زندگینامه مسعودی مورخ سدۀ سوم میلادی
مسعودی را می توان یکی از پرکارترین، دقیق ترین و برجسته ترین مورخان مسلمان در سدۀ سوم میلادی دانست. نام وی بنا به روایات تاریخی و براساس گزارشات خود او و سایر مورخان ابوالحسن علی بن الحسین المسعودی الشافعی بوده. برخی از گزارشگران بر این باور بوده اند که زمان به دنیا آمدن مسعودی به درستی معلوم نیست. برخی نیز گمان می کنند که او در آغاز سدۀ سوم هجری- قمری چشم به جهان گشوده و همانند بسیاری از مورخان، دانشمندان، نویسندگان و پژوهشگران مسلمان در شهر بغداد که از مراکز بزرگ علمی در صدر اسلام بوده است، بزرگ شده و دانش آموخته است. مسعودی به خاطر علاقه وافری که به پژوهش و گردآوری آمار و اطلاعات دقیق و درست و مطمئن تاریخی داشت، به سرزمینهای گوناگون سفر کرد. سفرهای وی آن گونه که گزارش شده است گهگاه با مخاطرات، سختیها و مشقّات جدّی همراه بوده است. ولی این شخصیت پرتلاش و چیره دست از پیش آمدها، سختیها و خطرها نهراسیده و به دنبال رسیدن به هدفهای علمی- تحقیقی خود بوده است. وی به دمشق[۱]، قسطنطنیه[۲] (استانبول)، هند، مصر و کشورهای غربی سفر کرد و سپس به پارس درآمد و در استخر (اصطخر) رحل اقامت افکند و در سرزمینهای نامبرده به دنبال اسناد، مدارک و مآخذ علمی و پژوهشی بود تا آثار خود را با اطمینان خاطر به رشتۀ تحریر درآورده، منتشر ساخته و برای آیندگان به یادگار بگذارد و چنین نیز کرد. بنا به همین روایات مسعودی از هندوستان به چین رفت و از آنجا تا جزیره ماداگاسکار[۳] به سفر خود ادامه داد. سرانجام به آذربایجان، گرگان، شام و فلسطین[۴] سفر کرد و توشه های علمی و تحقیقی در عرصه دانشهای گوناگون از جمله علم تاریخ اندوخت.
او در سال ۳۴۵ یا ۳۴۶ هجری- قمری در حالی که کمتر از نیم قرن از عمر او گذشته بود، بدرود حیات گفت. از برجسته ترین آثار علمی و تألیفات وی می توان از کتابهای «التنبیه و الاشراف» و «مروج الذّهب و معادن الجوهر» نام برد. در این دو اثر مهم از مسعودی اطلاعات دقیق و گزارشاتی از رویدادهای تاریخی در زمینۀ تاریخ داستانی و تاریخ مدون ایران باستان و جهان اسلام و سرزمینها و فرهنگهای دیگر را می توان مطالعه کرد و به صحت این اطلاعات و گزارشات اطمینان نمود. در آثار مسعودی به ویژه در دو اثر فوق الذکر نیز اطلاعات سودمندی متعلق در دورۀ زمام داری ساسانیان را می توان به دست آورد. شیوۀ پژوهش و نگارش مسعودی در نوع خود کم نظیر است، زیرا هر چند فاصله زمانی مسعودی با عصر حاضر افزون بر دوازده قرن است، ولی روش تحقیق، گردآوری منابع و مطالب و بهره برداری از مآخذ تاریخی توسط وی تحسین برانگیز بوده در اظهارات و روایات و گزارشات وی تردید ورزیدن جایز نیست، حال آن که در مورد برخی از مورخان اختلافات جدی در اظهارنظرها، ارزیابیها و ترسیم رویدادهای تاریخی به گونه ای گسترده و گاهی تردید برانگیز به چشم می خورد که پژوهشگران را وادار به تکیه بر اسناد و مآخذ دیگر تاریخی می کند. گفتنی است که مسعودی افزون بر علم تاریخ در زمینه دیگر علوم عقلی و انسانی نیز تحقیق می کرده است. ولی شیوۀ پژوهش، نگارش و عرضه دستاورد وی در این زمینه ستایش برانگیز و کم نظیر ارزیابی شده و اکثر محقّقان دیدگاههای او را پذیرفته اند.
[۱]. Damaskus.
[۲]. Konstantinopel (Istanbul).
[۳]. Madagaskar.
[۴]. Palastina.
منبع : کتاب تاریخ ایران در دوره ساسانیان
نویسنده : دکتر اردشیر خدادادیان
نشر الکترونیکی سایت تاریخ ما
