لذت خرید در بزرگترین بازار روباز کشور/ سروی با قدمت ۳۰۰۰ سال

سایت «تاریخ ما»، گروه استان ها- مهری شیرمحمدی: استان گیلان با وسعت ۱۴ هزار و ۴۴ کیلومتر مربع، استانی است که به صورت یک نوار ساحلی از شهرستان آستارا آغاز و به شهرستان رودسر ختم می شود. در این نوار که یک ضلع آن دریای خزرو ضلع جنوبی آن را کوه های البرز فرا گرفته، اکوتوریسم بکری مشاهده می شود. علاوه بر آن بناهای تاریخی و آثار بجا مانده از تاریخ گیلان وجود دارد که زیر پوشش سبز گیلان ناشناخته مانده است.

سرو غول پیکر روستای هرزویل، نادرترین گل لی لی یوم در روستای داماش، ییلاق سوباتان و موزه مردم شناسی تالش، قدیمی ترین مسجد گیلان در جنگل های دیناچال، حمامی با یادگاران جنبش جنگل در کسما، بازاری با عطر ماهی دودی در مرکز گیلان، گنجینه نسخ خطی در کتابخانه ملی رشت، پل های خشتی روستای نیاکو در مسیر راه شاه عباسی، فروش انواع نان های محلی در روستای دیوشل، بقعه میراثی آقا سید حسین در لنگرود، آبشار ماهی مشو در لات لیل، گنبد پیرمحله رودسر و قدیمی ترین پل خشتی گیلان در روستای تمیجان.

سروی با قدمت ۳۰۰۰ ساله که ثبت ملی شد

قبل از رسیدن به شهر منجیل و در مسیر پادگان منجیل مسیر خود را به سمت روستای هرزویل کج کنید. درختان چنار تنومندی که بر اثر وزش بادهای منجیل کج شده اند، زیبایی مسیر را دوچندان می کند.

این سرو غول پیکر، ۳۰ متر ارتفاع و قطر تنه آن 40.4متر می باشد. این اَبَر سرو ۱۰۰۰ سال و به روایتی ۳۰۰۰ سال عمر دارد. این درخت بین اهالی مقدس است. در سالهای اخیر اداره منابع طبیعی به منظور حفاظت، دور درخت را فنس های فلزی کشیده است. ابر سرو هرزویل ۳۰ شهریور سال ۱۳۶۶ از سوی شورای عالی محیط زیست به عنوان اثر ملی به ثبت رسید.

روستای داماش، رستنگاه نادرترین گل لی لی یوم

نام روستای «داماش» در شهرستان رودبار اگرچه با چشمه آب معدنی آن گره خورده است، ولی یک گونه نادر و کمیاب از تیره «لی لی یوم» در این روستا به صورت خودرو رشد می کند. سال ۱۳۵۴ خورشیدی «لدر بوری»، گیاه‌شناس فرانسوی، این گونه نادر و کمیاب را در روستای داماش شناسایی و به دنیا معرفی کرد. این گونه کمیاب که نام محلی آن «سوسن چلچراغ» است، در یک محوطه فنس کشی شده از سوی اداره کل محیط زیست گیلان حفاظت می شود.

دوره گل دهی سوسن چلچراغ، بسیار محدود بوده و سازمان محیط زیست در زمان پیک گل دهی سوسن چلچراغ «که معمولا خرداد ماه است» اجازه می دهد گردشگران از نزدیک سوسن چلچراغ را ببینند.

گل های لی لیوم بوری، قامت بلندی داشته و گل های آن به صورت واژگون شکفته می شود، شکوفه های این گل با رنگ سفید و لکه‌های متعدد بنفش تیره و معطر، به صورت واژگون باز شده و انتهای گلبرگهای آن پوشیده از دانه های برجسته و پرچم های بسیار بلند است.

در بالاترین حالت، ۱۵ غنچه بر روی یک پایه رشد می کند و به تدریج طبقه طبقه باز می شود. و از ابتدای گل دهی تا خشک شدن گلها تقریبا ۱۵ روز طول می کشد. به دلیل شکل قرارگیری گلها و واژگون بودن آن اهالی داماش این گل را سوسن چلچراغ نامگذاری کرده اند.

موزه مردم شناسی تالش در ییلاق سوباتان

اگر دوست دارید به جای شرجی هوای جلگه، خنکای کوهستان را تجربه کنید، ییلاقات گیلان این امکان را به شما می دهد تا سرمای شب را هم با بخاری هیزمی به صبح رسانید. ییلاق سوباتان در ارتفاع ۱۹۰۰ متری از سطح دریا در کوه های تالش، گرچه برق ندارد، ولی کلبه های سنگی و چوبی و یا ویلاهایی به سبک مدرن پذیرای گردشگران است. نیمه خرداد ماه، سرتاسر سوباتان پر است از شقایق هایی که لابه لای بوته های بلند گیاه گلپر رشد کرده اند.

دیدن موزه عشایر تالش در همین ییلاق که توسط یک معلم بازنشسته احداث شده، دیدن کلبه های چوبی هلالی که «پوری» نامیده می شود و با سیاه چادرهایی از پشم بز پوشیده شده و گفتگو با «معروف خیاط» پیرمرد تالشی که هنوز لباس های محلی برای چوپانان تالش می دوزد، یک تجربه متفاوت از گیلان گردی خواهد بود.

در موزه عشایر سوباتان، وسایل زندگی عشایر ۱۰۰ سال پیش نگهداری می شود؛ سنگ آسیاب های بزرگ، سطل هایی که با چوب تنه درخت گیلاس ساخته می شد، لباس های سنتی مردم عشایر و غیره. اگرچه نسل گوزن گیلان «مرال» روبه انقراض است، اما می توانید شاخ های گوزن شکار شده در ادوار گذشته را بر در و دیوار کلبه چوبی «بهمن جلیلی» صاحب موزه ببینید.

اسپی مزگت، قدیمی ترین مسجد گیلان

دیدن یکی از عجایب هفتگانه گیلان در انبوه جنگل های غرب وقتی متحیرتان می کند. این اثر به جا مانده، بقایای یک مسجد عصر سلجوقی است.

«اسپی مزگت» (به زبان تالشی، مسجد سفید) بین رضوانشهر و هشپرتالش  و در میان پارک جنگلی دکتر رستگار قرار دارد.   با اینکه این بنا توسط سازمان میراث فرهنگی گیلان در سال ۱۳۷۹ و به شماره ۲۷۹۶ در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسیده ولی هنوز بسیاری از وجود آن بی خبرند. تابلوی ابتدای جاده اصلی رضوانشهر به تالش، پیش از رسیدن به جنگل های گیسوم، مسافران را برای دیدن اسپی مزگت راهنمایی میکند.

این مسجد که بنایش منسوب به قرن ۶ و ۷ هجری قمری است؛ حدودا یک و نیم کیلومتر از جاده اصلی فاصله دارد. مسیر یاد شده تا نزدیک مسجد تماما آسفالت است و درختان بلند جنگلهای دیناچال، تونل سبزی را تا مسیر مسجد ایجاد کرده است. کنار جاده، کتیبه سنگی سفیدی با آرم سازمان میراث فرهنگی بر بستر زمین استوار مانده و مختصری از مشخصات مسجد بر آن حک شده است.

بنای عظیم اسپی مزگت با طاق ضربی و ستون های عظیم پیدا است. از ستون های پایه و سردرب هلالی بلند می توان عظمت شبستانهای مسجد را دریافت. در شبستان اصلی، هنر معماران و گچکاران قرن ششم را می توان به وضوح دید. بر دیواره شمالی کتیبه ای به خط کوفی مشتمل بر آیات قرآن بویژه آیه «لم یخش الا الله فعسی اولئک ان یکونوا من المهتدین باشد» (توبه ۱۸) دیده می شود.

حمامی با خاطره جنبش جنگل در کسما

دیدن یک حمام قدیمی که به تازگی مرمت و تغییر کاربری یافته خالی از لطف نیست. بخصوص وقتی می فهمی این حمام در زمان نهضت جنگل به عنوان مریضخانه نیروهای چریک مبارز به رهبری میرزا کوچک جنگلی استفاده می شده است.

اگرچه بخش زیادی از این حمام در توسعه جاده روستای کسما از بین رفته، ولی خوشبختانه در سال جاری به همت سازمان میراث فرهنگی این حمام مرمت شده است. قدمت این حمام  ۳۰۰ سال پیش تخمین زده شده و توسط «حاج صالح کسمایی»، یکی از تجار کسما ساخته شده است. فرزند حاج صالح، یعنی حاج احمد کسمایی یکی از سران اصلی جنبش جنگل بود.

گنجینه نسخ خطی در کتابخانه ملی رشت

به مرکز استان گیلان که می رسید، بناهای میدان اصلی شهر یعنی عمارت های بلدیه، پست، مهمانخانه ایران و مریضخانه بلدیه خاطره نوستالژیک مردم رشت است. اما در ابتدای خیابان علم الهدی از بنای کتابخانه ملی غافل نشوید. بنای اولیه این کتابخانه در سال ۱۳۰۴ خورشیدی توسط جمعیت نشر معارف پایه گذاری شد و در سال ۱۳۱۳ رسما افتتاح شد.

این کتابخانه، نخستین کتابخانه ملی در کشور بود. ۱۸ دی ماه ۱۳۹۵ در این کتابخانه گنجینه نسخ خطی ایجاد شد و بخشی از کتب خطی مربوط به قرن های ۴ و ۵  و همچنین اسنادهایی با محتوای ازدواج و فرمان های حکومتی در این گنجینه نگهداری می شود.

بزرگترین بازار روباز در مرکز گیلان

گرچه رشت پیش از به قدرت رسیدن اسماعیل صفوی، قصبه ای کوچک با یک روز بازار بود، اما با انتخاب رشت به عنوان مرکز گیلان در زمان سلسله یاد شده، صاحب بزرگترین بازار کشور شد که بارانداز کالاهای تجاری مسیر جاده ابریشم بود. بازار شهر رشت برخلاف دیگر بازارهای دیگر شهرهای کشور، سرپوشیده نیست. این شکل طراحی بخاطر استفاده حداکثری از نور خورشید در هوایی است که ۹ ماه از سال ابری است.

تنها وجه مشترک بازار رشت با دیگر بازارها، وجود کاروانسرا با سکوها و طاقی های بلند بوده که یادآور روزگاری است که ابریشم گیلان به آن سوی آبهای دریای کاسپین صادر می شد. «کاروانسرای طاقی بزرگ»، «طاقی کوچک» و «سرای سعادت» اگرچه مرمت نشده اند، ولی باز هم دیدنی است.

باشکوه ترین قسمت بازار رشت، بازار ماهی فروشان است. از راسته رنگرزها به بعد، بوی تند ماهی دودی و سیر در هوا می پیچد. فروش انواع سبزیهای محلی؛ «چُوچاق»، «خالی واش»،   «برگ سیر محلی»،   «کوتکوتو» و فروش انواع ماکیان به صورت زنده نظیر؛ مرغ محلی، اردک و غاز و حتی پرنده هایی که اسیر دام شکارچیان شده اند، در این راسته بفروش می رسد.

اگر طالب چاشنی های متنوع گیلان هستید، در ماهی فروشان می توانید زیتون پرورده، رب انار ترش، رب آلوچه، رب ازگیل، آب نارنج، رب به محلی، مربای بالنگ و بهارنارنج و رشته خوشکار سنتی تهیه کرده و دست پر به دیار خود بازگردید.

پل های خشتی نیاکو در مسیر راه شاه عباسی قدیم

پل های خشتی گیلان عمدتا در مسیر راه شاه عباسی ساخته شده اند و به دلیل تعدد شعبات رودخانه ها هنوز برخی از این پل ها پابرجا و مورد استفاده مردم است. در روستای نیاکو دو پل خشتی در ابعاد متفاوت دیده می شود. پل خشتی بزرگ نیاکو، پیش از انقلاب و در تاریخ ۲۰ دی ماه ۱۳۵۵ در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسید و پل دوم که کوچکتر است، در سال ۱۳۸۲ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شد.

پل بزرگ نیاکو به پهنای ۵۸۰ سانتی متر و دو طرف جان پناه از آجرهای به پهنای ۳۷ سانتی متر و سنگ فرش روی آن به پهنای ۴۷۰ سانتی متر ساخته شده است. درازای سراسر پل ۵۰ متر بوده و دو دهانه کوچکتر در طرفین دارد. پهنای دهانه های بزرگ هریک ۲۳۰ سانتی متر و بلندی آنها از وسط هلال شکسته طاق تا کف زمین، ۱۴۰ سانتی متر است.

پل کوچک نیاکو، بر روی رودخانه حشمت رود و کمی جلوتر از پل بزرگ و در جهت شالیزارهای برنج قرار دارد.

عطر انواع نان های محلی با آرد برنج در روستای دیوشل

از زمان کشت برنج در گیلان، پخت انواع نان با ترکیب آرد برنج و گندم نیز رواج یافت؛ نان کِشتا، نان خُلفه، بِپُخته لاسئِه نُون، نان تمیجان و نان لاکو تنها نمونه ای از این نان ها است.

در حال حاضر دو روستای دیوشل و تالش محله در شهرستان لنگرود، نان های محلی گیلان را به صورت انبوه تولید می کنند. این روستا، با ۱۲۰ خانوار، روزانه ۱۰۰۰ تن انواع نان محلی تولید و در سراسر گیلان توزیع می کند.

بجز خرید انواع نان محلی، دیدن آبشار روستای دیوشل نیز خالی از لطف نیست بویژه آنکه آب این آبشار در سرریز پایین دست در حوضچه ای جمع می شود که محل تفریح جوانان روستا است.

بقعه ای با نقاشی های مذهبی یادگاری از دوره کیاییان در لنگرود

در شهر لنگرود و پشت بازار ماهی فروشان، یکی از زیباترین بقعه های میراثی شرق گیلان قرار دارد. این بقعه مدفن دو تن از امیران کیایی، (ابراهیم و حسین) حاکمان محلی پیش از عصر صفویه است. دیوارهای گچی این بقعه به سنت نقاشی عصر صفوی دارای نقاشی های دیواری با مضامین مذهبی نظیر حوادث عاشورا است.

اگرچه بخشی از این نقاشی ها از بین رفته اما دیدن باقیمانده نقاشی ها از یک سو، صندوق چوبی و درب نفیس چوبی کنده کاری شده از سوی دیگر هنر دست استادکاران گیلانی را نشان می دهد.

در گوشه حیاط این بقعه، یک سقاخانه میراثی نیز هست که بانی آن بر اساس کتیبه موجود، «حاج علی آشپز قزوینی» بوده است. دیوارهای این سقاخانه نیز کاشی های های نفیس با مضامین مذهبی عاشورا دارد.

آبشار «ماهی مَشُو پَنو» در دل جنگلهای خرما

چند آبشار در استان گیلان به نام «ماهی مشو» وجود دارد؛ ماهی مشو در گُمل لاهیجان، ماهی مشو در واجارگاه، ماهی مشو لشاکو چالدشت و ماهی مشو بلوردکان. اما «ماهی مشو روستای پنو» با بقیه تفاوت دارد. این آبشار با طولی ۹ متر، استخری در پایین سرریز آب ایجاد کرده و در ضلع غربی، غار تاریکی دارد.

«ماهی مشو» یعنی جایی که ماهی نمی تواند برود. وقتی رودخانه طغیان می کند، ماهی از سمت دریا و شلمان رود به سمت بالا می آید ولی به حوضچه آبشار که رسیده، از آن بالاتر نمیرود. به همین دلیل محلی ها به این آبشار، ماهی مشو می گویند.

آب ماهی مشو از منطقه ییلاقی تریان یا زرچال سرچشمه می گیرد و پس از گذشتن از دل جنگل، یک کوه صخره ای را شکافته و با شدت به پایین می ریزد. آب آبشار بعد از عبور از رودخانه لیل به سمت شلمانرود و از آنجا به دریا می ریزد. مسیر رودخانه دره عمیقی است که دیواره های آن پوشیده از تخته سنگهای یکپارچه و صاف است و جنگهای اطراف و درختان تنومند بر زیبایی این منطقه بکر می افزاید.

برای رفتن به «ماهی مشو پنو» باید به شهرستان لنگرود، بخش اطاقور رفته و در مسیر جنگلهای خرما به سمت روستای بالا محله لیل بروید. بعد از کارخانه چای لیل به سمت روستای پنو و بارکلی بروید. قبل از رسیدن به روستای پنو، به سمت دره رفته و در مسیر رودخانه قرار بگیرید. بهترین مسیر برای رسیدن به حوضچه سر ریز آبشار، طی کردن مسیر از وسط رودخانه است. هرچند امتداد رودخانه ها را هم می توان طی کرد تا به مبدا آبشار رسید، ولی عمق زیاد رودخانه ای که در دره قرار گرفته و عدم راه دسترسی مناسب، خطر سقوط را برای نا آشنایان مسیر در پی دارد.

گنبد پیرمحله، یکی از عجایب هفتگانه گیلان

گنبد ۹۵۵ متری پیرمحله یکی از عجایب هفتگانه گیلان است. این گنبد آجری با ارتفاع ۹۵۵ متر در سال ۱۳۵۶ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شد. گنبد در داخل روستایی به همین نام در مسیر راه رحیم آباد به املش و در شهرستان رودسر واقع است.

این بنای عظیم با گنبد دو لایه و هشت ضلعی و با یک ایوان کوچک، فاقد تزیینات بسان گنبدهای معماری فلات ایران است. اتاقک های طرفین، محراب میانی و از همه مهمتر سردابه ای که با چند پله به قعر زمین می رود، پلکان مارپیچ ۱۸ پله ای بازدید کنندگان را به بالای برج می برد.

گنبد پیرمحله کمی جلوتر از مسجد روستا و داخل حیاط مدرسه فتح قرار گرفته است. قدمت این بنا را به پیش از صفویه و دوره کیاییان، حاکمان محلی شرق گیلان، نسبت داده اند.

قدیمی ترین پل خشتی گیلان در مرکز حکومت کیاییان

دیدن قدیمی ترین پل خشتی گیلان در روستای تمیجان بر روی رودخانه پلو رود، بسیار زیباست. این پل یادگار حکوت سلاطین کیایی است. پل تاریخی تمیجان احتمال قریب به یقین از آثار دوره «میرزا علی کیا» است. محدوده این پل، مرکز آبادانی تمیجان بزرگ و مرکز حکومت رانکوه بود که حالا ما تنها به نام یک روستای کوچک می شناسیم.

عرض شش متری این پل خشتی به اندازه ای است که هم اکنون یک خودرو به راحتی می تواند از روی پل عبور کند. این پل تاریخی در هشتم آذرماه سال ۱۳۵۴ خورشیدی و به شماره ۱۱۲۵ در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسید.

برای دیدن این پل می باید جاده قدیم املش- رودسر را طی و بعد از مشاهده تابلوی روستای «لگموج» به سمت لگموج و «کهنه گوراب» بروید. جاده این روستاها در امتداد رودخانه بزرگ منطقه قرار دارد.

طول پل ۶۰ متر و عرض آن ۵ متر می باشد و بلندی دهانه اول از سطح آب ۶۲۰ سانتی متر و بلندی دهانه دوم که مقداری از کف آن از گل پر شده است، ۴۵۰ سانتی متر و  و دهانه سوم ۳۸۰ سانتی متر است.

بدنه و پایه های پل آجری و کف آن سنگفرش می باشد و پل، راه ارتباطی چند روستا است. بدنه های شمالی و جنوبی پل دارای تزیینات آجری می باشد، از فضای زیر پل یک اطاقک ساخته اند که به دو محفظه خالی دیگر راه دارد. طاق این اطاقک با ظرافت و مهارت بی نظیری ساخته شده است.