفاتیه

اما دومین بنای زیبای خیابان شهید انصاری که این روزها کمتر نامی از آن می‌شنویم، مدرسه تاریخی دیانت است. مدرسه‌ای که در محله لرها واقع شده و از تزئینات و سبک معماری قاجاری برخوردار است. زیباترین اتاق‌های این مدرسه ۲ اتاق مستطیل شکل هستند که در اضلاع شرقی و غربی حیاط واقع شده و در نمای بیرونی دارای ارسی های بسیار زیبایی هستند که با نقوش اسلیمی و هندسی تزئین شده‌اند. مدرسه‌ای که ۳ سال پیش به همت میراث فرهنگی قزوین احیا شده و امروز به موزه فرهنگ و آموزش سرای مینودری مبدل شده است.

یکی دیگر از مدارس زیبا و بدیع قزوین، اما عمدتاً ناشناخته برای گردشگران و سیاحان، مدرسه التفاتیه است که پیشینه تاریخی آن به دوره ایلخانی می‌رسد و یکی از قدیمی ترین مدارس تاریخی زنده ایران است. این مدرسه که توسط خواجه التفات بنا شده، دارای ۲۶ حجره و یک مدرس (محل تدریس) است و اساتید و شاگردانی چون ملاصدرا، شیخ بهایی و میرداماد را به خود دیده است. متأسفانه سردر ورودی این مدرسه هنگام توسعه خیابان بازار در دوره رضاخان تخریب شد؛ اما سبک معماری ایلخانی همچنان این عمارت را به یکی از جذاب ترین بناهای بافت تاریخی مینو شهر بدل کرده است.

سراهای رضوی و حاج رضا

وقتی از خیابان انصاری خارج و مسیر بازار بزرگ را در پیش می‌گیریم، به سراهای کهن و البته در معرض فراموشی زیبایی بر می‌خوریم که مشهورترین آنها سراهای رضوی و حاج رضا هستند. بنای کاروانسرای رضوی که امروز مورد بی مهری مسئولان میراث فرهنگی و شهرداری قزوین قرار گرفته متعلق به دوران سلطنت شاه طهماسب صفوی است. سرایی که به صورت دو ایوانی بنا شده و گرداگرد حیاط آن حجره‌های کوچک و زیبایی واقع شده‌اند. این سرا در گذشته نقش بارانداز را برای کاروانیان و مسافران ایفا می کرده و از شتر خان آن برای نگهداری چهارپایان بهره می‌گرفتند.

دیگر سرای زیبا و در معرض ویرانی که در دوره قاجار احداث شده و در ضلع شمالی بازارچه وزیر قرار دارد، سرای حاج رضاست. سرای بزرگ با حیاطی وسیع که حجره‌های آن گرداگرد حیاط در ۲ طبقه ساخته شده‌اند و این بنا را به سرایی بی مانند در معماری ایران مبدل کرده‌اند. همچنین طاق‌های زیبای آن شبیه یک تیمچه سرپوشیده است و طاق‌های حجره‌ها و طاق نمای ایوان از قوس جناغی و کاشیکاری در زمینه آجری تشکیل شده‌اند.

گرمابه‌های حاجی‌ها

اما با گذر از خیابان بازار و آثار تاریخی پرشمار آن از جمله سرای سعدالسلطنه، پایمان به خیابان مولوی باز می‌شود. خیابانی پر از گرمابه‌های تاریخی که ۲ گرمابه آن یعنی صفا (حاج محمدرحیم) و حاج میرحسن حتی برای قزوینی‌های جوان هم تا حدود زیادی ناشناخته اند. اما اولین گرمابه تاریخی که در خیابان مولوی دیده می‌شود، گرمابه حاج میرحسن است که در محله کهن دیمج (دیمه) قرار دارد. بنایی قاجاری که در سال ۱۲۶۰ هجری قمری احداث شده و سر بی نه آن هشت ضلعی با پوشش گنبد و گرمخانه آن مستطیل با پوشش طاق و تویزه است.

اما وقتی به سوی میانه خیابان مولوی حرکت می‌کنیم، با گرمابه حاج محمدرحیم یا صفا روبه رو می شویم که برخلاف نامش، توسط حاجی عبدالله تبریزی برای خاندان مشهور امینی که از خانواده‌های درباری دوره قجر بودند، ساخته شد. این گرمابه دارای ۲ بخش مجزای زنانه و مردانه است که ورودی بخش مردان به خیابان مولوی و بخش زنان به کوچه باز می‌شود. قسمت مردانه این گرمابه مساحت بیشتر و معماری پیچیده و زیباتری دارد. همچنین بخش مردانه دارای ۴ حوض یا چال حوض است.

خانه‌های مستشاری و شهیدی

وقتی خیابان بلند و باریک مولوی را از بالا به پایین طی کنیم، در جنوبی ترین نقطه آن به محله تاریخی باارزش و قدر نادیده «آخوند» می رسیم. محله‌ای اصیل و کهن که ۲ خانه تاریخی کمتر دیده شده قزوین را در خود جای داده؛ خانه مستشاری و خانه شهیدی. اما خانه اول یعنی خانه مستشاری، محل درس و بحث مرحوم آخوند ملاخلیا، از دانشمندان، فقها و مفسران نامی قرآن در تاریخ شیعه است. در این بنای باشکوه که قدمت آن به دوره صفویه می‌رسد، دانشمندان نامی چون فیض کاشانی، ملأ رفیعای واعظ و آقا رضی هم تدریس می‌کردند. آخرین بزرگ این خانه هم استاد محصص مستشاری محسوب می‌شود که هنر خوشنویسی را پس از میرعماد بزرگ در قزوین احیا و انجمن خوشنویسان را در پایتخت خطاطی ایران پایه گذارد.

خانه دوم یعنی خانه شهیدی که به نام خانه امام جمعه شهیدی هم معروف است، از خانه‌های دوره قاجاریه است که با اتاق‌های کوچک و کم ارتفاع خود که در ۲ طبقه و در ۲ سوی تالار مرکزی یا مهمانخانه قرار گرفته‌اند، نماینده جذاب معماری اواخر دوره قاجار است. مهمانخانه این بنا با داشتن خنچه پوش، قاب‌های چوبی، گچ بری و نقاشی روی چوب و دیوار زینت یافته‌اند و قطعاً دیدن آن در روزهای تعطیلات بهاری خالی از لطف نخواهد بود.

سفری ارزان و خاطره انگیز

اگر از آن دسته هم میهمانانی هستید که از نداشتن خودرو و گرانی سرسام آور این روزهای بازار گله دارید، می‌توانید در یکی از روزهای نوروز، با مبلغی اندک بلیط رفت و برگشت قطار تهران به قزوین را رزرو کنید و پس از بازدید از همه این آثار تاریخی زیبا، آن هم به صورت رایگان به پایتخت برگشته و از آنجا به شهر و دیار خود برگردید. اما اگر قصد ماندن در قزوین و بازدید از سایر اماکن زیبای گردشگری این شهر را دارید، می‌توانید هزینه‌ای مناسب، یک اتاق دو تخته را در یکی از مهمانسراهای درجه یک قزوین رزرو کنید. اگر قصد خرید یک سوغاتی ارزان هم داشته باشید، می‌توانید با حداکثر ۵۰ هزار تومان هزینه برای خود چند جعبه نان نخودی اعلای قزوین را تهیه کنید.