نخستین کاوش ها در تخت جمشید
۹۴ سال قبل در چنین روزی “ارنست هرتسفلد” باستانشناس و ایرانشناس آلمانی از طریق مرز “دزداب” وارد ایران شد تا به مطالعه در بناهای باستانی ایران در استان فارس بپردازد.
ارنست هرتسفلد باستانشناس و ایرانشناس آلمانی یکی از نخستین کسانی است که مجموعه تاریخی پاسارگاد و تخت جمشید در ایران را مورد کاوش قرار داد و به این خاطر در تاریخ باستانشناسی ایران و جهان چهره مهمی به شمار می رود.
وی در سال ۱۳۱۰ از سوی موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو به عنوان مدیر هیات کاوش به تخت جمشید فرستاده شد تا برای نخستین بار بخش‌هایی از این منطقه باستانی را حفاری و مرمت کند اما پیش از آن نیز دو بار به ایران سفر کرده بود.
هرتسفلد نخستین بار در سال ۱۲۸۴ به ایران آمد و در تخت جمشید وپاسارگاد دست به تحقیق و پژوهش زد که حاصل آن کتابی درباره تاریخ ایران باستان شد که چند سال بعد در آلمان به انتشار رسید.
با این حال سفر دیگر او در سال ۱۳۰۱ شمسی به ایران اهمیت ویژه‌ای یافت چرا که او در این سفر گزارشی جامع از تخت جمشید و پاسارگاد به همراه حدود ۵۰۰ قطعه نگاتیو عکس تهیه و آن را به دولت وقت ایران ارائه کرد؛ این تحقیقات بنای یک حفاری بزرگ در این منطقه بود.
از آنجا که در آن زمان دولت وقت ایران به اهمیت پژوهش و کاوش های تاریخی و باستانی در کشور واقف نبود انحصار این امور را به دست فرانسوی ها سپرده بود و این مانع فعالیت بیشتر هرتسفلد می شد. پروفسور هرتسفلد تلاش کرد ضمن تربیت جمعی از دانشجویان ایرانی و جلب حمایت دولت همراه با پروفسور “آرتور آپهام پوپ” آمریکایی انجمن آثار ملی را در سال ۱۳۰۲ تاسیس کند و از این راه انحصار فرانسوی ها در حفاری آثار تاریخی ایران را از بین ببرد.
این دانشمند آلمانی موفق شد در سال ۱۳۰۶ شمسی رسماً به عنوان متخصص مطالعات شرقی به استخدام دولت ایران درآید و چندی بعد امتیاز انحصار کاوش های باستانشناسی فرانسه در ایران را لغو کند؛ اقدامی که باعث شد بتواند در فروردین ۱۳۰۷ برای نخستین بار در پاسارگاد دست به حفاری بزند.
او دو سال بعد در آبان ۱۳۰۹ نیز با تصویب هیات وزیران کاوش در تخت جمشید را آغاز کرد اما فعالیت رقبای امریکایی و فرانسوی باعث شد پس از مدتی از سرپرستی هیأت تخت جمشید کنار گذاشته و “اریک فردریش اشمیت”، دیگر باستانشناس آلمانی جای او را بگیرد.
هرتسفلد در مدت کاوش در تخت جمشید و پاسارگاد ۳۰ هزار لوحه خشتی که آنها را “حافظه تاریخی ایرانیان” می دانست از خاک بیرون کشید و تاثیر قابل توجهی در پژوهش های باستانشناسان در تاریخ ایران گذاشت. اما در کنار کشفیات او در استان فارس باید به عکس هایی که وی در دوران تحقیق و حفاری از مناطق تحت مطالعه بر می داشت نیز اشاره کرد. این عکس ها که اکنون نزدیک به ۹۰سال از عمرشان می‌گذرد هنوز به عنوان موضوع مطالعه برای شناخت آثار باستانی ایران حائز اهمیت هستند. فرادید ۱۰ عکس دیده نشده از مجموعه این ایرانشناس و شرق‌شناس برجسته آلمانی که مربوط به پاسارگاد و تخت جمشید می شود را برای نخستین بار منتشر می‌کند.
پروفسور هرتسفلد در دفتر کارش در تهران
