آداب و رسوم گیلانیان در ماه مهمانی خدا/ از نذری افطار تاعشرخوانی

سایت «تاریخ ما»-گروه استان ها: ایران سرزمینی چهار فصل با آداب و رسوم و گویش و زبان های مختلف است و به هرگوشه از این سرزمین زیبا که سفر می کنید برای یک روز یا یک مناسبت خاص مراسم و آداب ویژه ای دارند.

ماه رمضان یکی از آن ماه ها یا مناسبت ها است که در هر منطقه ایران  برای با آداب و رسوم و مراسم ویژه ای که از دیرباز برای مردمان آن منطقه به یادگار مانده همراه است. هر چند امروز با پیشرفت تکنولوژی و نفوذ فرهنگ های بیگانه برخی از این مراسمات و آداب و رسوم ها به فراموشی سپرده شده ولی هنوز مناطقی هستند که به رسم دیرینه پدران و مادران خود عمل و این رسوم را احیا و برگزار می کنند.

استان گیلان نیز ازجمله مناطقی است که از دیرباز مردمان آن برای ورود به ماه مبارک رمضان آداب، آیین و رسوم مختلفی داشته که هرکدام در جای خود حرف ها برای گفتن دارد. مردم این سامان چند روز قبل از پایان ماه شعبان با غبارروبی مساجد، منازل و حتی شستشو و تطهیر لباس هایشان، خود را برای ورود به ماه مهمانی خدا آماده می کنند البته در میان مردم برخی از مناطق این استان رسم است که سه روز آخر شعبان را روزه می گیرند.

هدیه کردن گاو و گوساله برای نخستین روزه نوجوان خانواده

در ماه مبارک رمضان رسم پسندیده و شایسته ای در بخشهای کوهستانی استان گیلان رواج دارد که در آن بچه های نوجوان خانواده که برای نخستین بار روزه می گیرند از سوی پدربزرگ یا پدر خود تشویق می شوند. در این مناطق نوجوانان بعد از خوردن سحری و خواندن نماز صبح اولین روزه عمر خود را می گیرند. در هنگام اذان مغرب پدربزرگ و یا پدر خانواده از مادر سوال می کند آیا آنها روزه را کامل گرفته اند یا نه اگر جواب مثبت بود پدربزرگ یا پدر نصف سهم گاو و گوساله را به نام نوجوان روزه دار می کند و قبل از افطار دست او را گرفته و به طرف طویله می برد و گاوی که با او شریک شده را به نوجوان نشان می دهد، پاداش نوجوان روزه دار قبل از افطار به او داده می شود.

یکی دیگر از آداب و رسوم گیلانیان که البته امروز شاهد دیگر کمتر شاهد آن باشیم ولی هنوز در برخی مناطق اجرا می شود طنین نوای «سحر شده خواب نمانید» توسط برخی از بزرگان در کوچه پس کوچه های روستاو یا نخش این نوا از بلندگوی مساجد است که به ساکنان روستا رسیدن وقت سحر را خبر می دهد. البته در سالیان دور در برخی از مناطق گیلان مردم برای آگاه شدن از وقت سحر به نوای «خروس سفید» گوش می دادند و هرزمان که نوای خروس را می شنیدند می دانست که اکنون دیگر وقت سحر است و باید برخیزند.

«عشرخوانی »بانوان روستایی در روزهای ماه مبارک رمضان

تنظیم کردن ساعت سحر با ستاره میزان یکی دیگر از آداب و رسوم در گیلان بود که امروز دیگر منسوخ شده است ولی در گذشته در میان گیلانیان به ویژه مردم مناطق روستایی رواج داشت. برخی از کوه نشینان گیلان چشم بر ستاره میزان یا ششه (شش ستاره) داشتند که وقتی از شرق آسمان طلوع می‌ کرد به معنای زمان بیداری و زمانی که یک سوم آسمان را طی می کرد زمان گذاشتن غذا بر آتش و وقتی که در افق مغرب غروب می کرد زملن دست کشیدن از خوردن بود البته این کار دیگر امروز کاملا از بین رفته است.

در گذشته با توجه نبودن بسیاری از وسایل امروزه همانند ساعت، تلویزیون و رادیو مردم برای تشخیص زمان درست سحر، افطار، مغرب و نیمه شب از این روشهای مختلف همانند ستاره شب، صدای شلیک تیر، صدای زنگ، آواز خروس که در اصطلاح محلی به آن سوکله‌ سوم (خروس ‌خوان) ‌ می گفتند استفاده می کردند.

«عشرخوانی» یا همان قرائت قرآن کریم یکی دیگر از رسوم است که از گذشته دور در میان بانوان روستایی گیلان رسم بود، زنان محلی بعداز فراغت از کارهای روزمره در یکی از خانه های محله جمع شده و در کنار یکدیگر به خواندن قرآن می پرداختند. زمان افطاری نیز در گذشته با اولین بانگ خروس مشخص می شد و یا در شهر رشت و در مناطق اطراف آن صدای شلیک توپ مردم افطار می کردند.

نذری افطار یکی از رسوم گیلانیان در ماه مبارک رمضان

علاوه برهمه این سنت ها، استان گیلان به تنوع غذاهای محلی خود شناخته می شود و بی دلیل نیست که شهر خلاق خوراک شناسی از سوی یونسکو انتخاب شده است. گیلانیان برای ماه مبارک رمضان برای افطار و سحر نیز دارای سنت ها و غذاهای خاص هستند که هنوز اگر مهمان سفره افطار یا سحری آنها شوید تعدادی از این غذاها را بر سفره های گیلانیان می بینید.

نان، پنیر و سبزی خوردن، لوبیا پخته، ‌ کباب، آش کشک، شامی، فرنی و حلوا غذاهای مرسوم افطار گیلانیان است. یکی از رسم های زیبای گیلانیان در این ماه «نذر افطاری» و دعوت از خویشاوندان به ویژه عروس یا داماد بوده که البته در برخی مناطق و روستاها همانند نومندان برای خیرات «احسان آش» پخته و «افطار آشی» می ‌دادند. آش حضرت فاطمه زهرا (س)، کوکو، خرما، ‌رشته ‌خشکار، شیر، ‌فرنی و آبگوشت نیز از غذاهای افطاری است که گیلانیان در این ماه مصرف و برسر سفرهای افطاری خود می گذارند.

شبگردی و جنب و جوش مردم در شبهای ماه مبارک رمضان یکی دیگر از رفتارهای است که شاید تنها مختص مردمان این استان باشد. اکثر مردم بعد از صرف افطاری بیرون آمده و در خیابان ها و یا قهوه خانه حضور می یابند. آلبالو، اخته، آلو و انجیر خیس‌ کرده در شبهای ماه رمضان بیش از زمان دیگر عرضه و خورده می ‌شود، تقریبا کمتر کسی است که بعد از افطار به خیابان و بازار بیاید و انجیر و آلبالوی خیس کرده نخورد.

زولبیا، بامیه و رشته خشکار ازجمله شیرینی هایی است که در طول ماه رمضان در خیابان این استان عرضه و یا توسط بانوان گیلانی به صورت خانگی تهیه می شود تا بعد از افطار در کنار اهالی خانه صرف و یا به وسلیه آن از مهمانان خود پذیرایی کنند.

اکثر گیلانیان در روز پانزدهم ماه مبارک رمضان همزمان با ولادت کریم اهل بیت امام حسن مجتبی (ع) رسم قشنگ افطاری دادن به نیازمندان و یتیمان را انجام می دهند و اگر کسی نذری دارد آش و رشته ‌خشکار بین مردم پخش می‌ کنند.

یکی دیگر از رسم ها و سنت های گیلانیان در این ایام دعوت از یک روحانی برای حضور در مسجد محله برای اقامه نماز صبح، ظهر و عصر، مغرب و عشاء و سخنرانی درباره فضیلت های ماه مبارک رمضان بوده که اهالی از قبل برای روحانی خانه‌ ای در روستا یا شهر اجاره کرده و اجاره خانه و غذای او را هیئت امنا مسجد تهیه می‌ کند.