شهر باستانی قلهات، فرصتی برای توسعه همکاری‌های گردشگری و میراث‌فرهنگی ایران و عمان
در چهل و دومین اجلاس میراث جهانی یونسکو که اواسط تیرماه گذشته در منامه بحرین برگزار شد، جمهوری اسلامی ایران در راستای همکاری‌های فیمابین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با وزارت فرهنگ عمان و تصمیم کمسیون مشترک همکاری دوجانبه، از ثبت شهر باستانی قلهات در کشور عمان حمایت کرده و در نهایت پس از سالها تلاش این مکان به عنوان میراث جهانی به فهرست افزوده شد.
یونسکو این سایت تاریخی را همچنین به دلیل بقایای تاریخی و بناهای معماری ویژه آن ستوده که دروازه ورود از شرق شبه‌جزیره عربستان به دنیای غرب بوده است.
قلهات؛ در پیوند تاریخی با ایران و دروازه ی ارتباط شبه جزیره با جهان
شهر باستانی «قلهات» پنجمین اثر ثبت شده عمان در میرات جهانی یونسکو است که پس از سالها تلاش این کشور به ثبت رسیده است.
این شهر در بندر قلهات در ایالت “صور” استان جنوب شرقی عمان واقع شده و پیش از ورود اسلام به این کشور، پایتخت کشور بوده است و به دلیل موقعیت جغرافیایی و راهبردی، نقش بسزایی در پیوند شبه جزیره عرب با دنیا داشته، بطوریکه نویسندگان و مورخان عرب و غیرعرب به این شهر مسافرت کرده و داد و ستد بازرگانان و دریانوردان و سفر ناخداها با کشتی‌های تجاری را در این شهر به ثبت رسانده اند.
مارکو پولو در میان قرن‌های 13 تا 15 میلادی شاهد بوده و با توجه به دسترسی به آب‌های آزاد و اقیانوس هند، برخی کشتی‌ها قبل از سفر به تنگه هرمز و خلیج فارس، در آن مکان پهلو می‌گرفتند و به مبادله کالاهای خود با بازرگانان ایرانی و هندی یا یمنی می‌پرداختند.
این شهر که روزگاری شهرت جهانی داشته، امروزه به شهری با میراث جهانی تبدیل شده است اما بسیاری از اماکن و بناهای تاریخی و بازار اصلی و مسجد جامع آن به دلیل زلزله و حمله استعماری پرتغالی‌ها در قرن 16 میلادی آسیب جدی دیده است اما به اذعان کارشناسان، همچنان بقایای تاریخی شهر قلهات نشاندهنده بهره‌گیری حاکمان و مردم آن سرزمین از معماری ایرانی و اسلامی هنرمندان ایرانی و بیانگر پیوند آن با تاریخ ایران، هرمزگان، بلوچستان و هند است.
ابن بطوطه جهانگرد معروف عرب در سال 1331 میلادی در سفری که به این شهر داشته، بازار آن را دارای شهرت جهانی دانسته و به شهرت تاریخی بقعه ای در این شهر با نام “ضریح الصالحه بی بی مریم” اشاره کرده که در همان ایام بنا شده است وی مسجد جامع قلهات را از زیباترین و قابل توجه ترین بنای آن سالها توصیف کرده و می نویسد: «مسجدی با دیواره های بلند و معماری باشکوه که به صورت هنرمندانه ای طلاکاری و تزیین شده و در ارتفاعات شهر رو به دریا و ساحل بنا شده است که چشم هر بیننده ای را خیره می‌سازد.»
«محمد بن سلیمان الحضرمی» یکی از نویسندگان امور تاریخی عمان در گزارشی که درباره این شهر نوشته، آورده است: یک گروه از باستان شناسان در جریان کاوش و جستجوی آثار به‌جا مانده از گذشته، موفق شدند در سال 2013 میلادی، مکان اصلی مسجد جامع را پس از قرن‌ها در زیر خاک و رمل های آن منطقه کشف کردند و توانستند برخی آثار هنری را شناسایی کنند؛ که نشاندهنده ارتباط آن سازه ی فرهنگی با هنر کاشیکاری و دکوراسیون ایرانی است.
همکاری‌های فرهنگی، گردشگری و میراث فرهنگی ایران و عمان
دو کشور ایران و عمان در سال‌های گذشته به صورت پراکنده همکاری های مختلفی را در حوزه های گردشگری و میراث فرهنگی داشته اند اما از آنجا که نقش فرهنگ به عنوان محور سازنده میان ملل و گردشگری به مثابه پل ارتباطی میان فرهنگ‌ها، تلقی می‌شود، طی ماه‌های اخیر، ارتباطات فرهنگی و گردشگری رونق بیشتری یافته است و تبادل هیات های فرهنگی و گردشگری نشاندهنده عزم مسئولان جمهوری اسلامی ایران و سلطنت عمان برای تقویت همکاری‌های فیما بین به شمار می رود.
چندی پیش هیثم بن طارق آل سعید وزیر فرهنگ عمان؛ یکی از برجسته‌ترین اعضای خاندان سلطنتی عمان، با تقدیر از تلاش باستان شناسان ایرانی در شهر باستانی قلهات، اعزام این تیم را با ارزش دانست و گفت: باستان‌شناسان ايران در نتيجه يک فصل کاوش، آثار و ابنيه بسياری در زمينه معماری اسلامی در اين منطقه پيدا کردند.
وی این اظهارات را در دیدار با یک هیات ایرانی بیان داشت و با اشاره به تمايل کشورش برای همکاری مشترک با ايران براساس معيارهای خاص در راستای حفظ ميراث معنوی، تاکید فروان کرد: بهتر است زمينه همکاری‌ها در سطوح مختلف پژوهشی و اعزام تيم‌های مرمتی توسعه يابد.
در همین حال «بهمن اکبری» رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسقط نیز، روابط دو کشور ایران و عمان در کنار اوضاع شکننده و نابسامان منطقه را روابط خوب و مستمر اشاره کرد و گفت: ارتباطات بینافرهنگی مسقط – شیراز، مسندم – قشم و مناطق ساحلی و مرزی دو کشور و حتی ارتباطات زبانی همچون زبان کمزاری که گویشی فارسی است در استان مسندم؛ نشان می‌دهد که نیازمند تعارف و تفاهم هرچه بیشتر در قالب توسعه گردشگری هستیم.
وی همایش اخیر گردشگری در عمان و ابراز تمایل وزیر گردشگری این کشور برای تقویت همکاری صنعت گردشگری ایران و عمان را بسیار مهم ارزیابی کرد و خاطرنشان ساخت: همگام شدن “حفاظت از میراث فرهنگی به سوی گردشگری پایدار و مسئولیت پذیر” هسته اصلی کنفرانس جهانی گردشگری و فرهنگ بود لذا از آنجا که کنجکاوی ذاتی انسان درباره شناخت فرهنگ و میراث فرهنگی یکی از انگیزه‌های گردشگری است؛ در جهان امروز نیز گردشگری فرهنگی در چارچوب‌های موزاییک جهانی اشکال هنری، سایت‌های میراث فرهنگی، انواع جشنواره‌ها و سنت‌ها و نیز آیین‌های زیارتی و مذهبی رو به رشد است.
رایزن فرهنگی کشورمان، با اشاره به توجه یونسکو به برگزاری کنفرانس‌هایی برای بررسی راه‌های دستیابی و استفاده بهینه از قدرت گردشگری و فرهنگ در کاهش فقر، ایجاد شغل و حمایت از میراث طبیعی و فرهنگی و ارتقای درک و تفاهم میان ملت‌ها، اظهار داشت: توسعه گردشگری فرهنگی و تقویت همکاری میان بخش های میراث فرهنگی ضامنی برای امنیت و صلح است و این یک فرصت منحصر به فرد برای همه ما است تا با همکاری بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی نقش سفر و گردشگری را به عنوان یک فعالیت بزرگ بشر در ایجاد آینده‌ای بهتر برای مردم، سیاره، صلح و رفاه به خصوص برای کشور عزیزمان ترفیع دهیم.
زمینه های همکاری بخش‌های میراث فرهنگی دو کشور
از این رو، حمایت از مرمت و بازسازی آثار معماري ايراني که در کشور عمان وجود دارد و انتقال تجربیات علمی و تحقیقاتی در زمینه حفاظت و مرمت ابنيه و بافت، باستان شناسی، مردم‌شناسی، زبان و گويش با توجه به نزدیکی جغرافیایی، آداب و رسوم، صنايع دستي و هنرهاي سنتي مشترک در قسمت‌هاي جنوبي حاشيه خليج فارس می‌تواند سهم بسزایی در همکاری دو کشور داشته باشد.
در همین حال یکی از موضوعات اساسی که در کمیسیون های مشترک دو کشور جمهوری اسلامی ایران و سلطنت عمان همواره مطرح بوده، روابط فرهنگی و گردشگری و حمایت از بخش خصوصی برای فعالیت در این حوزه‌ها است.