کشف ۹۰ گور دوره اشکانی در «لیارسنگ بن» املش/ حفاری‌ها ادامه دارد

سایت «تاریخ ما»، گروه استان ها- مهری شیرمحمدی و عباس ایمانی: قبل از آنکه سومین فصل از کاوش ها در محوطه باستانی «لیارسنگ‌بن» املش تمام شود یک روز را مهمان هیئت باستان شناسی مستقر در منطقه شدیم. چند ساعت پیاده روی در ارتفاعات صعب العبور بین ییلاقات دیلمان و املش می ارزید تا از نزدیک گورهای «خمره ای، دخمه ای و چاله ای» مردان خفته دوره اشکانی را در ارتفاعات املش ببینیم.

گرچه زمان حرکت به سمت محل از شهرستان رشت و سیاهکل تا دیلمان باران شدیدی می بارید، اما از «اسپیلی» به آن طرف از میزان بارش ها کاسته شد و هرچه به سمت ییلاقات املش و روستاهای «عاشورآباد، دیارجان و شیه» جلوتر می رفتیم نه از نم باران خبری بود و نه از پوشش انبوه گیاهان جلگه ای.

نخستین توقف گاهمان، پایگاه پژوهشی و تحقیقاتی باستان شناسی مستقر در روستای «مُربو» با بخشی از یافته های کاوش شده در گورهای «لیارسنگ بن» و دیدن طرح ها و تصاویری که تیم باستان شناسی تهیه کرده بود، بود.

از «مُربو» به بعد باید به سمت ارتفاعات صعب العبور در ییلاقات «شیه و شیرچاک» می رفتیم. تصور اینکه هیئت باستان شناسی روزانه چندین ساعت راهپیمایی را برای رسیدن به محل کاوش طی می کند با در نظر گرفتن اینکه چند نفر از گروه باستان شناسی بانوان دانش آموخته این رشته هستند سخت است.

حفاری های غیرمجاز در «لیارسنگ بن»

پس از حدود دو ساعت پیاده روی با یکی از باغداران محلی آشنا شدیم و توانستیم بخشی از اطلاعات عمومی منطقه را از وی دریافت کنیم. این فرهنگی بازنشسته به خبرنگار «تاریخ ما» گفت: از قدیم مردم منطقه، برای یافتن دفینه و گنج، قبرستان قدیمی را می کندند و تا سال ها بعد از انقلاب نیز کسی اعتراضی به آنها نمی کرد.

وی کوهی را که به شکل «زین اسب» بود نشان داد و افزود: قبلا پایین دره روستایی بود و آن طرف رودخانه قبرستان این روستا قرار داشت و هرچه به سمت بالای تپه می رفتیم، قبرها از قدمت بیشتری برخوردار بود.

در حال حاضر این رودخانه خشک شده و از روستا و قبرستان نیز خبری نیست. حتی از غاری که باغدار آن را محل اتراق گله داران توصیف کرد نیز دیگر اثری نیست. آن طرف رودخانه و در سینه کش کوه، سایت باستان شناسی گورستان باستانی «لیارسنگ بن» مشغول کاوش بودند. 

گمانه زنی ها و صدور مجوز رسمی حفاری سازمان میراث فرهنگی

سرپرست هیئت باستانی شناسی در این باره به خبرنگار «تاریخ ما» گفت: این مجموعه باستانی در سال ۹۱ خورشیدی شناسایی و در همان سال مطالعات پژوهشی آن آغاز شد.

وی با بیان اینکه بعد از بررسی و شناسایی محوطه در سال ۹۳ گمانه زنی ها ادامه یافت و محدوده ای به وسعت ۲۷ هکتار به عنوان حریم میراثی تعیین شد، افزود: از همان تاریخ به مدت ۳ سال به صورت مستمر هیئتی در منطقه مستقر و توسط گروه های باستانی مورد کاوش قرار گرفت.

معاون میراث فرهنگی گیلان با اشاره به اینکه صعب‌العبور بودن مسیر دسترسی به محوطه و پیاده روی ۲ ساعته در روز برای اعضای گروه، کار حفاظت و حفاری از این گورستان باستانی را ارزشمند و بسیار دشوار کرده است، ادامه داد: به همین دلیل کاوش های اضطراری در این محوطه باستانی در دستور کار میراث فرهنگی قرار گرفت تا آثار بدست آمده در گورها تخلیه شود.

کشف ۹۰گور باستانی

جهانی همچنین با بیان اینکه تاکنون ۹۰ گور در این محدوده طی ۴ سال اخیر شناسایی شده است، افزود: در کاوش ها ۳ نوع گور کشف شده است. گورهای «چاله ای» که ساختاری شبیه گورهای فعلی دارد، گورهای «دخمه ای» که در آن یک چاله عمودی حفر و سپس به سمت دامنه کوه دخمه ای ایجاد شده و جسد را به همراه اشیای تدفینی داخل آن قرار داده و درب دخمه را با تخته سنگ هایی مسدود و چاله عمودی را نیز با خاک پر می کردند. گورهای «خمره ای» که عمدتا متعلق به کودکان نابالغ بود سه نوع گور کشف شده در این منطقه است.

وی با اشاره به شیوه تدفینی خمره ای توضیح داد: در این شیوه خمره های بزرگ ساخته و جسد را معمولا به شیوه چمباتمه ای داخل خمره می گذاشتند. گورهای خمره ای در گیلان تنها در محوطه «کلورز» رودبار شناسایی شد و نمونه هایی دیگر از آن در «گِرمی» دشت مغان، طاق بستان کرمانشاه و کنگاور و همچنین در جمهوری آذربایجان کشف شد. شاید علت این شیوه تدفینی تفکر نیالودن عناصر اربعه باشد که در فرهنگ ما وجود داشت.

سرپرست هیئت باستان شناسی منطقه «لیارسنگ بن» با بیان اینکه این نوع از دفن کردن مردگان شاخص ترین نوع تدفین در دوره اشکانی بود، افزود: از گونه شناسی اشیایی که در گورها شناسایی شده نشان می دهد این گورها متعلق به اواسط تا اواخر دوره اشکانی است.

تدام حفاری ها با تخصیص اعتبار

معاون اداره کل میراث فرهنگی گیلان در پاسخ به این سوال که اشیای کشف شده در کجا نگهداری می شود و آیا کاوش ها ادامه می یابد، خاطرنشان کرد: به دلیل ریزش گورهای دخمه ای و برای حفاظت اشیا از دستبرد حفاران غیرمجاز بخشی از اشیا کشف شده و یافته های «لیارسنگ بن» برای حفاظت به موزه باستان شناسی گیلان در رشت منتقل می شود.

جهانی همچنین به ادامه حفاری ها نیز اشاره کرد و گفت: بی شک ادامه سایت های حفاری جدید در دستور کار میراث فرهنگی است و برای تداوم آن به دنبال جذب اعتبار هستیم و امیدواریم بتوانیم سال آتی نیز این حفاری ها را ادامه دهیم.

علت مرگ اجساد کشف شده در «لیارسنگ بن» نیازمند بررسی های انسان شناسی 

یکی از اعضای تیم باستان شناسی «لیارسنگ بن» نیز درباره اشیای قدیمی و دفن شده در این گورها به خبرنگار «تاریخ ما» اظهار کرد: عمده وسایل کشف شده از نوع ظروف سفالی، جنگ افزارهایی که همه از جنس آهن بوده و لوازم شخصی از جنس مفرغ است.

مجتبی چرمچیان با بیان اینکه بررسی قدمت این اشیا ثبات می کند که آنها متعلق به دوره اشکانی است، خاطرنشان کرد: می توان تایید کرد که این گورها متعلق به ۱۹۵۰ تا اواخر دوره اشکانی و حتی دوره ساسانی است.

وی علت مرگ افراد مدفون شده در «لیارسنگ بن» را منوط به بررسی های انسان شناسی دانست و تصریح کرد: از میان اسکلت های مکشوفه تنها یک نمونه اسکلت زن و مرد داخل یک گور پیدا شده است. 

عضو تیم باستانی شناسی «لیارسنگ بن» ادامه داد: چند نمونه گور نیز کشف شده که روی اسکلت ها را با کاه گِل پوشانده بودند که احتمالا این افراد مبتلا به یک بیماری اپیدمی در آن دوران بوده اند. البته نتایج پژوهش های آزمایشگاهی می تواند در این زمینه راهگشا باشد.

چرمچیان تاکید کرد: تاکنون ۳۰ درصد یافته ها مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته و لازم است به لحاظ انسان شناسی، انگل شناسی، ژنتیک باستان شناسی نیز اجساد کشف شده مورد بررسی قرار گیرند.