سلسله افشاریه ؛ وسعت قلمرو سیاسی ایران

افشاریه سلسله‌ای ایرانی و ترک‌تبار بود که در میانه قرن هجدهم میلادی بر ایران حکومت می‌کرد. سلسله افشاریه را نادرشاه افشار با قتل اشرف افغان و کنار گذاشتن شاهان صفوی بنیان گذاشت. در دوره حکومت نادر، ایران به بیشترین وسعت خود، از زمان ورود اسلام به ایران، دست یافت.

نادرشاه توانست بخش‌های زیادی از ارمنستان، گرجستان، تاجیکستان، عراق، کویت، ترکیه و امارات متحده عربی دست پیدا کند. با مرگ نادر، قدرت امپراتوری افشاریه از هم پاشید و میان زندیان و دیگر خانات تقسیم شد. سرانجام آغامحمد خان قاجار خراسان را فتح کرد و بازماندگان نادر را از میان برداشت.

مختصری از تاریخ سلسله افشاریه

سلسله افشاریه از سال ۱۱۴۸ تا ۱۱۶۰ هجری قمری در ایران حکومت کرد و سرانجام به دست فتحعلی شاه قاجار منقرض شد.

نادرشاه

_{منبع عکس: ناشناس}

نادرشاه از طایفه افشار و از ایل قرقلو بود. او در سال ۱۱۰۰ هجری قمری در خراسان در محلی به نام مولود خانه به دنیا آمد. دوره کودکی و جوانی نادر با حملات مکرر ازبکان و ترکمانان به خراسان همراه بود. نادر در جوانی به خدمت باباعلی کوسه احمدلو، رئیس ایل افشار و حاکم ابیورد درآمد و نزد او مراحل ترقی و تکامل خود را طی کرد.

بعد از فوت باباعلی کوسه در سال ۱۱۳۶ هجری، نادر اداره امور ابیورد و نواحی اطراف آن را عهده‌دار شد. در این زمان، حکومت صفویه به‌وسیله افغان‌ها منقرض و اوضاع ایران نابسامان شد. نادر قصد توسعه قلمرو خود را داشت. ملک محمود سیستانی حاکم تون در این هنگام در صدد افزایش قدرت خود در خراسان بود.

نادر ابتدا به ملک محمود سیستانی پیوست؛ اما به‌زودی با او اختلاف پیدا کرد. طهماسب دوم پسر شاه سلطان حسین بعد از حمله به افغان‌ها به غرب ایران فرار کرد و به‌دنبال متحدانی برای سرکوب افغان‌ها گشت.

او در راستای این هدف، سفیر خود حسنعلی خان معیرالممالک را نزد نادر فرستاد و او را به اردوی خود دعوت کرد. نادر این پیشنهاد را پذیرفت و در رکاب طهماسب دوم قرار گرفت.

حوادث مهم دوره حاکمیت نادرشاه افشار:

قتل فتحعلی خان قاجار: فتحعلی خان قاجار سپهسالار طهماسب دوم بود. او به‌همراه نادرشاه به دستور طهماسب دوم روانه سرکوب ملک محمود سیستانی شد.

در مسیر حرکت به سوی مشهد، نادر با هماهنگی طهماسب دوم، فتحعلی خان قاجار را به قتل رساند و به منصب سپهسالاری رسید. قتل فتحعلی خان قاجار اولین حادثه سیاسی مهم، بعد از پیوستن نادر به اردوی طهماسب دوم بود.

قتل ملک محمود سیستانی: نادرشاه به دستور طهماسب دوم برای سرکوب ملک محمود سیستانی به مشهد لشکرکشی کرد. در جنگ خواجه ربیع سپاهیان ملک محمود شکست خوردند و مشهد به تصرف نادر درآمد. ملک محمود سیستانی به حرم امام رضا پناهنده شد؛ اما مدتی بعد دستگیر و به قتل رسید. سرکوبی ملک محمود سیستانی اولین فتح نمایان نادر در رکاب شاه طهماسب دوم صفوی بود. نادر بعد از این فتح، لقب تهماسب قلی گرفت.

سرکوب افغان‌ها: نادرشاه در جنگ مهماندوست، سردره‌خوار، مورچه خورت و زرقان، سپاه افغان‌ها را به رهبری اشرف افغان در هم کوبید و به حکومت هفت ساله آن‌ها در ایران خاتمه داد. جان گیکی و ویلیام کوکل به‌ترتیب نمایندگان کمپانی‌های هند شرقی هلند و هند شرقی انگلیس، در زمان آزادی اصفهان توسط نادر، حضور داشتند.

_{منبع عکس: نامشخص}

جنگ جلگه ملایر: هدف بعدی نادرشاه، بیرون راندن عثمانی‌ها بود که ایالات غربی ایران را با استفاده از حمله افغان‌ها تصرف کرده بودند. حسینقلی خان زنگنه، سردار نادرشاه، تهران و قزوین را از دست افغان‌ها رهایی بخشد و به سوی کرمانشاه حرکت کرد. نادر در ادامه، شخصا به غرب لشگرکشی کرد و در نخستین جنگ خود با عثمانی‌ها، در سال ۱۱۴۲ هجری قمری، عثمان پاشا فرمانده عثمانی‌ها را در همدان شکست داد و سپس در جنگ جلگه ملایر شکست سختی بر نیروهای ترک وارد کرد.

جنگ خواجه مرجان: ابراهیم پاشا صدرعظم عثمانی قوای ترک‌ها را تقویت کرد؛ اما در سال ۱۱۴۳ هجری قمری مجددا عثمانی‌ها در جنگ خواجه مرجان شکست خوردند و تبریز تصرف شد. روس‌ها به‌دلیل اختلافات خود با عثمانی‌ها، از پیروزی‌های نادر خرسند بودند و ژنرال لواشف روسی کمک‌هایی به سپاه نادر کرد.

شورش ابدالیان: ابدالیان هرات به تحریک حسین سلطان، حاکم قندهار، شورش کردند. نادر مجبور شد جنگ با عثمانی‌ها را رها کند و به جنگ ابدالیان برود. نادر در ۱۱۴۴ هجری قمری شورش را سرکوب و هرات را تصرف کرد.

عهدنامه رشت: عهدنامه رشت در سال ۱۱۵۴ هجری قمری میان نمایندگان آنا، امپراتوری روسیه و طهماسب دوم عهدنامه رشت امضا شد. طبق این عهدنامه روسیه از مازندران، استرآباد و گیلان صرف‌نظر کرد و تمام ایالات واقع در جنوب کورا را به ایران پس داد.

نبرد طهماسب دوم با عثمانی: طهماسب دوم که از قدرت‌گیری و مشهوریت نادر بیمناک شده بود، تصمیم گرفت برای افزایش اعتبار خود با عثمانی‌ها وارد جنگ شود. او به تبریز لشگرکشی کرد و بیستون بیگ افشار، حاکم متعصب نادر را عزل کرد و معتمد خود محمدقلی خان را به‌جای او قرار داد.

شاه طهماسب دوم در جنگ کوریجان از عثمانی‌ها شکست سختی خورد و بسیاری از شهرهای شمال غرب و غرب ایران به تصرف عثمانی‌ها درآمد. قرارداد بغداد در سال ۱۱۴۶ هجری قمری میان دولت عثمانی و طهماسب دوم منعقد شد.

طبق این قرارداد، شهرهای تفلیس، گنجه، ایروان، نخجوان و شماخی به ترک‌ها واگذار شد و رود ارس مرز بین دو کشور تعیین شد. یکی از مفاد این عهدنامه این بود که قرارداد باید به امضای نادر برسد. نادر این قرارداد را امضا نکرد و آماده جنگ با عثمانی‌ها شد.

_{منبع عکس: نامشص}

عزل شاه تهماسب دوم: شکست سنگین طهماسب دوم در برابر عثمانی‌ها و واگذاری بخش‌های وسیعی به ترک‌ها، بهانه را به دست نادر داد تا طهماسب دوم را از سلطنت خلع کند و شاه عباس سوم، فرزند طهماسب را به سلطنت برساند و خود نیابت سلطنت او را به عهده بگیرد. اولین اقدام نادر بعد از رسیدن به نیابت سلطنت، فرستادن سفیری به دربار روسیه بود و تقاضا کرد خاک ایران به‌طور کامل از قوای روسیه تخلیه شود.

اولین شکست نادر: نادر مجددا جنگ با عثمانی‌ها را آغاز و بغداد را محاصره کرد. توپال پاشا سردار عثمانی به کمک محصورین آمد و در سال ۱۱۴۶ هجری قمری در جنگ کرکوک، سپاه اندک نادر را قتل عام کرد و اولین شکست نادر رقم خورد.

طغیان محمد خان بلوچ: نادر در سال ۱۱۴۶ هجری قمری در جنگ دیگری سپاه عثمانی را تار و مار کرد و توپال پاشا را به قتل رساند و بغداد را مجددا محاصره کرد. در این زمان خبر شورش محمدخان بلوچ حاکم کهکیلویه، شوشتر و دزفول به نادر رسید. نادر محاصره را ترک کرد و به کهکیلویه لشگر کشید و در جنگ دربند شولستان، محمدخان بلوچ را شکست داد و به قتل رساند.

جنگ مراد تپه: نادر نیروهای خود را بازسازی کرد و در سال ۱۱۴۸ هجری قمری در جنگ مراد تپه اول، در دشت بغاورد، سپاه عثمانی به فرماندهی عبدالله پاشا را شکست داد و سراسر قفقاز را بعد از سال‌ها به تصرف درآورد. بعد از این جنگ، مرزهای ایران به همان حدود سال ۱۱۳۴ هجری قمری رسید و فقط قندهار بود که در دست دسته‌ای از افغان‌ها قرار داشت.

علی‌قلی خان(عادلشاه)

_{منبع عکس:wikipedia}

بعد از مرگ نادرشاه، کشمکش‌های داخلی میان شاهزادگان افشار، اوضاع ایران را بحرانی کرد. علیقلی خان برادرزاده نادر که اولین بار در زمان حمله نادر به اصفهان به والیگری مشهد رسید و نامش وارد تاریخ ایران شد، از فرصت استفاده کرد و به کلات لشکر کشید. او با کمک سهراب خان گرجی و حسنعلی خان معیارباشی بر قلعه کلات دست یافت و تمام خانواده نادر به‌جز شاهرخ را قتل عام کرد و در سال ۱۱۶۰ هجری قمری در مشهد بر تخت سلطنت نشست و خود را علیشاه یا عادلشاه لقب داد.

مهم‌ترین حوادث دوره او عبارت‌اند از:

• علیقلی خان، میرسید محمد را به‌سمت متولی آستان قدس و صدارت کل ممالک محروسه گماشت.
• علیقلی خان، محمدحسن خان قاجار را به مقام ایشیک آقاسی رساند.
• محمدحسن خان قاجار با کمک ترکمانان کوکلان و یموت مجددا در استرآباد سرکشی آغاز کرد. علیقلی خان این شورش را سرکوب کرد و محمدحسن خان مجددا موفق به فرار شد.
• ابراهیم خان برادر علیقلی خان بود که به حکومت نواحی مرکزی، جنوبی و غربی ایران گماشته شد. ابراهیم خان با امیراصلان خان قرخلوی افشار، حاکم آذربایجان، متحد شد و با تصرف کرمانشاه، توپ‌های نظامی نادر که در این شهر قرار داشت را به دست آورد. او در جنگی برادرش علیقلی خان را به قتل رساند و خود حکومت را به دست گرفت.

ابراهیم شاه

_{منبع عکس: wikipedia}

وقتی ابراهیم شاه به حکومت رسید، در مشهد نیز درباریان، شاهرخ را به حکومت رساندند. ابراهیم شاه بعد از یک سال سلطنت، در قم به دست طرفداران شاهرخ کور و سپس به قتل رسید.

شاهرخ

_{منبع عکس: نامشخص}

شاهرخ پسر رضاقلی میرزا و نوه نادر بود. هنوز چند ماهی از سلطنت شاهرخ نگذشته بود که میرسید محمد، متولی آستان قدس تحت عنوان شاه سلیمان ثانی قیام کرد. او شاهرخ را اسیر و کور و به‌مدت چهل روز حکمرانی کرد. چندی نگذشت که یوسف علی بیگ علیه سلیمان ثانی قیام و او را اسیر و نابینا کرد و قدرت را به شاهرخ نابینا بازگرداند. شاهرخ تا سال ۱۲۱۰ هجری قمری بر مشهد و چند ناحیه اطراف حکومت کرد.

در این دوران احمد خان درانی، سردار نادر که پس از مرگ او به هرات و قسمتی از هند و پنجاب دست یافته بود و بانی استقلال افغانستان بود، به‌طور مداوم مرزهای قلمرو شاهرخ را مورد حله قرار می‌داد. شاهرخ در سال ۱۲۱۰ هجری قمری به دست آقامحمدخان قاجار کشته شد.

نادرمیرزا

نادرمیرزا پسر شاهرخ بود و بعد از یک سال پادشاهی‌، به دستور فتحعلی‌شاه قاجار کشته و حکومت افشاریه منقرض شد.

پادشاهان معروف سلسله افشاریه

_{منبع عکس: نامشخص}

معروفترین شاه سلسه افشاریه، نادر شاه افشار بود. او نتوانست جانشینی لایق برای خود تربیت کند. اخلاق خاص و حساسیت‌های او سبب شد که جانشینان لایق خود را کور کند یا بکشد. این سیاست سبب شد که نادر به‌تنهایی معروف‌ترین پادشاه سلسله افشاریه باشد. در ادامه به مهم‌ترین حوادث زندگی نادر شاه افشار اشاره می‌کنیم:

حسنعلی خان معیارباشی تشکیل جلسه در دشت مغان را برای رسمی کردن سلطنت به نادر پیشنهاد کرد. نادر همه بزرگان را در دشت مغان جمع کرد و چهار شرط اساسی برای پذیرش سلطنت، به آن‌ها پیشنهاد کرد:

• سلطنت در خاندانش موروثی باشد
•  با پیروی از تعالیم امام جعفر صادق، آیین جعفری را به‌عنوان رکن پنجم اسلام بپذیرد
• ایرانیان اعمال سب و رفض که به‌وسیله شاه اسماعیل اول اعلام شده بود را ترک کنند
•  ایرانیان از طرف‌داری از خاندان صفوی دست بردارند و هیچ یک از افراد خاندان را پناه ندهند.

آبرا آدم کرتافسی، مولف ارمنی، صاحب کتاب «سرگذشت من و نادر پادشاه ایران» در اجتماع تاج‌گذاری نادر در دشت مغان حضور داشت. در شورای مغان سندی تهیه و امضا شد و در آن قبول اصول حقه مذهب جعفری و اختصاص رکن جدیدی در مکه معظمه بر شیعیان و اعزام امیرالحاج مخصوص ایشان، از شرایط اساسی حفظ روابط ایران و عثمانی عنوان شد. عبدالباقی زنگنه این سند را به دربار عثمانی برد که مورد قبول ترک‌ها واقع نشد.

_{منبع عکس: نامشخص}

لشگرکشی به هند: نادر از محمدشاه گورکانی حاکم هند درخواست کرد که شورشیان افغان فراری را به خاک هند راه ندهد؛ ولی چون جواب قانع کننده‌ای دریافت نکرد، به سوی دهلی لشگر کشید. نادرشاه در سال ۱۱۵۱ هجری قمری در جنگ کرنال، محمدشاه گورکانی را شکست داد و دهلی را متصرف شد. او در دوره اقامت نادر، باعث شورش مردم دهلی شد.

مردم دهلی چند تن از کارگزاران و سربازان نادر را کشتند. در این زمان، شایع شد که نادرشاه کشته شده است. وقتی این خبر به رضاقلی میرزا پسر نادر که اداره ایران را در غیاب نادرشاه، عهده‌دار بود رسید، او برای جلوگیری از حمایت مردم از خاندان صفویه دستور قتل طهماسب دوم و عباس سوم را صادر کرد. نادرشاه در پی شورش مردم دهلی، دستور قتل عام مردم شهر را صادر کرد و با وساطت سرداران هندی، قمرالدین خان و نظام‌الملک آتش، نادرشاه قتل عام را متوقف کرد. نادر الماس کوه نور و دریای نور را با خود به ایران آورد و آن پشتوانه‌ دولت خود قرار داد.

 

فتح ماوراءالنهر: نادر بعد از بازگشت از هند، به ماوراءالنهر لشگر کشید. نادرشاه با کشتن ایلبارس خان ازبک، در سال ۱۱۵۳ هجری قمری، خوارزم را تصرف کرد و با شکست ابوالفیض خان حاکم بخارا، این شهر را به قلمرو خود افزود.

حمله به داغستان: قبایل لزگی در داغستان به غارت نواحی قفقاز دست زدند و ابراهیم خان ظهیرالدوله برادر نادر را به قتل رساندند. نادرشاه به قفقاز لشگر کشید؛ ولی با مقاومت شدید لزگی‌ها مواجه شد و مدت یک سال و نیم در قفقاز ماند. در طول اقامت نادر در قفقاز، او با جان التون انگلیسی ملاقات کرد. جان التون ریاست کمپانی تجاری روس و انگلیس را به عهده داشت و از رضاقلی میرزا پسر نادرشاه اجازه اقامت در ایران را گرفته بود. نادرشاه از جان التون درخواست کرد برای ایران ناوگان دریایی در دریای خزر ایجاد کند؛ ولی به‌علت مخالفت‌های روسیه این کار عملی نشد.

کور کردن رضاقلی میرزا: نادر بر اثر سوءظنی که نسبت به اقدامات فرزندش گرفتار آن شده بود، دستور کور کردن رضاقلی میرزا را به تفصیل بیان کرد.

انجمن نجف: در پی درخواست‌های مکرر نادرشاه از عثمانی‌ها به‌منظور اتحاد جهان اسلام، عثمانی‌ها نماینده مذهبی خود عبدلله بن حسین سویدی را برای مذاکره با نمایندگان شهرهای مذهبی ایران، روانه نجف کردند. نمایندگان اصلی ایران، ملاعلی اکبر ملاباشی و میرزا مهدی استرآبادی بودند.

طرفین در سال ۱۱۵۷ هجری قمری در انجمن نجف به این توافق دست یافتند که سیاست مذهبی اسماعیل اول صفوی منسوخ شود و حقانیت خلفای نخستین اسلام، ابوبکر عمر و عثمان مورد قبول قرار گیرد. علمای نجف اذعان کردند امام جعفر صادق ذریه رسول اکرم است و طریقت او را خامس مذاهب می‌شمارند. دو طرف قبول کردند هر ساله از طرف ایران، امیر حاجی تعیین شود.

شورش محمدحسن خان قاجار: ایل قاجار که در استرآباد و گرگان ساکن بودند، در زمان فتحعلی خان قاجار از طهماسب دوم حمایت کردند. به این دلیل نادر نسبت به این ایل سخت می‌گرفت. محمد حسن خان در استرآباد با حمایت ترکمانان یموت شورش کرد. بهبود خان سردار نادر این شورش را سرکوب کرد. محمد حسن خان گریخت و بعد از مرگ نادر مجددا قدرت را در منطقه به دست گرفت.

مرگ نادر: نادرشاه در سال ۱۱۶۰ هجری قمری در فتح آباد خبوشان به دست عده‌ای از روسای قزلباش کشته شد.

اوج قدرت سیاسی افشاریان

_{منبع عکس: نامشخص}

اوج قدرت سیاسی سلسله افشاریه در دوره نادرشاه افشار بود. او علاوه بر ایران به نواحی قفقاز، ماوراءالنهر و داغستان حمله کرد و توانست آن‌ها را به تصرف خود درآورد. آوازه فتوحات نادرشاه و پایداری او در همه جا پیچید و او توانست قلمرو سیاسی خود را تا هند گسترش دهد. نادر شاه افشار هند را به تصرف خود درآورد. او بارها با عثمانی‌ها جنگید تا توانست آن‌ها را شکست دهد. وسعت قلمرو حکومت نادر شاه افشار، بیشترین قلمرو حکومتی بعد از اسلام را شامل می‌شد. با این فتوحات نادر، اوج قدرت سیاسی او در دوره افشاریه رقم خورد.

فرهنگ و اعتقادات افشاریه

حکومت صفویه با رسمی کردن مذهب شیعه، سبب رشد و بالندگی نهاد دین شد. هجوم افغان‌ها به شهر اصفهان و جنگ با شیعیان سبب ضعف نهاد دین شد و بعدها با روی کار آمدن نادر، این ضعف، بیشتر هویدا شد. نادرشاه بعد از تاج‌گذاری، از مذهب شیعه حمایت نکرد، او با عقایدی که داشت تا حدود زیادی سبب تنزل این فرقه شد و بیشتر مسائل سیاسی و نظامی را مورد بذل و توجه خود قرار داد.

 

وجود عواملی مانند حضور کم‌رنگ عالمان شیعه در ساختار حکومت و به حاشیه فرستادن آن‌ها، نزول مقام متولیان دینی و محدودیت فعالیت آموزشی علما، ضبط اوقات و محدودیت منابع مالی عالمان شیعه و مهاجرت آن‌ها، نشان از اوضاع شیعیان و علمای این مذهب در دوره نادرشاه دارد. دوره ۱۱ ساله حکومت افشاریه، بیشتر در جنگ گذشت.

غلبه اوضاع جنگی بر جامعه، سبب شد که هنر در این دوره، فرصت عرض اندام چندانی نداشته باشد. در فضای ناآرام دوره حکومت نادرشاه، نقاشی درباری که در دوره صفویه رواج پیدا کرده بود، از رونق افتاد.

_{منبع عکس: نامشخص}

اکثر نقاشی‌های این دوره در قالب مرقع بوده است. هنر نقاشی و خوشنویسی در قالب‌هایی جذاب و گاه کسل کننده، خود را نشان می‌دادند. نقاشی این دوره، با حفظ اصول و قوانین نقاشان نسل‌های قبل، تاثیر روش‌های نقاشی به سبک اروپا را نشان می‌دهد و تنها تفاوت آن‌ها تغییر در جزییات لباس‌ها است. اوضاع اجتماعی دوره نادرشاه افشار، در نقاشی‌های این دوره به وضوح قابل‌مشاهده است. ازاین‌رو می‌توان نشانه‌هایی از سبک‌های رئالیستی را در نقاشی این دوره مشاهده کرد.

جاهای دیدنی به‌جای مانده از سلسله افشاریه

مقبره نادرشاه افشار

_{منبع عکس: نامشخص}

آرامگاه نادر شاه افشار در مشهد واقع شده است. این مقبره، به فاصله کمی از حرم امام رضا قرار دارد. در سال ۱۱۴۸ هجری قمری، نادر رسما شاه ایران شد. او ابتدا مشهد را به‌عنوان پایتخت خود برگزید و مقبره خود را در آنجا بنا کرد. بعد از بازگشت از هند، دستور داد سنگ مرمر بزرگی از آذربایجان به خراسان آوردند. این سنگ از وزن زیادی برخوردار بود و حمل و نقل آن هزینه بسیاری داشت. نادر قصد داشت از این سنگ برای بنای قبر خود استفاده کند.

 

نادر در پایان عمر خود، مقبره خورشید را که مقبره خانوادگی او محسوب می‌شود، بنا کرد؛ ولی جسم او در هیچ‌کدام از این مقبره‌ها به خاک سپرده نشد. سر نادر بعد از قتل، به هرات فرستاده شد و جسد بی سر او ابتدا در این آرامگاه به خاک سپرده شد و سپس آقامحمد خان آن را به تهران برد. آرامگاه نادر در مشهد از معماری باشکوهی برخوردار و برای گردشگران جذابیت بسیاری دارد.

عمارت خورشید

عمارت خورشید از آثار معماری دوره افشاریه است. این عمارت در میان یک فضای وسیع قابل‌مشاهده است. این بنا در ابتدا به‌عنوان مقبره نادر ساخته شد. صالح به کار رفته در بنا از آجر و نمای بیرون آن از سنگ‌های تراشیده شده همان منطقه بود. نام عمارت، ارتباطی به خورشید به‌عنوان یک پدیده طبیعی ندارد؛ بلکه خورشید نام یکی از همسران نادرشاه افشار بوده است.

بنای عمارت خورشید در سال ۱۱۵۱ بود، ساخت این بنای سه طبقه، در تمامی طول پادشاهی نادر دوام داشت و تا سال‌های پایانی حیات او تداوم داشت. سرانجام با مرگ نادر، نیمه کاره گذاشته شد. نادرشاه بعد از فتح هند، تراشکارانی را با خود همراه کرد.

این عمارت تحت‌تاثیر معماری هند بود و مصالح به کار رفته در آن و حجاری‌هایی که از طبیعت در آن کار شده، شباهت زیادی به معماری هند دارد و از آن تاثیر پذیرفته است. این عمارت در لایه‌های خود هویتی ایرانی دارد واتاق‌های دوازده‌گانه آن با نقاشی و گچبری آراسته شده‌اند. این بنا محل سکونت شاه و خاندان او بود. عمارت خورشید، بعدها در دوره قاجار نیز مورد استفاده شاهان قاجاری بود.

_{منبع عکس: نامشخص}

نگاهی به بنای عمارت، نشان می‌دهد که یک استوانه با نیم‌ستون‌های سنگی مانند برج در میانه فضا بود که از درون، هشت ضلعی بود و یک گنبد بر بالای آن قرار داشت. فاصله بین حجم استوانه و بقیه بنا، همانند یک درز، آن‌ها را از هم جدا می‌کرد و بالای پشت بام، طبقه همکف، سنگ‌های درپوش روی درز بسته شده‌اند.

حذف چهار نیم‌ستون در بالای برج، روشنایی درون برج را فراهم می‌کند. نیم‌ستون‌ها، برجهایی ساده هستند و سرستون‌های آن‌ها، تراش تزیینی دارد. نمای بیرونی بنا در همه جا تراشیده شده؛ اما در بخش‌هایی از آن، نماکاری تراش سنگ‌ها به پایان نمی‌رسد و این نشان می‌دهد که بنا نیمه‌کاره رها شده است.

نماهای داخلی برج، ایوانچه‌هایی دو طبقه دارد که با طلاکاری و نقاشی آراسته شده‌اند. دورتادور این فضای هشت ضلعی، آیه‌هایی از قرآن نوشته شده است. ایوان‌های بنا نیز با پوشش رسمی‌بندی تزیین شده‌اند و ایوان شرقی، ورودی این بنا است.

قلعه فورگ

_{منبع عکس: نامشخص}

قلعه فورگ در روستای فورگ قرار دارد. این قلعه در پنج کیلومتری شهرستان درمیان است. وجود مناطق کوهستانی، سبب شده پای فرقه اسماعیلیه به این منطقه برسد. آن‌ها برای دفاع از خود قلعه‌هایی محکم بنا می‌کردند. این قلعه پس از قلعه الموت، اصلی‌ترین مقر برای حضور اسماعیلیه به شمار می‌رفت.

در این مکان، فداییان مطلق را آموزش می‌دادند. فداییان گروهی بودند که دارای عنوان نبودند و بعد از ترک قلعه، نام آن‌ها عوض می‌شد و با اسامی مستعار برای قتل دشمنان اسماعیلیه می‌رفتند. تعلیم فداییان اسماعیلی به این شکل بود که دشمن را غافلگیر می‌کردند و با ضربات کارد او را از بین می‌بردند و فرار می‌کردند. این قلعه در دوره افشاریه، بازسازی شد و مورد استفاده قرار گرفت.

فضای داخلی قلعه فورگ سه قسمت بود. قسمت اول برای نگهداری احشام و انبار آذوقه استفاده می‌شد. قسمت دوم جایی برای زندگی نگهبانان و نظامیان و محلی برای نگهداری تدارکات نظامی بود. قسمت سوم که مهم‌ترین بخش قلعه بود نیز برای استفاده حاکم و اطرافیان او کاربرد داشت.

این قلعه درمجموع ۱۸ برج داشت که اکنون تعدادی از آن‌ها بر جای مانده است. مصالحی که در ساخت این قلعه استفاده می‌شد از آجر، سنگ و خشت بود. قلعه بالای یک صخره سنگی بود و بعد از قرن‌های متمادی استوار نگهداشته شد. بالای حصار و برج‌ها، سازه‌هایی کنگره‌دار قرار داشت. منافذی نیز برای دیده‌بانی و دفاع مورد استفاده قرار می‌گرفت.

مسجد کبود گنبد

_{منبع عکس: ناشناس}

مسجد جامع یا مسجد کبود گنبد، بنایی مذهبی است که در شهر کلات نادری قرار داشت و مورد توجه اقوام مختلف بود. این بنا در معماری و تزیینات، یکتا است و همانندی ندارد. این مسجد چهارایوانی گنبدی دوپوش و نیلگون دارد که صحن و طاق دارند و ساقه گنبد، به‌شکل استوانه و فضای زیر گنبد آن، هشت ضلعی با نظم است که طول هر یک از اضلاع آن چهار متر است. صحن مسجد مستطیلی شکل است و در ساخت آن، از کاشی‌های هفت رنگ استفاده شده است. این کاشی‌ها با نقش‌های گل و بوته و اسلیمی در لچکی‌های بالای ایوان و رواق‌ها کاربرد دارند.

اصل این بنا در دوره سلجوقی ساخته شد و نادرشاه افشار بناهایی به آن اضافه کرد. بناها که شامل اتاق‌ها و ایوان‌های اطراف مسجد می‌شد، کنار پیشخوان مدخل مسجد، یک کتیبه سنگی با خط نستعلیق دارد که در دوره قاجار نصب شده است. محتوای کتیبه درباره تعمیر مسجد توسط حاکم شهر کلات در سال ۱۲۵۰ هجری قمری است.

 

سلسله افشاریه از سال ۱۲۱۸ تا ۱۱۴۸ هجری قمری در ایران حکومت کرد. موسس این سلسله، نادرشاه افشار بود. نادرشاه برای استقرار امپراتوری خود، تلاش بسیاری کرد تا توانست امپراتوری خود را بنا کند و آن را ارتقا دهد. نادرشاه توانست بخش‌های زیادی از ارمنستان، گرجستان، تاجیکستان، عراق، کویت، ترکیه و امارات متحده عربی دست پیدا کند. با مرگ نادر، قدرت امپراتوری افشاریه از هم پاشید و میان زندیان و دیگر خانات تقسیم شد.