زندگینامه ابوریحان بیرونی
ابوریحان بیرونی که به خاطر شهرتش اهل فضل و کمال او را ابوریحان و نیز بیرونی می خوانند. از نظر علمی و پژوهشی در شمار برجسته ترین دانشمندان، نویسندگان و مورخان جهان اسلام قرار دارد. نام او محمدبن احمدالبیرونی است و بر بسیاری از دانشهای روزگار خود اشرافی کم نظیر داشته است. بیرونی در خوارزم چشم به جهان گشود و هفتاد و هفت ساله بود که چشم از جهان فروبست. مورخان و بیوگرافی نویسان دربارۀ تاریخ تولد یا به سخن دیگر سال تولد و سال درگذشت وی اتفاق نظر ندارند. در این زمینه حاجی خلیفه شش زمان مختلف را از سال ۴۲۳ تا ۴۵۰ هجری- قمری دربارۀ سال وفات وی ذکر کرده است که آن نیز مورد تأیید همگان نیست. برجسته ترین اثر وی که مطالب ارزشمندی دربارۀ تاریخ سرزمینها از جمله ایران زمین دارد «آثار الباقیه عن قرون الخالیه» است که افزون بر مطالب و اطلاعات تاریخی، آگاهیهایی دربارۀ علم هیئت، نجوم و گاهشماریهای (تفاویم) اقوام، ملل و فرهنگ و تمدنهای عهود باستان دارد.
آثار الباقیه ابوریحان بیرونی دربرگیرندۀ فهرستهایی از سلسله های پادشاهان از جمله مشرق زمین و فراعنه مصر دارد. در این فهارس جداولی از شاهان کلده[۱] (بابل)، آشور[۲]، ایران، یونان (مقدونیه)[۳]، روم[۴] و غیره وجود دارد. بخشهایی از این فهرستها برگرفته از اسناد و مدارک و مآخذ غربی است، ولی پاره ای از نامها تصحیف شده است. محتوای آثارالباقیه برخلاف انتظار پژوهشگران و مورخان خالی از اشکال هم نیست. ابوریحان برخی از پادشاهان و زمام داران متعلق به سرزمینی را به کشور و سرزمین دیگر نسبت داده و به موازات این لغزش نظام زمان بندی شده (کرونولوژی)[۵] و سلسله مراتب و طبعاً نام پادشاهان و فرمانروایان را به ترتیب واقعی آنان رعایت نکرده و به رشتۀ تحریر در نیاورده است.
برخی از صاحبنظران این ناهماهنگی و لغزش را دلیلی بر ضعف و بی دقّتی ابوریحان نمی دانند، بلکه آن را ناشی و مآخوذ از منابع و مدارکی می دانند که ابوریحان بیرونی در تألیف آثار الباقیه مورد استفاده قرار داده است. علیرغم چنین لغزشها و کاستیهایی، پژوهشگران این اثر را بسیار سودمند در عرصه پژوهشهای تاریخی برای مورخان جهان می دانند.[۶] از دیگر آثار ارزشمند او کتاب معروف «تحقیق ماللهند» که برخی این نام و عنوان را «کتاب ماللهند» می نویسند. محتوای این اثر حکایت از مناسبات، علمی، فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی ایران عصر ساسانی با سرزمین هندوستان دارد و ابوریحان کوشیده است تا در این اثر آنچه را که ایرانیان عصر ساسانی از فرهنگ و جامعه هند اقتباس کرده اند، تسلیم کند. برخی از مورخان نگارش این اثر را از ابتکارات ارزنده و بسیار سنجیده و عالمانه بیرونی می دانند، زیرا این مورخ کوشیده است تا مناسبات فرهنگی و اجتماعی ایرانیان و هندیان که دارای نژادی مشترک هستند و سازگاری فرهنگی قابل توجهی با یکدیگر در طول تاریخ داشته اند را برای نسلهای پس از خویش به یادگار بگذارند.
[۱]. Chalde (Babylon).
[۲]. Assur (Asur, Sssyrien).
[۳]. Griechenland (Makedonien).
[۴]. Rom.
[۵]. Chronologie.
[۶] . نگاه کنید به: براون، ادوارد، تاریخ طبی اسلامی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ترجمه مسعود رجب نیا.
منبع : کتاب تاریخ ایران در دوره ساسانیان
نویسنده : دکتر اردشیر خدادادیان
نشر الکترونیکی سایت تاریخ ما
