نگرانی از افزایش ساخت و ساز غیرمجاز در روستاهای تاریخی گلستان
سایت «تاریخ ما»، گروه استان ها- الهام رئوفی فر: گرایش به ساخت و سازهای چند طبقه مدتی است در شهرهای شمالی رو به افزایش و باعث نگرانی کارشناسان شده است. اما این موضوع اکنون محدود به شهرهای گلستان نیست و دامن روستاها را هم گرفته است.
در آخرین اقدام ساخت یک مجتمع چهارطبقه در روستای چهارباغ گرگان اعتراض اهالی را به همراه داشت و باعث جنجال در شبکه های اجتماعی شد.
بافت تاریخی دست نخورده و طبیعت بکر روستاهای جنوبی گرگان مانند چهارباغ شاهکوه سبب گرایش علاقمندان به تاریخ و طبیعت شده است. این شرایط متفاوت هرساله گردشگران داخلی و خارجی را برای اقامت و گردش در فضای خاص و متفاوت روستا به این منطقه می کشاند و البته همین شاخصه های طبیعی و تاریخی این منطقه باعث شد تا چندی پیش بافت روستای شاهکوه سفلی در فهرست آثار ملی به ثبت برسد.
با وجود ثبت بافت روستا در فهرست آثار ملی مدتی است ساخت و سازهای غیر قانونی در این منطقه به چشم می خورد موضوعی که این روزها نگرانی فعالان حوزه میراث فرهنگی را در پی داشته است.
برای اطلاع بیشتر از چگونگی موضوع، گفتگویی با جاوید ایمانیان دکترای مرمت آثار تاریخی و مدرس دانشگاه ترتیب دادیم.
* درباره اهمیت و ویژگی های روستا توضیح دهید؟
بافت تاریخی روستای شاهکوه و چهارباغ از روستاهای کوهستانی شهرستان گرگان است که با توجه به گونه های خاص معماری دارای ارزش های تاریخی، کالبدی و فرا کالبدی زیادی است. این روستاها از لحاظ تیپ معماری و مصالح به کار رفته در آن وهمچنین تعاملات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به خصوص صنایع دستی آن مانند سوزن دوزی بسیار خاص است.
صرف از جاذبه های تاریخی و صنایع دستی روستا، ظرفیت های طبیعی و خدادای این منطقه، روستای شاهکوه را به قطب جاذب گردشگری استان و کشور تبدیل کرده است. برخورداری روستا از مولفه های تاریخی، طبیعی و صنایع دستی باعث شد تا چندی پیش بافت روستا در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت برسد.
* با توجه به ثبت بافت روستا، ساخت سازهای فعلی مغایرتی با ضوابط بافت تاریخی دارد؟
بله زیرا ضوابط مقدماتی عرصه، حریم حفاظتی و منظری در پرونده ثبت روستا به تصویب رسید بنابراین رعایت آن الزامی است. مطابق بند ۱۲ ماده ۳ اساسنامه میراث فرهنگی مصوب مجلس شورای اسلامی، تعیین حریم بناها، مجموعه ها، محوطه ها و تپه های تاریخی ثبت شده است پس رعایت آن الزامی است.
در محدوده ای که در نقشه ها به عنوان عرصه مشخص شده است هرگونه ساخت و ساز، عاملیت اجرایی، دخل و تصرف، تفکیک عرصه، تغییر در معابر و شبکه ارتباطی نما با کالبدها، اجرای تاسیسات و تجهیزات زیربنایی و روبنایی روستا، ایجاد هرگونه دکل و سازه با مانع، نصب دستگاه های لرزاننده، انباشت زباله و هرگونه اقدامی که منجر به تخریب یا آسیب عرصه شود، ممنوع است.
در صورت غفلت مسئولان از بافت تاریخی روستای شاهکوه سفلی، این فرصت همانند روستای زیارت گرگان به تهدید تبدیل می شود
همچنین انجام فعالیت های باستان شناسی، پژوهشی، ساماندهی، مرمت و احیا و تکمیل تاسیسات زیربنایی و روبنایی با هدف حفظ و احیای ارزش های فرهنگی و تاریخی روستا هم پس از تهیه طرح و تصوب آن از سوی سازمان میراث فرهنگی معتبر خواهد بود.
از طرفی هرگونه صدور پایان کار و پروانه ساخت در محدوده عرصه، منوط به کسب مجوز از سوی سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان است.
* در شرایط فعلی روستا، شرایط ساخت و ساز به چه صورت باید باشد؟
در محدوده ای که به عنوان حریم حفاظتی کالبدی روستا مشخص شده، هرگونه ساخت و ساز جدید یا نوسازی وعملیات اجرایی، کسب مجوز باید از سازمان میراث فرهنگی باشد. همچنین ساخت و سازهای جدید در این محدوده باید از گونه های معماری روستا تبعیت کرده و حداکثر ارتفاع بناهای احداث شده در این محدوده برابر تراز جاده دسترسی روستا باشد. از سویی نیاز است تا تغییر کاربری اراضی و پلاک ها، قطع درختان، تغییر در شکل اصلی و فرعی معابر قبل از اجرا به تصویب سازمان میراث فرهنگی برسد و هرگونه ساخت و ساز مسکونی و غیر مسکونی در حاشیه جنوبی و شمالی جاده دسترسی به روستا هم ممنوع است.
* ضوابط حریم منظری بافت روستا به چه صورت است؟
در محدوده ای که به عنوان حریم منظری بافت مشخص شده است هرگونه ساخت و ساز، تغییر کاربری اراضی کشاورزی، گودبرداری، استحصال منابع طبیعی، تخریب محدوده شیب دار و حاشیه رودخانه ها که باعث مخدوش نمودن روستا شود، ممنوع است.
همچنین توسعه، تعریض، ایجاد معبر یا خطوط حمل و نقل ریلی، تاسیسات روستایی مانند لوله کشی، برق، آب و گاز رسانی، فضای سبز، ایجاد هرگونه دکل یا سازه با مانع و نظایر آن در محدوده حریم منظری بدون استعلام و کسب مجوز از سازمان میراث فرهنگی ممنوع است.
* به نظر شما چه اقداماتی به حفظ بافت تاریخی روستا و گسترش صنعت گردشگری در این منطقه کمک می کند؟
با توجه به ارزش های تاریخی و طبیعی فراوانی که در محدوده عرصه و حریم روستا وجود دارد، می توان از این فرصت پیش آمده برای حفاظت بافت و تبدیل شاهکوه به روستاهای تاریخی کشور مانند ابیانه، میمند وماسوله بهره برد. تحقق این امر مستلزم دو اقدام مهم است. نخست آموزش و فرهنگ سازی جامعه محلی و روستایی است تا آنها به ارزش های تاریخی و طبیعی پیرامون خود واقف شوند و آگاهی یابند از اینکه در صورت حفظ بافت و مشارکت در طرح ها چگونه می توانند چشم انداز خوبی را از نظر اقتصادی و گردشگری علاوه بر احیای مسائل فرهنگی و اجتماعی داشته باشند.
دوم اینکه سازمان ها و نهادهای مرتبط با ابزارهای حقوقی و قانونی این روستای ارزشمند را که فرصتی است برای استان را حفظ کنند زیرا در صورت غفلت، این فرصت همانند روستای زیارت گرگان به تهدید تبدیل می شود. متاسفانه ساخت و سازهای بدون ضابطه و خلاف در حریم منظری و کالبدی روستای شاهکوه در حال شکل گرفتن است که می تواند زنگ خطری برای این بافت تاریخی باارزش باشد.