بحث و چالش بر سر ریشه قالب شعری «سه‌گانی»
به گزارش سایت «تاریخ ما»، پانزدهمین برنامه تلویزیونی «شب شعر» با موضوع فراز و نشیب قالب‌های شعری (رباعی، دوبیتی و سه‌گانی) دوشنبه‌شب ۲۴ دی با میزبانی محمود اکرامی‌فر و حضور علیرضا فولادی شاعر و استاد دانشگاه کاشان و محمدرضا تقی‌دخت شاعر و پژوهشگر از آنتن شبکه چهار سیما پخش شد.
در ابتدا، فولادی درباره جایگاه شعر کوتاه در شعر معاصر ایران گفت: ما باید ببینیم می‌خواهیم با چه گفتمانی شعر بگوییم. کسی که می‌خواهد حکمت بگوید، به شعر کوتاه رو می‌آورد. ادبیات و شعر معاصر ما تحت تأثیر ژورنالیسم به وجود آمد. در یکی دو دهه اخیر فناوری اینترنت، همان تأثیری را که روزنامه‌ها در ایجاد ژانرهای جدید داشتند، روی ایجاد شعر کوتاه گذاشت. از دهه ۸۰ شعر کوتاه گسترش پیدا کرده و به سمت قالب‌های کلاسیک بیشتر تمایل پیدا شده و اینها همه به دلیل نیاز است.
تقی‌دخت هم درباره تفاوت رباعی و دوبیتی گفت: قالب دوبیتی مانند رباعی چندان قالب رسمی نبوده و در حقیقت برای ادبیات عامه است. دایره مطالبی که در رباعی گفته شده بسیار گسترده است. رباعی که اوج آن را در خیام می‌بینیم، در همه دوره‌ها وجود داشته است.
فولادی درباره رباعیات خیام گفت: در رباعی‌پردازی کسی به بزرگی خیام نیامده است. چون خیام تمام اصول رباعی به ویژه قسمت گفتمان حکمی را در رباعی اجرا کرده و تعریف رباعی با توجه به رباعیات خیام درست شده است.
وی درباره قالب سه‌گانی که توسط او ابداع شده، گفت: ما از ابتدای کار در مورد سه‌گانی، سعی کردیم دو گفتمان اصالت و هویت دائما در آن وجود داشته باشد. اصالت یعنی شعر ریشه و کهن الگو داشته باشد. گفتمان هویت یعنی اینکه شعر در قالب سه‌گانی باشد. ما دوست داریم سه‌گانی هم به سمت جلو برود و هم ریشه‌اش مشخص باشد. ریشه‌اش در فرهنگ عامه ما مثل خشتی‌ها و خسروانی‌ها هست. تفاوتش در این است که با توجه به عدم توفیق آن قالب‌ها، دستگاهی ایجاد شد که فرم مکانیزه نشود و هر وزنی خواستیم به کار ببریم اما ضربه را بزنیم و گفتمان حکمی را که برای شعر رسمی است رعایت کنیم.
در ادامه این برنامه، حسن روشان شاعر و استاد دانشگاه از خراسان شمالی به عنوان مهمان تلفنی روی خط آمد درباره سه‌گانی و پیشینه آن در ادبیات خراسان گفت: سه خشتی‌های ما شعر سه مصراعی و حجایی ادبی است. پیشینه این شعر به خسروانی‌های ایران باستان بر می‌گردد. سه خشتی‌ها تجربه زیستی کرمانژهای خراسان هستند.
تقی‌دخت هم شهرتی را که قالب سه‌گانی در کوتاه زمان پیدا کرد، از عوامل بحث برانگیز بودن آن برشمرد و از فولادی در مورد کارکرد زبانی سه‌گانی پرسید. فولادی در پاسخ گفت: بوطیقا تمام‌شده نیست و ما هنوز در مرحله تکامل هستیم. در ذهن من یک سه‌گانه بوطیقا هست. با سه‌گانی سد ایجاد شده برای نوآوری‌ها شکست و انرژی‌ها آزاد شد و رباعی به سه‌گانی تبدیل شد. سه‌گانی، مقابل سه‌خشتی نیست بلکه از یک خانواده هستند.
روشان در مخالفت با فولادی گفت: نمی‌شود یک قالب را دو بار خلق کرد. می‌توانیم بگوییم آقای فولادی از ظرفیت سه‌خشتی استفاده کردند و آن را امروزی کرده‌اند و ما از آقای دکتر ممنونیم که یک قالب کمتر شناخته شده کرمانژهای خراسان را در زبان مدرن آورده‌اند اما توقع داریم در مورد ریشه‌های سه‌گانی که سه‌خشتی است، پنهان کاری نکنند.
فولادی در پاسخ گفت: من نگفته‌ام سه‌گانی را خلق کرده‌ام. ابداع یعنی نوآوری، یعنی اضافه کردن فرم یا محتوا بر فرم‌ها و محتواهای گذشته. به نظر من سه‌گانی ۹۰ درصد نو است. اینکه چرا آن‌قدر رونق گرفت، خواست خدا بوده است. آیا این کار کوچکی است که چیزی را از یک خرده فرهنگ وارد فرهنگ بزرگتر کنیم؟
وی در مورد تفاوت سه‌گانی و هایکو گفت: تمام حرف سه‌گانی مقابل هایکو این است که فقط تصویر نباشد. سه‌گانی دید اشراقی دارد و از تصویر معنا تولید می‌کند.
تازه ترین اخبار میراث فرهنگی ایران و جهان را در تاریخ ما دنبال کنید.
برچیده از سایت مهر