دوازده نماد جانوری سال ها در چین

ابداع نمادهای جانوری برای گردش دوازده سال

بر مبنای باورهای دیرینه چینی ها، سال ها بر گردش دوازه صورت یا نماد جانوری متکی هستند. این دوازه نماد جانوری هر یک دارای خصوصیاتی است و هر کدام به مدت یک سال حکمرانی می کنند. این نمادهای جانوری به ترتیب عبارتند از: موش، گاو، ببر، خرگوش، اژدها، مار، اسب، گوسفند، میمون، خروس، سگ و خوک.

پرسش اینجا است که این نمادها چگونه ابداع شد؟

پیش از پاسخ دادن به این پرسش، لازم است دانستنی های فرهنگی مهم دیگری از چین را توضیح بدهیم. بر اساس مدارک باستانی چین، در عصر «هوان دی» در حدود ۵۰۰۰ سال پیش، چینی ها برای نامگذاری ۱۲ ماهِ سال «دی جی» های دوازده گانه را اختراع کردند که گفته می شود با ۱۲ برج نجومی تطبیق دارد. این ۱۲ «دی جی» عبارت از «زی»، «چوئو»، «یین»، «مائو»، «چن»، «سی»، «وو»، «وی»، «شن»، «یوئو»، «شیئو» و «های» که به چینی به ترتیب 子(zǐ)、丑(chǒu)、寅(yín)、卯(mǎo)、辰(chén)、巳(sì)、午(wǔ)、未(wèi)、申(shēn)、酉(yǒu)、戌 (xū)、亥(hài)هستند. در سلسله «شان» (سده ۱۶ تا ۱۱ پیش از میلاد) چینی ها عددهای ویژه خود را برای ثبت شمارِ چیزها اختراع کردند که «تیان گان»۱۰ گانه نامیده می شود و عبارت است از «جیا»، «یی»، «بین»، «دین»، «وو»، «جی»، «گن»، «شین»، «رن» و «کویی» و به چینی به ترتیب 甲(jiǎ)、乙(yǐ)、丙(bǐng)、丁(dīng)、戊(wù)、己(jǐ)、庚(gēng)、辛(xīn)、壬(rén)、癸(guǐ) هستند. از آن پس چینی ها نوآوری هایی انجام داده و برای ثبت سال ها، ماه ها، روزها و حتی ساعت ها با روش مرتب سازی ادغامی از ۱۲ «دی جی» و ۱۰«تیان گان» استفاده می کردند، مثلا سال «جیا زی» (به چینی 子(zǐ) 甲(jiǎ)) یا سال «یی چوئو» (به چینی 乙(yǐ) 丑(chǒu)).

طبق یک روایت عامیانه آقای دون فان شوئو یکی از مقامات دولتی سلسله «هان» (۲۰۹ پیش از میلاد تا ۲۲۰ میلادی) برای نخستین بار پیشنهاد کرد ۱۲ «دی جی» با نمادهای جانوری دوازده گانه برای ثبت ماه های سال استفاده شوند. وان یون یکی از دانشمندان معروف همین سلسله در کتابش به نام «درباره توازن» برای نخستین بار نام های این ۱۲ نماد جانوری را آورده است. نامگذاری سال ها با ۱۲ نماد جانوری نیز از همین سلسله «هان» شروع شد.

در اینجا این پرسش مطرح می شود که چرا این ۱۲ جانور برای نامگذاری انتخاب شدند. گفته می شود دلیل این امر احتمالا مرتبط با توتِم های اقوام قدیمی چین بوده است. هر یک از اقوام چین باستان جانوری را که به آن احترام می گذاشت و یا از آن هراس داشت، به عنوان نماد خود انتخاب می کردند.

اما طبق روایت عامیانه دیگری در چین این ۱۲ نماد جانوری سال ها در ابتدا برای ثبت ساعت های روز مورد استفاده قرار می گرفت که بعدا کارکردش گسترده تر شد و برای ثبت سال ها هم به کار رفت. منجم های قدیمی چین یک شبانه روز را که در زمان معاصر ۲۴ ساعت محاسبه می شود، به ۱۲ «شی چن» تقسیم می کردند که به ترتیب ساعت های ۲۳ شب تا ۱ بامداد، ۱ تا ۳، ۳ تا ۵، ۵ تا ۷، ۷ تا ۹، ۹ تا ۱۱، ۱۱ تا ۱۳، ۱۳ تا ۱۵، ۱۵ تا ۱۷، ۱۷ تا ۱۹ و ۱۹ تا ۲۳ بود. شایان ذکر است که این «شی چن» ها قبل از اختراع ۱۲ نماد جانوری با ۱۲ «دی جی» نامگذاری می شد که به ترتیب ساعت های «زی»، «چوئو»، «یین»، «مائو»، «چن»، «سی»، «وو»، «وی»، «شن»، «یوئو»، «شیئو» و «های» بودند.

در ساعت های ۲۳ شب تا ۱ بامداد، موش ها پس از به خواب رفتن مردم، فعال می شوند. از این رو، این قسمت از شبانه روز را «موش» نامیدند.

در ساعت های ۱ تا ۳ بامداد، دامپروران به گاوها که شب ها علف می خورند، می چراندند. به این ترتیب این بخش از شبانه روز «گاو» نامگذاری شد.

در ساعت های ۳ تا ۵ ببرها که روزها در خواب هستند، فعال تر و خشن تر می شوند و اغلب صدای غرش آنها مردم را از خواب بیدار می کند. پس این بخش از شبانه روز «ببر» نامیده شد.

در ساعت های ۵ تا ۷، زمانی که آسمان رو به روشنی می رود، خرگوش ها که به علف هایی که رویشان شبنم نشسته، علاقه زیادی دارند، از لانه خود خارج می شوند تا خود را از آنها سیر کنند. پس این بخش از شبانه روز «خرگوش» نامیده شد.

ساعت های ۷ تا ۹ زمان به وجود آمدن مه است و با توجه به این که طبق افسانه های قدیمی چینی اژدها برای رفت و آمد سوار ابر و مه می شود، این بخش شبانه روز را «اژدها» گفتند.

در ساعت های ۹ تا ۱۱ مه از بین رفته و آفتاب بسیار روشن می شود. در این زمان شبانه روز مارها عزم شکار می کنند. پس این بخش از شبانه روز «مار» نامگذاری شد.

ساعت های ۱۳ تا ۱۵ را چینیان زمان بسیار مناسبی برای چراندن گوسفند می دانستند و این زمان را «گوسفند» نامیدند.

از ساعت های ۱۵ تا ۱۷ افول و غروب آفتاب شروع می شود و میمون ها دوست دارند در این زمان جیغ و داد راه بیاندازند. از این تقارن نام این بخش شبانه روز «میمون» شد.

در ساعت های ۱۷ تا ۱۹ مرغ و خروس های خانگی به لانه شان برمی گردند. پس این زمان «خروس» نامیده شد.

در ساعت های ۱۹ تا ۲۱ سگ های نگهبان، به هوشیارترین حالت خود می رسند. لذا این بخش روز «سگ» نامیده شد.

در چین بسیاری از روستاییان خوک نگه داری می کنند. در ساعت های ۲۱ تا ۲۳ که شهرها و روستاها در سکوت فرو می روند، خوک ها عادت دارند که ظرف خوراکشان را با سر حرکت می دهند یا آن را واژگون می کنند به طوری که صدای آن می تواند مردم را از خواب بیدار کند. پس این بخش شبانه روز را «خوک» نامیدند.

مردم چین بعدا این روش ثبت «شی چن» های یک شبانه روز را برای نامگذاری گردش ها دوازده سال نیز به کار بردند که به ۱۲ نماد جانوری سال ها تبدیل شده است.