استان : آذربایجان غربی
استان آذربايجان غربي از طرف شمال و شمال شرق با جمهوري آذربايجان و ارمنستان، از غرب با كشورهاي تركيه و عراق، از جنوب با استان كردستان و از شرق با استان آذربايجان شرقي و زنجان همسايه است. بر اساس آخرين آمار تقسيمات كشوري اين استان داراي 12 شهرستان، 28بخش، 14 شهر، 103 دهستان و 3227 آبادي داراي سكنه مي‌باشد و مركز آن شهر تاريخي اروميه است. شهرستان‌های این استان شامل ارومیه، اشنویه، بوکان، پیرانشهر، تکاب، خوی، سردشت، سلماس، ماکو، مهاباد، میاندوآب، نقده، چالدران و شاهین‌دژ می باشد.
شهرستان اروميه
شهرستان اروميه در ناحيه مركزي استان با جمعيت 871204 نفر، به مركزيت شهر اروميه، مركزاستان آذربايجان غربي مي باشد كه قدمت آن به 2000 سال ق.م مي رسد. اين شهر در جلگه وسيع و سرسبزي واقع شده كه انواع درختان كهنسال، باغ هاي انگور، سيب، مزارع زيبا و چمنزار هاي سبز و خرم و بوستانهاي باصفا آن را در بر گرفته اند. به عقيده بعضي از مورخان، اروميه محل تولد زرتشت پيغمبر بوده است.
شهرستان تكاب
شهرستان تكاب
شهرستان تكاب در ناحيه جنوب شرقي استان با جمعيت 82274 نفر، به مركزيت شهر تكاب و در فاصله 307 كيلومتري از مركز استان قرار دارد.
شهرستان اشنويه
شهرستان اشنويه در ناحيه غربي استان با جمعيت 64551 نفر و به مركزيت شهر اشنويه، در فاصله 69 كيلومتري از مركز استان قرار دارد. به علت عبور رودخانه اشنويه از اين منطقه و آب و هواي مناسب، در تابستان ها محل استراحت و تفريح مردم است. دره ييلاقي و زيبای چلاشي در شمال غربي اشنويه و روستاي آغ بلاغ (روستاي هدف گردشگري) از جمله جاذبه هاي طبيعي اين شهرستان به شمار مي روند.
در اين ناحيه اقوامي چون لولوبي ها، هوربائيان، آشورها، اورارتوها و مادها در دوره هاي معيني از تاريخ مي زيسته اند در كتيبه كورش نيز از ايالات اشنواك (اشنويه) به نام خراج گزار نام برده شده است.
شهرستان نقده
شهرستان نقده در جنوب آذربايجان غربي، از شمال به شهرستان اروميه، از شرق به درياچه اروميه و شهرستان‌هاي مهاباد وو مياندوآب، از جنوب به شهرستان پيرانشهر و از غرب به مرز ايران و عراق محدود است.
مساحت اين شهرستان 2210 كيلومتر مربع و داراي دو بخش و سه شهر است. جمعيت شهرستان بالغ بر 162228 است و از تا مركز استان يك صد كيلومتر فاصله دارد. آب و هواي اين شهرستان به علت مجاورت با درياچه اروميه معتدل و مرطوب است.
شهرستان پيرانشهر
شهرستان پيرانشهر در ناحيه جنوب غربي استان با جمعيت 112994 نفر، به مركزيت شهر پيرانشهر، در فاصله 149 كيلومتري ازمركز استان قرار دارد. اين شهرستان به دليل داشتن ميزان بارش 60 ميلي متر در سال يكي از زيباترين و سرسبز ترين مناطق كشور به شمار مي رود پيرانشهر داراي آب و هوایی معتدل مي باشد.
اين شهر به دليل قرار گرفتن در مسير ترانزيت جمهوري اسلامي ايران و ديگر كشورهاي حوزه مديترانه، يكي از مراكز تجارت خارجي در ايران است نام قبلي آن ايرانشهر خانه بوده امام بعدها با توجه به نام ايل پيران به پيرانشهر تغيير نام يافت.
شهرستان خوي
شهرستان خوي درناحیه شمال غربي استان با جمعيت 370072 نفر، به مركزيت شهر خوي، درفاصله 160 كيلومتري از مركز استان قرار دارد. (طي آخرين تقسيمات كشوري به دو شهرستان خوي، به مركزيت خوي و چايپاره به مركزيت قره ضياءالدين تفكيك شده است).
خوي به عنوان مهد تمدن 6000 ساله كه در سالنامه هاي آشوريان به نام خويه وه، در تورات به نام حويه، در كتاب (العالم من المشرق الي المغرب) با نام خويه، آمده و در سال 250 هـ.ق آيبن خرداد در كتاب المسالك الممالك بانام كنوني خوي از آن ياد مي كند.
اين شهرستان به واسطه شرايط خاص جغرافيایی داراي چشمه های آب معدني متعددی است كه اين چشمه ها از جمله جاذبه های طبيعي منطقه به شمار مي آيند.
چالدران
شهرستان چالدران در شمال غربي ايران و بين شهرستان‌هاي خوي در جنوب و ماكو در شمال قرار دارد. اين شهرستان از غرب به كشور تركيه محدود است و صد و پنجاه كيلومتر مرز مشترك با آن دارد.
آب و هواي آن معتدل كوهستاني و داراي تابستان‌هاي خنك و زمستان‌هاي سرد است. اين شهرستان با شصت هزار نفر جمعيت داراي دو بخش به نام‌هاي«مركزي» و «زردشت» است و تا مركز استان دويست و بيست و چهار كيلومتر فاصله دارد.
سردشت
شهرستان سردشت در منتهی‌اليه جنوب‌غربي آذربايجان غربي قرار دارد. اين شهرستان از شمال به شهرستان پيرانشهر، از جنوب به استان كردستان، از شرق به شهرستان مهاباد و استان كردستان و از غرب به مرز ايران و عراق محدود است.
اين شهرستان داراي 1406 كيلومتر مربع مساحت، دو بخش و يك شهر است. جمعيت ا ين شهرستان 93186 نفر است و تا مركز استان دويست و چهل و چهار كيلومتر فاصله دارد.
سلماس
شهرستان سلماس در شمال غربي ايران و در مرز ايران و تركيه قرار دارد. اين شهرستان از شمال به شهرستان خوي، از جنوب به شهرستان اروميه، از شرق به درياچه اروميه و از غرب به مرز ايران و تركيه محدود است.
اين شهرستان با 2541 كيلومتر مربع وسعت داراي دو بخش و دو شهر است. جمعيت اين شهرستان 156558 نفر و فاصله آن تا مركز استان نود و يك كيلومتر است.
صايين‌دژ (شاهين دژ)
شهرستان شاهين‌دژ از شمال به استان آذربايجان شرقي، از جنوب به استان كرستان، از شرق به شهرستان تكاب و از غرب به شهرستان بوكان محدود مي‌شود.
صائين‌دژ در منطقه‌اي ييلاقي و كشاورزي واقع شده و قسمت شرقي آن محل چرای دام‌های عشاير كوچ‌نشين است. اين شهرستان 2907 كيلومتر مربع مساحت دارد و دارای دو بخش و يك شهر است. جمعيت اين شهرستان 104598 نفر است و تا مركز استان دويست و بيست و هفت كيلومتر فاصله دارد.
ماكو
شهرستان ماكو در انتهاي شمال‌غربي ايران، در مرز تركيه و جمهوري آذربايجان قرار دارد. اين شهرستان از شمال به رود «قره سو» و كشور تركيه، از شرق به رود «ارس» و جمهوري آذربايجان، از جنوب به شهرستان خوي و از غرب به كشور تركيه محدود است.
ماكو شامل سه بخش «پلدشت»، «شوط» و «مركزي» است. اين شهرستان 6089 كيلومتر مربع مساحت دارد و جمعيت آن 202939 نفر است. فاصله اين شهرستان تا مركز استان دويست و هفتاد و شش كيلومتر است.
مهاباد
شهرستان مهاباد با مساحتي حدود 2620 كيلومتر مربع در در ناحيه‌اي كوهستاني و جنگلي در جنوب اين استان قرار دارد. اين شهرستان از شمال به شهرستان مياندوآب، از جنوب به استان كردستان، از شرق به شهرستان بوكان و از غرب به شهرستان‌هاي نقده و پيرانشهر محدود است.
مساحت اين شهرستان 2620 كيلومتر مربع است و جمعيتي برابر با 171624 نفر دارد.
مياندوآب
شهرستان مياندوآب در منتهی‌اليه جنوب شرقي آذربايجان‌غربی واقع است. اين شهرستان از شمال به استان آذربايجان شرقي و درياچه اروميه، از جنوب به استان كردستان، از شرق به استان زنجان و از غرب به شهرستان مهاباد محدود است. مساحت اين شهرستان 1534 كيلومتر مربع و داراي دو بخش و دو شهر است. جمعيت اين شهرستان 209840 نفر و فاصله آن تا مركز استان صد و شصت و شش كيلومتر است.
بوکان
شهرستان بوكان در ناحيه جنوبي استان با جمعيت 204308 نفر، به مركزيت شهر بوكان در فاصله 187 كيلومتری از مركز استان قرار دارد. اين شهر داراي آب و هواي مطبوع و باغ هاي سرسبز و خرم مي باشد. اغلب مردم براين باورند كه واژه بوكان از كلمه بوك، به معناي عروس و ان جمع تشكيل شده و عروسان معني مي دهد. اراضي بوكان به علت وجود رودخانه سيمينه رود بسيار حاصلخيز است.
این استان يكي از مناطق كوهستاني كشور است و توپوگرافي متنوع و گسترده‌اي دارد. بر اساس ساختار طبيعي استان، اكوسيستم‌هاي ويژه‌اي از تركيب گياهان در سطوح مختلف پوشش گياهي در اشكورهاي مختلف توپوگرافي به وجود آمده است كه اهم آن‌ها به شكل جنگل‌ها و مراتع خودنمايي ميكنند. اين استان عمدتاً تحت تاثير جريان هواي مرطوب اقيانوس اطلس و درياي مديترانه است، ولي در برخي از ماه‌هاي زمستان، توده هواي سردي از اطراف شمال، هواي مديترانه‌اي آن را متاثر كرده و موجب كاهش قابل توجه دما مي‌شود.
زبان ترکی آذری
ریشه این زبان مربوط به مادهاست که در اثر گذشت زمان تحت تاثیر زبان های فارسی، عربی و ترکی قرار گرفته است. زبان مادی که از ریشه زبانهای هند و اروپایی بوده است، پیش از اسلام تغییر چندانی نیافته بود، ولی تکامل و تحول پیدا کرده بود، پس از ظهور اسلام تحت تأثیر زبان عربی و فارسی قرار گرفته است. از اوایل قرن سوم هجری، کم کم پای امرای ترک آسیای مرکزی به آذربایجان باز شده و از قرن پنجم هجری هجوم و مهاجرت تیره های مختلف ترک به این سامان آغاز گردید. در نتیجه اختلاط زبان ترکی آسیای مرکزی با فارسی آذری، زبان ترکی آذری پدید آمده است. کسانی هم بودند ریشه زبان آذری باستانی را فارسی و هند و اروپایی نمی دانند، مانند خطیب تبریزی، ناصر خسرو، حکیم نظامی، یاقوت حموی و مسعودی.
زبان کردی
1000 سال پیش از میلاد مسیح، آریایی ها به زبان اوستایی تکلم می کرده اند که پدر تمام زبان های مادی، پارسی و هندی بوده است، زبان کردی هم از ریشه های زبان اوستایی است.
نژاد
با توجه به مطالعات باستان‌شناسي و تاريخ، سابقه سكونت در اين نقطه از ايران زمين به هزاره نهم ق.م باز مي‌گردد. در هزاره‌هاي دوم و سوم ق.م حكومت‌هايي در اين سرزمين شكل گرفت كه هنوز آثاري از آن‌ها در تپه‌هاي باستاني وجود دارد. بعدها با ورود اقوام آريايي و اختلاط آن‌ها، اين نژادها در هم آميختند. پس از اسلام نيز اقوام ديگري از جمله تركان و مغولان در اين سرزمين سكني گزيدند و با مردمان آن درآميختند.
مذهب
بيشتر مردم آذربايجان غربي مسلمان و شيعه اثني‌عشري هستند. مذهب تشيع در اروميه و شهرهاي شمالي اين استان و تسنن در نواحي جنوبي آن متداول است. همچنين ساير اقليت‌هاي مذهبي از جمله ارامنه و آسوريان نيز از پيش از اسلام در اين منطقه زندگي ميكنند. درحال حاضر عده‌اي از برادران و خواهران كليمي مذهب نيز در آذربايجان غربي ساكن هستند.
موزه اروميه
موزه اروميه در خيابان بهشتی اين شهر قرار دارد. اين موزه در سال 1346 ش. بنا شد و دارای يك سالن بزرگ مخصوص اشيای باستاني و تاريخي دوره‌های مختلف تاريخي و سالني كوچك است كه به موزه مردم‌شناسي اختصاص دارد.
بخش ما قبل تاريخ: در اين بخش اشياي مربوط به دوره ما قبل تاريخ كه در حفاري‌هاي تپه‌هاي اسماعيل‌آباد، املش گيلان، حسنلوي نقده، سيلك كاشان، دينوخواه و عمارلو به دست آمده و شامل اشياي سفالي خام، پخته و مفرغي است، در معرض نمايش عموم قرار دارد.
بخش تاريخی لرستان:
اشيای تاريخی اين بخش كه در منطقه لرستان كشف شده است، اكثراً مفرغ و برنز و بيشتر وسايل جنگ و آلات فلزی ديگر و اشيای سفالی است و مربوط به هزاره اول ق.م است.
بخش تاريخی:
اشيای اين بخش شامل اشيای مربوط به قبل از اسلام است. اين اشياء بيشتر سفالين وفلزی است و مربوط به نواحي شوش، ديلمان، خوردين، نوروز محله، ری، رودبار، گری، رحمت‌آباد، سياهكل، عمارلو و نهاوند است.
بخش سكه‌ها:
اين بخش شامل سكه‌هايی از دوره‌های قبل از اسلام و حكومت‌های قبل از اسلام در ايران و نيز سكه‌هايی از ادوار اسلامي امويان، عباسيان، آل بويه، سلاجقه، اتابكان، مغول، تيموريان، آل جلاير، آق قويونلو، صفويه و زنديه است.
بخش اسلامي:
اكثر اشيای موزه‌ای اروميه متعلق به دوره‌هاي اسلامي و نشان‌دهنده تمدن اسلام و شيوع دين مبين اسلام در اين خطه و تاثير آن در ساخت و پرداخت ظروف و اشيای فلزی است. اشيای اين بخش ظروف بی‌نهايت ظريفی با خطوط كوفی يا آياتی از قرآن مجيد و همچنين سرعلم‌های ايام سوگواري، نوشته‌های كوفی و عربی و آياتی از كتاب مقدس آسمانی اسلامی هستند و از مناطق مختلف كشور جمع‌آوری شده‌اند.
بخش مردم‌شناسي:
در بخش مردم شناسي موزه اروميه لباس‌ها و وسايل مربوط به قرون گذشته، اشيای مسی، برنجی، شيشه‌ای، پارچه‌ای، سفالين و تخته‌ای و همچنين مجسمه‌هايی از اقوام و عشيره‌های مختلف كشور با لباس‌های محلی به نمايش گذاشته شده است.
بخش هنرهای تزيينی:
در اين بخش اشيای بسيار جالبی چون خط نوشته‌ها و آياتی از قرآن مجيد به خط نسخ و نستعليق و تابلو و مينياتور و مرقع و قلم‌دان‌هايی از قرون سيزدهم و چهاردهم هـ.ق به نمايش گذارده شده است.
موزه تاريخ طبيعی اروميه
اين موزه از دو طبقه تشكيل شده است. در طبقه اول آن نمونه‌هايی از پستانداران، زيستگاه‌های مختلف استان و ديگر نقاط كشور به نمايش گذاشته شده است و در طبقه دوم پرندگان تاكسيدرمی شده قرار دارند.
موزه خوی
موزه خوی در خيابان شريعتی، در كنار كتابخانه عمومی شهر قرار دارد. اين موزه در سال 1348 ش تأسيس شد و شامل واحد اداری با دو سالن نمايش است.
اين موزه آثاری متعلق به ادوار پيش از تاريخ، دوره تاريخی و اشيايی مربوط به هنرهای ملی و تزيينی را به نمايش مي‌گذارد. همچنين برخي از اشيای اين موزه از موزه ايران باستان به اين موزه آورده شده است. بخش ديگر اين موزه تحت عنوان مكشوفه است و شامل اشيايی است كه به هنگام عبور قاچاق از مرز بازرگان ضبط شده‌اند.
موزه نقده
تپه باستانی حسنلو يكی از مراكز تمدني مهم ايران در هزاره‌های نخستين ق.م به شمار مي‌رود. امروزه كمتر موزه‌ای در ايران است كه اشيايی از اين تپه را در خود به يادگار نداشته باشد. از اين رو موزه نقده در سال 1378 ش. در داخل شهر نقده افتتاح شد. اين موزه آثار تاريخی و باستانی تپه حسنلو را در بر مي‌گيرد.
موزه مياندوآب
اين موزه در سال 1347 ش تأسيس شد و داراي هشت بخش است؛ آثار برنزی و مفرغی مربوط به دوره پيش از تاريخ، آثار سفال و مفرغ مربوط به دوره اسلامي، انواع سكه‌ها، آثار مفرغ و برنز و سفال‌های مربوط به لرستان، آثار هنرهای تزيينی، آثار مربوط به هنرهای ملی، آثار مردم‌شناسی، آثار مرمر، سفال، شيشه ، عقيق، سنگ لاجورد و مفرغ.
كاخ موزه ماكو
كاخ موزه ماكو در دو كيلومتری جاده ماكو ـ بازرگان و در روستای «باغچه‌جوق» قرار دارد. در جوار اين روستا و بر دامنه كوه مرتفعی در داخل باغ نسبتاً بزرگی، ساختمان مجلل و تاريخي قصر سردار ماكو، از آثار باارزش و منحصر به فرد شمال غرب كشور، قرار دارد.
موزه ديگری به نام موزه رشكان در كنار درياچه اروميه با گونه‌های جانوری از نقاط ديدنی ديگر شهر اروميه است.