سرزمین پارس از منظری دیگر و در یک ارزیابی تحلیلی – بخش دوم

    نام جغرافیایی «پارسواش» در اینجا احتمالاً منطقه ای در بخش میانی سلسله کوههای زاگروس[۱] است که دارای گسترۀ قابل توجهی بوده و میان فرمانروایان آشور دست به دست گشته است. در تأیید این باور می توان به سال ۶۹۳ پیش از میلاد مسیح اشاره کرد که سناخریب[۲] امپراطور عهد جدید آشور که پسر و جانشین سارگون دوم[۳] و پسرش آسورحیدون (آسارهادون)[۴] پدر آشوربانی پال[۵] بود، از همین راه به عیلام[۶] لشگرکشی کرد یعنی در واقع جنگ آشوریان علیه عیلامیان را ادامه داد. سناخریب در ارتباط با همین موضوع دو سرزمین نه چندان بزرگ به نامهای پارسوماش یا پارسواش و انشان را به عنوان متحدان عیلام نام برده است. انشان[۷] (انزان) سرزمین بسیار کهنی در تاریخ است که بخشی از امپراطوری عیلام و دارای سلسله های متعدد پادشاهی بوده که در تاریخ عیلام به سلسله های انزانی یا انشانی معروفند[۸]. نام انشان در منابع عیلامی و از جمله کراراً در اسناد مکتوب و الواح عیلامیان همراه با نام سوسونکا به صورت انشان – سوسونکا به معنای انزان و شوش به چشم می خورد[۹]. انشان در بخش خاوری پشت کوه[۱۰] امروزی قرار داشته و برخی آن را ناحیه «ایزه» کنونی می دانند. در خبری که منتسب به آشوربانی پال است آمده است که کوروش یکم[۱۱] پسر چیش پیش[۱۲] در حدود سال ۶۳۹ پیش از میلاد مسیح بر سرزمین پارسوماش[۱۳] یا «پارساماش»[۱۴] فرمانروا بوده است. وی همزمان بر خطۀ انشان نیز حکمروایی می کرده است. این کوروش همان کسی که در منابع و تحقیقات تاریخی متعلق به بین النهرین به عنوان رقیب و معارض و مخالف امپراطوری آشور و بعدها با دولت ماد ناسازگار بوده است و ناگریز از پرداخت باج و فرمانبرداری از آن دولت شده است.

    شاخۀ دیگر هخامنشیان که داریوش یکم[۱۵] به آن تعلق دارد که خاستگاهش به درستی در شمال شرق ایران[۱۶] و سپس در مرکز متمایل به جنوب غربی ایران در ناحیۀ «پارسا»[۱۷] (پارسه) که در منابع آشوری «پارسو»[۱۸] آمده است و یونانیان آن را «پرسیس»[۱۹] نوشته اند، حکومت داشته اند. گستره «پارسه» تا خلیج فارس بوده و برجسته ترین شهر آن تخت جمشید (پرسپولیس)[۲۰] بوده است. شهر پاسارگاد[۲۱] نیز که قدیمی تر از تخت جمشید است در این قلمرو آمده است. گفتنی است که واژه پاسارگاد در اصل «پارسه گرد»[۲۲] یعنی شهر پارسها می باشد. از نظر لغوی و از دیدگاه زبان شناسی واژه «پارسه» به معنای «پارسی» و خاستگاه پارسها به این ترتیب واژه ایونی[۲۳] پرسیس (پرزیس) است که استان فارس کنونی را بیان می کند.

    دو سلسلۀ بزرگ پادشاهی در ایران پیش از اسلام که قریب هفت سده یعنی اندکی کمتر از هفتصد سال بر ایران و برخی سرزمینهای غیرآریایی نشین دور و نزدیک فرمان راندند ریشه در خطۀ پارس داشته اند.

    سلسلۀ هخامنشی که از ۵۵۹ تا ۳۳۰ پیش از میلاد مسیح[۲۴] بر سر کار بود قریب به دویست و سی سال حکومت کرد و سلسله ساسانی که از ۲۲۶ تا ۶۵۲ میلادی[۲۵] بر سر کار بود نزدیک به ۴۳۰ سال دوام یافت. به این ترتیب سرزمین پارس گهوارۀ پرورش و یا به سخن دیگر خاستگاه بزرگترین و برجسته ترین فرمانروایان ایران باستان است و دو سلسله نامبرده بالا که در منابع یونانی، رومی، سریانی، عرب، چینی و سایر منابع تاریخی به نیرومندی، سیاستمداری و فرهنگ پروری ستوده شده اند، سهم بزرگی در آبادانی خطۀ پارس داشته اند. خطۀ پارس دارای مراکز بزرگ علمی و فرهنگی و کارگاهها و مراکز هنری از دوران باستان بود که در دوران اسلامی نیز به حفظ، بازسازی و گسترش این مراکز همت زیاد مبذول داشته شد. ناگفته نماند که در ایران عصر اشکانی که در محدودۀ زمانی ۲۵۰ پیش از میلائ مسیح تا ۲۲۶ میلادی یعنی ۴۷۶ سال یا به سخن دیگر نزدیک به پنج قرن را دربر می گرفت، سرزمین پارس از رونق و شکوفایی قابل توجهی برخوردار بود و نه تنها چیزی از ارزش فرهنگی، سیاسی و هنری و اقتصادی آن کاسته نگردید، بلکه اشکانیان هوشیارترین، باتدبیرترین و تواناترین مدیران و امیران لشگری و کشوری را از میان پارسیان یعنی برخاستگان از خطۀ پارس برمی گزیدند[۲۶]. تاریخ نویسان و پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی به این نتیجه رسیده اند که کمتر ناحیه ای در ایران (ایرانشهر) اشکانی و ساسانی به این عمق و اندازه مورد توجه پادشاهان، حاکمان و مدیران کشور ایران بوده است. همان گونه که در صفحات پیشین به آن اشاره شد، پادشاهان برجسته ای در ایران عصر هخامنشی چون داریوش یکم (بزرگ) به هنگام معرفی خود و آوردن زندگی نامه اش در کتیبۀ بزرگ بیستون[۲۷] و دیگر سنگنبشته هایش به پارسی بودن خود مباهات می کرده است. از سده هفتم پیش از میلاد مسیح و با طلوع خورشید دین مبین اسلام، زمام داران مسلمان نیز در بزرگداشت و حفظ و مرمت مراکز علمی – فرهنگی، هنری و کتابخانه های خطۀ پارس از هیچ تلاش و کوششی دریغ و فروگذار نکردند و حتی در دورۀ حاکمیت اتابکان در فارس این شیوۀ مرضیه دنبال شد. هم اکنون مجال آن نیست که دربارۀ دیگر ویژگیهای سرزمین پارس سخن به درازا بکشانم ولی ذوق و استعداد در عرصه های موسیقی، شعر، هرچه گفته شود ناکافی است، سعدی و حافظ، شوریده شیرازی و فرصت شیرازی و ده ها چهرۀ دیگر خوشه ای از این خرمن عظیم است.

منابع نوشته:
کتاب تاریخ ایران در دوره ساسانیان، اثر دکتر اردشیر خدادادیان
وبسایت تاریخ ما، اِنی کاظمی