موزه آستان قدس رضوی
مشهد، دومین شهر بزرگ و پایتخت معنوی ایران است. سالانه میلیون ها نفر، زائر به این شهر سفر میکنند تا هم از از لحاظ معنوی از وجود حرم امام رضا بهره ببرند و هم از جاذبه های گردشگری زیادی که در مشهد وجود دارد، لذت ببرند. امروز یکی از دیدنی های معروف مشهد، مجموعه ای بزرگ به نام موزه آستان قدس رضوی را معرفی می‌کنیم.
برای رفتن به موزه مرکزی آستان قدس رضوی لازم نیست، راه دوری بروید. زمانی که برای زیارت امام رضا به حرم می‌روید، پس از زیارت می‌توانید به صحن کوثر بروید و از جذاب ترین موزه برتر مشهد، بازدید کنید.
معرفی موزه آستان قدس رضوی
بزرگترین موزه وقفی ایران در حرم امام رضا است. در این موزه آثار وقفی و آثار قدیمی مورد استفاده در حرم امام رضا را نگهداری میکنند. مجموعه موزه های آستان قدس رضوی از چهار ساختمان تشکیل شده است، که یک ساختمان در مجاورت ضلع غربی حرم و سه تا دیگر در صحن کوثر قرار دارد.
بخش های مختف موزه آستان قدس رضوی
۱. موزه تاریخ حرم رضوی
۲. گنجینه سکه
۳. گنجینه تمبر و اسکناس
۴. گنجینه صدف و موجودات دریایی
۵. گنجینه نقاشی
۶. گنجینه ظروف
۷. گنجینه مدال
۸. گنجینه سلاح
۹. گنجینه نجوم
۱۰. گنجینه ساعت
در ادامه به معرفی برخی از بخش های این موزه می پردازیم.
گنجینه فرش
اولین موزه حرم در سال ۱۳۲۴ در مجاورت مقبره شیخ بهائی گشایش یافت که تنها سه تخته فرش متعلق به دوره صفوی در کنار سایر اشیاء تاریخی در معرض نمایش بود.
بعد از گشایش موزه مرکزی آستان قدس در صحن کوثر در سال ۱۳۵۶ و افزایش تعداد نذورات و هدایایی از نوع فرش و قالی مسئولین موزه بر آن شدند تا یک قسمت موزه را به گنجینه تخصصی فرش و منسوجات اختصاص بدهند.
در حال حاضر حدود ۱۰۰ تخته قالی و قالیچه از نفیس ترین شاهکارهای هنری از دوره صفویه تا حال در این موزه در معرض نمایش است. فضای اختصاص یافته به گنجینه فرش یک فضای کارگاهی است و شامل بخش های حفاظت، مرمت، قرنطینه، آفت زدائی و مخزن می باشد.
همچنین بخش هایی به آموزش و اطلاع رسانی (مرکز تفسیر میراث) و سیستم های پیشرفته کنترل شرایط محیطی، اعلان و اطفاء حریق و سیستم نورپردازی فیلتر شده موزه ای، مهمترین بخش ها و امکانات این موزه است.
از شاخص ترین آثار به نمایش در آمده در این گنجینه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
قالی افشان بندی
قالی افشان بندی که در لاهور یا کشمیر بافته شده و از دوران گورکانیان هندوستان (همزمان با صفویه) به جا مانده و از جنس ابریشم و پشم است. این قالی در نوع خود از کم نظیر ترین فرش های جهان است که به قالی های هندی – مغولی شهرت داشته اند و از زمان شاه جهان، از سلاطین سلسله مغولی هندوستان باقی مانده است.
قالی افشان شاه عباسی گلابتون دار
این قالی که از تار ابریشم، پود پنبه، گلابتون نقره و پرز پشم بافته شده از آثار ارزشمند بر جای مانده از دوران صفوی است که به دستور شاه عباس صفوص و در کارگاه وی در مشهد برای استفاده از حرم رضوی بافته شده است.
قالیچه محرابی باغی
این قالی که تماما از ابریشم بافته شده از آثار دوره صفوی است که در کرمان و به عنوان سجاده بافته شده است و نقش آن تلفیقی از طرح محرابی و باغی است.
قالیچه محرابی قندیلی
بافت این قالیچه در شهر تبریز انجام شده و جنس آن از پنبه و پشم است و به عنوان سجاده استفاده می شده است.
قالیچه تصویری معراج
این قالیچه که در تبریز بافته شده از جنس ابریشم است و به عنوان ریز بافت ترین قالیچه جهان به ثبت جهانی رسیده است. استاد حسن نظامی دوست این فرش را در مدت ۴ سال بافته و آن را به موزه آستان قدس اهدا کرده است. این قالیچه که داستان عروج پیامبر را نشان می دهد از نقاشی مینیاتور استاد علی مطیع الهام گرفته شده است.
قالی هفت شهر عشق
بافت قالی هفت شهر عشق که از جنس ابریشم است در اصفهان انجام شده. طرح این اثر ارزشمند دوران معاصر که هفت بنای مهم زیارتی شیعیان را نشان می دهد اثر استاد محمود فرشچیان و استاد جعفر رشتیان است.
قالی چهار فصل
چهار فصل یا دوازده برج نوعی طرح خاص است که در آن، متن قالی به چهار قسمت تقسیم شده و هر قسمت نشانگر فصلی از سال است که در دورنمای هر فصل یکی از بناهای تاریخ ایران به تصویر کشده شده است.
ترنج این قالی نیز مراسم جشن مهرگان را به تصویر می کشد و دور تا دور آن را ماه های نجومی هر سال و صور فلکی نمایش می دهد. این قالی در تبریز بافته شده و متعلق به دوره قاجار است.
قالی افشان شاه عباسی
این قالی تمام ابریشم از آثار دوره صفوی است که طرح پیوسته و رنگرزی طبیعی از مهمترین ویژگی های آن است.
قالی پرده ای دو رو با طرح محرابی درختی
این قالی در سال ۱۲۷۸ توسط محمد کرمانی بافته شده و جنس آن از پنبه از ابریشم است. قالی پرده ای که به عنوان پرده در ورودی درب های حرم مطهر استفاده می شده توسط محمد نقاش مشهدی طراحی شده و به صورت دو رو بافته شده است اما رنگبندی آن در دو طرف با هم تفاوت دارد.
قالی پرده ای افشان گلدانی
بافت این قالی در کرمان انجام شده و قدمت آن به دوره پهلوی اول باز می گردد. جنس آن از پنبه و پشم است و از نوع قالی های پرده ای شکاف دار است که در کرمان بافته شده است.
قالی بته ای سراسری
بافت این قالی در کاشان انجام شده و متعلق به دوره قاجار است. جنس آن از پنبه و پشم است و در کارگاه ملاحسن محتشم کاشانی بافته شده است.
قالیچه محرابی درختی (درخت طوبی)
علت نامگذاری این قالیچه به درخت طوبی، نقش درختی است که در متن قالیچه طراحی شده و نماد درخت طوبی در بهشت است. روی این درخت انواع میوه های بهشتی مانند انجیر، انار، سیب و … قرار دارد و روی تنه درخت اژدهایی در کنار سایر پرنده ها طراحی شده و که نشانگر صلح، آرامش و امنیت در بهشت است. این قالی از آثار دوره قاجار است و در کرمان بافته شده است.
گنجینه سکه موزه آستان قدس رضوی
مجموعه ای کم نظیر از سکه های مربوط به دوران قبل از اسلام و دوره های اسلامی و مدال های اهدایی شخصیت های علمی و ورزشی جهان چون جهان پهلوان تختی در این گنجینه به نمایش گذاشته شده است.
سکه های منتخبی از دوران باستان همچون سکه داریوش اول، سکه سلوکیان، سکه ساسانی، سکه اشکانی در این موزه در معرض نمایش قرار دارد. همچنین سکه هایی از دوران پس از ظهور اسلام نیز همچون سکه امویان، سکه عرب ساسانی، سکه آل بویه و سکه عباسیان در این گنجینه وجود دارد.
از دیگر سکه های دوران پس از اسلام می توان به سکه های ایلخانان، سکه غزنویان، سکه زند و سکه تیموری، سکه شاهان افشار، شکه شاهان صفوی و سکه شاهان قاجار می توان اشاره کرد.
موزه قرآن و نسخ خطی
آثار این گنجینه مربوط به قرون نخستین اسلام تا قرن چهاردهم هجری قمری است. در مجموعه ۷۶ قرآن خطی، ۸ برگ از قرآن بایسنقری، یک برگ از قرآن به خط پیر آموز، ۱۴ جلد مرقع، ۱۰ جلد لاکی روغنی، ۲۱ قلمدان و تعدادی وسایل کتابت در معرض نمایش عموم است. اهمیت این گنجینه بیشتر به دلیل وجود قرآن های نفیس منسوب به ائمه اطهار است که بر روی پوست آهو و به خط کوفی اولیه کتابت شده است.
تالار آثار استاد فرشچیان
استاد محمود فرشچیان در سال ۱۳۰۸ خورشیدی در اصفهان زاده شد. پدرش تاجر فرش بود و همین موضوع زمینه مناسبی برای پرورش ذوق و علاقه وی به هنر شد. او تحصیلات مقدماتی خود را در محضر “حاج میرزا آقا امامی” گذراند و نزد “استاد عیسی بهادری” نابغه توانمند نقش قالی و مینیاتور به فراگیری اصول و مبانی طراحی سنتی پرداخت و پس از اتمام دوره هنرستان خود برای تکمیل تحصیلاتش در رشته هنر راهی سفر به اروپا شد.
استاد محمود فرشچیان پس از بازگشت به میهن در اداره کل هنرهای زیبا مشغول به کار شد و سپس به عنوان مدیریت هنرهای ملی و استادی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران منصوب گشت. وی دارای درجه دکترا در نقاشی ایرانی و هنرهای اسلامی از شورای عالی فرهنگ و هنر است.
استاد فرشچیان در طراحی و بکارگیری رنگ ها تبحر بسیار بالایی دارد. سبک مینیاتور او در نقاشی ایرانی سبک جدید بوده که حاصل ۵۰ سال هنر و مهارت او است. نقاشی های استاد بیشتر اکریلیک روی مقوای بدون اسید می باشد.
طراحی پنجمین ضریح مطهر حضرت رضا (ع) اثر استاد محمود فرشچیان است. علاوه بر آن آثار بسیاری از استاد فرشچیان که به موزه آستان قدس اهدا شده در گنجینه آثار وی در معرض نمایش است که از آن جمله می توان به عصر عاشورا، پناه، نیایش، اولین پیام، کوثر و ضامن اهو اشاره کرد.
گنجینه ساعت های آفتابی
کارکرد اصلی ساعت های آفتابی بر اساس یک شاخص و سایه است و از روی سایه و مکان قرار گرفتن آن می توان زمان را سنجید. گنجینه ساعت های آفتابی موزه آستان قدس رضوی شامل ساعت آفتابی استوایی و قطب نما، ساعت آفتابی و تقویم، ساعت آفتابی افقی و عمودی، شاخص مثلثی و قطب نما، ساعت آفتابی با شاخص فلزی و ده ها نوع دیگر از ساعت های آفتابی در معرض نمایش عموم است.
اطلاعات بازدید
هزینه ورودی برای بزرگسالان ۱۰۰۰ تومان و کودکان زیر ۹ سال نیز رایگان است.
ساعات بازدید موزه مرکزی، از ساعت ۸:۰۰ تا ساعت ۱۸:۰۰ است و در ایام نوروز و تعطیلات تابستانی ۸:۰۰ تا ۲۰:۴۵ میزبان بازدیدکنندگان است.
ساعات بازدید موزه قرآن و نفایس، موزه هدایای خامنه ای، تالار آثار اهدایی استاد فرشچیان، موزه فرش و مردم شناسی در روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸:۰۰ تا ۱۲:۳۰ و پنج شنبه از ساعت ۸:۰۰ تا ۱۱:۳۰ و ایام تعطیل و جمعه ها ۸ تا ۱۲ پذیرای بازدیدکنندگان است.
این موزه در روزهای عاشورا، بیست و یکم رمضان و سیزدهم فروردین تعطیل رسمی می‌باشد.
