مفرغ لرستان

تاریخچه مفرغ در لرستان

 

یکی از شاخص های عصر مفرغ جهان، آثار یافت شده از لرستان ایران است. اشیای مفرغی یافت شده از لرستان، ایلام و کرمانشاه به مفرغ لرستان مشهور هستند. این آثار از دهه های نخست قرن بیستم کشف و توسط موزه های مختلف دنیا خریداری شدند. در این سال ها آثار مفرغی لرستان از حفاری های غیر علمی بدست می آمدند.

سازندگان این اشیای مفرغی را افراد قوم کاسی دانسته اند.  این اشیا عبارتند از خنجر، شمشیر، سرگرز، ادوات و ساز و برگ اسب (انواع لگام، آویزها و…)، زیورآلات (گوشواره، انگشتر، گردن بند و …)، مجسمه های کوچک انسان و حیوان، انواع طلسم ها، علم ها و ظروف مفرغی.

در آثار مفرغی لرستان باورها و آیین های مردم ساکن منطقه را می توان دید. بسیاری از آنها دارای نقوش مذهبی هستند. سوزن و سنجاق های مفرغی بسیاری نیز از منطقه لرستان گزارش شده است.

از این سنجاق ها به احتمال زیاد برای دفع ارواح استفاده می شد. این اعتقاد تا دهه های اخیر نیز در برخی نقاط ایران رواج داشت. بعضی سنجاق ها در انتها به صفحه مدوری ختم می شوند که دارای نقوش مذهبی هستند. اکثر سنجاق ها در قبر زنان یافت شده است.

 

بخشی از منطقه لرستان زیر نفوذ شاهنشاهی ایلام بود. کاسی ها که همسایه شمالی ایلامیان بودند و بعدها به بین النهرین کوچ کردند، با ایلامی ها جنگ های زیادی داشتند و در مواردی هم صلح بین آنها برقرار بود. این دو قوم تبادل فرهنگی داشتند و هنر مفرغ سازی لرستان به شاهنشاهی ایلامی نیز انتقال یافته بود.

سفال این دوره به رنگ نخودی با نقوشی به رنگ قرمز تیره تا سیاه است. صنعت سفال سازی این منطقه پیشرفت چشمگیری داشته و از سفال علاوه بر ظرف، اشیای گوناگونی کاربردی و ریتون نیز می ساختند.

یک غلاف از جنس عاج برای یک خنجر مفرغی به تازگی یافت شده است. این اولین بار است که غلاف یکی از بیشمار خنجرهای مفرغی لرستان توسط باستان شناسان کشف شده است. اوج هنر مفرغ لرستان در هزاره اول پیش از میلاد است و بیشتر سافته های باستان شناسی، از محوطه های استقراری بدون سقف و مورد استفاده جوامع کوچرو بدست آمده است.

بت مفرغی مکشوفه از لرستان سده ۷-۸ پ م

 

بسیاری از آثار یافت شده سفالی و سلاح های برنزی پشت کوه مشابه اثار یافت شده در دره کنگاور، منطقه دیاله، کوههای حمرین عراق، شمال خوزستان و شوش هستند. آثار یافت شده پشت کوه را میتوان در جدول زیر خلاصه کرد.

 

مناطق مشابه	اشیای یافت شده	نام منطقه	فاز پشت کوه
حمرین – دیاله- جمدت نصر- اور- تپه فخرآباد شوش- شوش	سفال قرمز و سیاه	کله نثار میر خیر	i
سایتهای مختلف دیاله و حمرین	سفال قرمز و سیاه	کله نثار بنی سورمه ورکبود مهر۱	ii
تل رزوک حمرین	سفال قرمز و سیاه	کله نثار بنی سورمه ورکبود مهر ۲	منطقه ۱  iii
سایتهای مختلف دیاله- شوش –گودین۳- تل رزوک- خفجه	ظرف میوه، کوزه سفال تک رنگ	پشت قلعه آبدانان قبر نهی تخت خان توارسا	منطقه ۲  iii
شوش- تپه موسیان- تپه علی آباد- کیش- گودین تپه۳- شوش	سوزن سفال تک رنگ	درتنها	منطقه ۳  iii

 

کوچ گران به کسانی گفته می شود که در زمینهایی زیندگی می کنند که مناسب زندگی نیست و معمولا دامدار هستند و در طول سال مرتبا محل زندگی خود را عوض می کنند. کوچ گران ابتدایی هیچ گاه در فاصله بیش از یک روز از منبع آب سکنی نمی گزیدند. این مردم در جماعتی بزرگتر از خانواده شامل چندین خانواده زندگی می کردند.

از این مردم هیچ سند باستان شناسی یا لوحی به جا نمانده است اطلاع امروزی ما از آنها از مقایسه مردم کوچ روی مدرن با دوره باستان بدست می آید. از آنجا که امروزه در منطقه لرستان و شمال خوزستان عشایر کوچرو زندگی می کنند می توان ساکنان باستانی این منطقه را نیز همچون عشایر امروزی تجسم کرد.

فرانک هول در زمینه کوچ گران بین النهرین تحقیق کرده است. او با یک ایل از منطقه زاگرس به خوزستان کوچ کرد و در طول سفرش چند سایت نوسنگی کوچ گران را کشف و حفاری کرد. او از عشایر محل نصب چادر، لوازم موجود در زندگی روزمره و نحوه استفاده از آنها را یاد گرفت. سید علی رییس یکی از ایلها به او در حفاری کمک می کرد.

وقتی تیم حفاری توانست محل آتش یکی از سایتهای نوسنگی را کشف کند ، سید علی بر اساس تجربیات خود محل نصب چادرها، دفن زباله را پیش بینی کرد و حفارها توانستند بر اساس توصیه های سید علی به هدف خود برسند. دیدن چنین ارتباطی بین زندگی امروزی کوچ روی با سایتهای نوسنگی برای فرانک هول بسیار غیر منتظره بود.