اجرای طرح مهندسی رودخانه‌ها در کنترل فیزیکی سیل گلستان مؤثر است
سایت «تاریخ ما»، گروه استان‌ها- سید محسن حسینی (برساووشان)*: عوامل اصلی وقوع سیلاب، دو پدیده به نام‌های «شدت» و «مدت» بارش است.
زمانی که «شدت بارش» باران بیش از حد معمول باشد و یا بارش باران بیش از حد معمول «تداوم» یابد و یا هر دو پدیده توأمان اتفاق بیفتد، امکان وقوع سیل، بسیار بالا است.
در استان گلستان سیل‌ها معمولاً به دو بخش بهاره و تابستانه تقسیم می‌شوند.
در بارشهای بهاره «شدت» بارش معمولاً کم ولی «مدت» زمان بارش طولانی است که گاهی با ذوب برف هم همراه می‌شود ولی بارشهای تابستانه علیرغم «مدت» کم، ولی به دلیل به دلیل «شدت» زیاد، خسارات بیشتری به بار می‌آورند.
کاهش پوشش گیاهی و تغییر نامناسب کاربری اراضی در بالادست، سازه‌ها و پل‌های احداثی روی رودخانه‌ها به ویژه اگر غیراصولی ساخته شده باشند و هرگونه تجاوز به بستر رودخانه‌ها، ساختار زمین‌شناسی، نوع خاک، جهت شیب، میزان شیب و طول شیب هر حوضه آبریز، فقدان سیستم پایش و هشدار و حمل درخت و رسوبات توسط سیل از عوامل تشدیدکننده سیلاب به شمار می‌روند.
در سال‌های اخیر به دلایل اقلیمی وقوع سیل در جهان افزایش یافته و گلستان هم از این قاعده مستثنا نیست.
بزرگ‌ترین سیل استان گلستان در سال ۱۳۸۰ با دبی غیرقابل تصور بیش از سه هزار متر مکعب در ثانیه در حوضه آبریز گرگانرود رخ داد و تلفات انسانی و خسارات عمده‌ای به استان وارد کرد.
تهیه «برنامه جامع مدیریت سیل در استان گلستان» پس از وقوع سیل سال ۱۳۸۰ و سیل‌های متعاقب آن در سال‌های بعدی در دستور کار کارگروه سیل استان قرار گرفت و با استفاده از پیشینه مطالعات و اجرا و همفکری گروه‌های مختلف کارشناسی، در سال ۱۳۸۵ به تصویب کارگروه تخصصی سیل استان و سپس شورای مدیریت بحران استان رسید.
در این «برنامه جامع» وظایف همه دستگاه‌های اجرایی مرتبط با سیل در نظر گرفته شده و این برنامه با پنج مؤلفه تدوین شده است که از جمله می‌توان به مدیریت حوضه‌های آبریز، کنترل فیزیکی سیلاب، آمادگی در مقابل سیلاب، مدیریت سیلابدشت و مدیریت بحران و مقابله با سیل اشاره کرد.
مطالعه و اجرای طرح‌های آبخیزداری عمده‌ترین زیرمجموعه‌های مؤلفه مدیریت حوضه‌های آبریز (آبخیز) است.
مطالعه و اجرای طرح‌های مهندسی رودخانه‌ها شامل هشت پروژه، نقشه‌برداری، تعیین حد بستر و حریم، علامت‌گذاری حد نهایی بستر، اطلاع‌رسانی و آموزش عمومی، اخذ سند رودخانه‌ها، گشت‌های حفاظتی از رودخانه‌ها، لایروبی و اصلاح مسیر رودخانه‌ها، دیواره سازی و تثبیت بستر رودخانه‌ها از زیرمجموعه‌های مؤلفه کنترل فیزیکی سیل است.
در سیل سال ۱۳۸۰ در استان اگر سد گلستان به بهره برداری نرسیده بود، قطعاً شهرهای گنبدکاووس، آق قلا، انبار الوم و سیمین شهر و حدود ۷۰ روستای مسیر رودخانه گرگانرود و همچنین بخش زیادی از حوضه آبریز اترک با فاجعه رو به رو می‌شد؛ با ساخت سدهای مخزنی و تأخیری در استان می توان به کنترل سیلاب کمک شایانی کرد لذا سدسازی از زیرمجموعه های مهم مولفه کنترل فیزیکی سیل است.
در مولفه آمادگی در برابر سیلاب می توان به سیستم های هشدار سیل، انجام مانورهای مرتبط با تخلیه و جابجایی در زمان سیل، تعیین نقاط امن و آموزش همگانی اشاره کرد.
در مولفه مدیریت سیلابدشت هم، مواردی مانند بیمه سیل و مدیریت ریسک در کاربری اراضی مورد بررسی و برنامه ریزی قرار می گیرد.
مدیریت بحران و مقابله با سیل هم از مجموعه اقداماتی است که در زمان بحران باید مورد عمل دستگاه های مرتبط و مردم قرار گیرد.
این برنامه با جزئیاتی هم چون اعتبار مورد نیاز و زمان بندی اجرا، در سال ۱۳۸۵ به تصویب رسید و مبنای اقدامات قرار گرفت.
مجموعه این پنج مولفه در کارگروه سیل، مخاطرات دریایی، برق، آب و فاضلاب استان که از کارگروه های تخصصی مدیریت بحران است با مسئولیت شرکت آب منطقه ای استان و با عضویت قریب به ۳۰ دستگاه مسئول و ذیمدخل رصد، برنامه ریزی و پیگیری می شود.
با گذشت حدود ۱۷ سال از سیل بزرگ استان و رخ دادن سیل های بزرگ و کوچک دیگر در استان و علیرغم اجرایی شدن برخی از موارد این برنامه جامع توسط دستگاه های اجرایی عضو کارگروه سیل، به نظر می رسد بهتر است ضمن توجه بیشتر به این برنامه توسط مدیران اصلی استان و مدیران بخشی کشور و استان و تأمین مناسب تر اعتبارات، هر گونه اعتبار مرتبط با موضوع سیل، در قالب برنامه جامع مدیریت جامع سیل و با نظارت کارگروه تخصصی مربوطه هزینه شود.
* کارشناس مسائل آب
تازه ترین اخبار میراث فرهنگی ایران و جهان را در تاریخ ما دنبال کنید.
برچیده از سایت مهر