تاریخچه داربست | قبل از لوله های فلزی از چه چیزی استفاده میشد؟
داربست یکی از مهم‌ترین ابزارهایی است که از گذشته تا امروز در ساخت و ساز به کار رفته، اما کمتر کسی می‌داند پیش از اختراع لوله‌های فلزی، مردم برای بالا رفتن و دسترسی به نقاط مرتفع چه راه‌حلی داشته‌اند. تاریخچه داربست به هزاران سال قبل برمی‌گردد، زمانی که بشر با ابتدایی‌ترین ابزارها سعی می‌کرد سازه‌های بزرگ و باشکوه بنا کند. در این مقاله با سفری به گذشته، بررسی میکنیم که در دوره‌های مختلف تاریخی از چه موادی برای ساخت داربست استفاده میشد و چطور این سازه‌های موقت به شکل امروزی خود رسیدند. در ادامه و به نقل و همکاری از الماس خدمات درباره پیدایش و تکامل داربست ها از قدیم تا امروز و آینده اشاره میکنیم.
اولین نشانه‌های استفاده از داربست در تاریخ بشر
نخستین نشانه‌های استفاده از داربست در تاریخ بشر به دوره ماقبل تاریخ بازمی‌گردد، زمانی که انسان‌ها بدون دانش مهندسی مدرن، تنها با تکیه بر تجربه و آزمون‌وخطا به روش‌هایی برای دسترسی به نقاط مرتفع فکر می‌کردند. در غارهای باستانی لاسکو در فرانسه، نقاشی‌هایی در سقف دیده می‌شود که بدون استفاده از سازه‌ای برای بالا رفتن، امکان خلق آن‌ها وجود نداشت. باستان‌شناسان با بررسی سوراخ‌های منظم در دیواره‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که انسان‌های اولیه از تیرک‌های چوبی برای ساخت نوعی داربست استفاده می‌کردند تا بتوانند به ارتفاع دلخواه برسند و نقاشی‌ها را با دقت اجرا کنند. این شواهد نشان می‌دهد که مفهوم داربست، بسیار قدیمی‌تر از آن چیزی است که در ذهن داریم و حتی در دوران ابتدایی، بشر به فکر ساخت سازه‌های موقت برای رسیدن به ارتفاع بوده است. هرچند این داربست‌ها به سادگی از چوب‌های درختان یا سنگ‌های چیده شده کنار هم ساخته می‌شدند، اما پایه‌گذار یکی از مهم‌ترین ابزارهای صنعت ساخت‌وساز در طول تاریخ شدند.
اولین داربست ها از چه جنسی بودند؟
اولین داربست‌ها از جنس چوب ساخته می‌شدند، چرا که چوب یکی از در دسترس‌ترین مصالح طبیعی برای انسان‌های نخستین بود. در بیشتر تمدن‌های باستانی، از تیرک‌های چوبی برای ساخت سازه‌های موقت و داربست‌های ابتدایی استفاده میشد. چوب با وجود سادگی، استحکام نسبی خوبی داشت و به راحتی قابل برش و جابجایی بود. این ویژگی‌ها باعث شد که تا قرن‌ها، چوب اصلی‌ترین ماده اولیه برای ساخت داربست در پروژه‌های ساخت‌وساز، مرمت و حتی تزئینات داخلی و خارجی باشد. در مصر باستان، کارگران برای ساخت اهرام از داربست‌های چوبی و شیب‌های خاکی استفاده می‌کردند تا بتوانند به طبقات بالاتر برسند و سنگ‌های عظیم را جابجا کنند.
علاوه بر چوب، در برخی مناطق از مصالح طبیعی دیگر مانند بامبو، طناب، شاخه‌های بافته شده و حتی سنگ‌های چیده شده به شکل پلکانی استفاده میشد. در مناطق آسیای شرقی مانند چین، بامبو به دلیل وزن سبک، انعطاف‌پذیری بالا و استحکام زیاد به‌عنوان یک جایگزین عالی برای چوب رایج بود و تا امروز هم در برخی شهرها مانند هنگ‌کنگ برای ساخت داربست موقت از آن استفاده می‌شود. این تنوع در انتخاب جنس داربست‌ها به شرایط جغرافیایی، اقلیمی و منابع طبیعی هر منطقه بستگی داشت.
چالش‌های ایمنی در داربست‌های ابتدایی
داربست ها در قدیم معمولاً بدون محاسبه دقیق وزن قابل‌تحمل، ارتفاع مجاز یا پایداری در برابر باد و زلزله ساخته می‌شدند و همین موضوع باعث میشد در هنگام کار در ارتفاع، خطر سقوط یا ریزش داربست بسیار بالا باشد. بسیاری از سازه‌های تاریخی که به‌نظر می‌رسد با زحمت و سختی بسیار ساخته شده‌اند، احتمالاً با تلفات انسانی همراه بوده‌اند که ناشی از نبود ایمنی کافی در تجهیزات کار بوده است. یکی دیگر از مشکلات اساسی داربست‌های اولیه، ناپایداری اتصالات و ضعف در تحمل وزن‌های سنگین بود.
اتصال اجزای داربست با طناب، گره یا چوب‌های تراش‌خورده، اغلب مقاومت کمی در برابر فشارهای ناگهانی یا حرکت کارگران داشت. در پروژه‌هایی که در ارتفاع بالا اجرا می‌شدند، کوچک‌ترین اشتباه در قدم برداشتن یا جابهجایی ابزار می‌توانست منجر به سقوط شدید شود. نبود نرده محافظ، کف‌پوش‌های ایمن و تجهیزات کمکی مانند کمربند ایمنی نیز بر میزان خطر می‌افزود و باعث میشد کار در ارتفاع، یکی از پرریسک‌ترین بخش‌های ساخت‌وساز در گذشته باشد.
اولین داربست ها در ایران به چه صورت بود
در ایران باستان، اولین داربست‌ها بیشتر از چوب و طناب ساخته می‌شدند و کاربرد آن‌ها در ساخت سازه‌های عظیم مانند کاخ‌ها، معابد و بناهای حکومتی به‌وضوح دیده می‌شود. در دوران هخامنشیان و پس از آن، برای ساخت ستون‌های بلند و حجاری دیوارهای مرتفع در تخت‌جمشید یا پاسارگاد، کارگران نیاز به سازه‌های موقتی داشتند که آن‌ها را به ارتفاع لازم برساند. به‌همین‌دلیل از داربست‌هایی ساخته شده با تیرهای چوبی و اتصالات طنابی استفاده میشد تا تعادل و استحکام کافی برای حمل ابزارها و جابهجایی افراد را فراهم کند. در برخی مناطق کوهستانی، از سنگ‌چینی پلکانی نیز به‌عنوان راهی برای بالا رفتن استفاده میشد. این داربست‌های ابتدایی با وجود سادگی، نقش مهمی در شکل‌گیری معماری تاریخی ایران داشتند و یکی از نشانه‌های پیشرفت فنی و هنری مردمان آن دوران به‌شمار می‌روند.
تولد لوله های فولادی و فلزی از کی شروع شد
تولید و استفاده از لوله‌های فولادی و فلزی به دوران انقلاب صنعتی در اواخر قرن نوزدهم بازمی‌گردد. با پیشرفت فناوری‌های فولادسازی، امکان تولید لوله‌های فلزی با ابعاد دقیق و استحکام بالا فراهم شد. این لوله‌ها ابتدا برای انتقال آب، گاز و سایر سیالات طراحی شدند، اما به‌زودی مهندسان متوجه شدند که خواص مکانیکی این لوله‌ها می‌تواند در ساخت داربست‌های مقاوم و سبک وزن نیز بسیار کاربردی باشد. استفاده از لوله‌های فولادی به عنوان مصالح داربست، باعث افزایش ایمنی و سرعت اجرا در پروژه‌های ساختمانی شد. در ابتدای قرن بیستم، با توسعه فناوری‌های جوشکاری و اتصالات فلزی، کاربرد لوله‌های فولادی در ساخت داربست به طور گسترده‌ای افزایش یافت. لوله‌های فولادی گالوانیزه که مقاومت بالایی در برابر زنگ‌زدگی داشتند، به انتخاب اصلی صنعت ساخت‌وساز تبدیل شدند.
این لوله‌ها به دلیل دوام بالا، قابلیت نصب و جداسازی آسان و وزن کمتر نسبت به مواد قبلی، نقش مهمی در تحول روش‌های ساخت‌وساز ایفا کردند. استفاده از بست‌های فلزی و پیچ‌ومهره‌ها به جای طناب و گره‌های چوبی، نصب داربست‌ها را سریع‌تر و ایمن‌تر کرد. با گذشت زمان و گسترش صنایع ساختمانی در کشورهای مختلف، فناوری ساخت لوله‌های فولادی بهبود یافت و استانداردهای جهانی برای ساخت داربست‌های فلزی تدوین شد. این تحولات باعث شدند تا داربست‌های فلزی به شکل گسترده‌تری در پروژه‌های بزرگ صنعتی و عمرانی مورد استفاده قرار بگیرند.
آینده داربست ها به چه سمتی میرود؟
در آینده، صنعت داربست به سمت استفاده از مواد سبک‌تر، مقاوم‌تر و هوشمندتر حرکت خواهد کرد. پیشرفت در فناوری متریال‌ها مانند آلیاژهای جدید آلومینیوم، فیبر کربن و پلاستیک‌های مهندسی‌شده باعث خواهد شد داربست‌هایی طراحی شوند که وزن کمتری دارند ولی استحکام بسیار بالایی ارائه می‌دهند. این ویژگی‌ها، حمل‌ونقل، نصب و ایمنی را در پروژه‌های ساختمانی به طرز چشمگیری بهبود می‌بخشند. یکی دیگر از مسیرهای آینده‌دار در صنعت داربست، ورود فناوری‌های دیجیتال و اتوماسیون به این حوزه است.
در سال‌های پیش رو، استفاده از حسگرهای هوشمند، مانیتورینگ آنلاین وضعیت سازه و حتی هوش مصنوعی برای بررسی ثبات و ایمنی داربست‌ها متداول خواهد شد. این ابزارها به کارفرمایان اجازه می‌دهند تا در زمان واقعی بر شرایط فیزیکی داربست نظارت کنند و پیش از وقوع حادثه، اقدام پیشگیرانه انجام دهند. در نهایت، آینده داربست‌سازی با افزایش نقش ربات‌ها و ماشین‌آلات نیمه‌خودکار همراه خواهد بود. ربات‌هایی که قادرند لوله‌ها را حمل کرده، در محل قرار دهند و حتی بست‌ها را ببندند، نه‌تنها سرعت اجرا را افزایش می‌دهند بلکه خطرات جانی برای کارگران را نیز کاهش می‌دهند.
