خزانه جواهرات ملی

درباره خزانه جواهرات ملی

گنجینه بی‌مانند « خزانه جواهرات ملی » مجموعه‌ای از گرانبهاترین جواهرات جهان است که طی قرون و اعصار بدین صورت فراهم آمده است.
هر قطعه از این جواهرات، گویای بخشی از تاریخ پرفراز و نشیب ملت بزرگ ایران و مبین ذوق و خلاقیت‌های هنری مردم این مرز و بوم است که خاطرات تلخ و شیرین شکست‌ها، پیروزی‌ها، غرور و خودنمایی‌ها و فرمانفرمایی همراه با زور و نخوت زمامداران گذشته را تداعی می‌کند.

شما بازدید کننده عزیزی که به تماشای نفایس و گوهرهای این مجموعه بی‌نظیر می‌نشینید، قبل از اینکه محو تلألو خیره‌کننده آن شوید، به علل تاریخی و چگونگی جمع‌آوری این جواهرات بیندیشید و به مصداق « فاعتبروا یا اولی‌الابصار » قضاوت تاریخ و وجدان انسانهای آگاه و آزاده را درمورد گردآورندگان این جواهرات دریابید و اهداف آنان را از جمع‌آوری این مجموعه بشناسید.

گنجینه حاضر از یک طرف بیانگر فرهنگ و تاریخ کهن‌سال و پرتلاطم ملت ایران و گویای داستان بخشی از زندگی پرماجرای گذشتگان و از طرفی دیگر بازگوی قصه اشک‌های خاموش مردم ستمدیده و جور کشیده است که نتیجه خودآرایی و فخر‌فروشی قدرتمندان و صاحبان زور در دوران گذشته بوده است.

انگیزه ما از ارائه این جواهرات، شناخت بیشتر فرهنگ و تاریخ ایران و پندگرفتن از عاقبت زورمداران و زراندوزان تاریخ است. با این هدف، مجموعه حاضر که به ما سپرده شده است در معرض دید و قضاوت شما قرار می‌گیرد.

اهمیت جواهرات موجود در “خزانه جواهرات ملی” به ارزش اقتصادی آن محدود نمی‌گردد، بلکه نمایانگر ذوق و سلیقه صنعتگران و هنرمندان ایران در دوره‌های مختلف تاریخ و به عنوان میراث تاریخی، هنری، نماینده هنرهای مستظرفه کشور پهناور ما است.

این جواهرات و نوادر برای زمامداران و حاکمان در طول تاریخ حکم زینت و زیور را داشته و اغلب شکوه و جلال دربار را نشان می‌داده است، لیکن پشتوانه قدرت و ذخیره خزانه مملکتی نیز محسوب می‌شده است.

تاریخچه

اطلاعات دقیقی در مورد کیفیت و کمیت گنجینه جواهرات تا قبل از دوران صفویه در دست نیست و می‌توان گفت تاریخچه جواهرات ایران از زمان سلاطین صفوی آغاز می‌شود. نحوه گردآوری و پدید آوردن مجموعه فعلی را به طور اختصار می‌توان چنین بیان داشت:

تا قبل از صفویه، اقلامی از جواهرات در خزانه دولتی وجود داشته است و براساس نوشته‌های سیاحان خارجی (ژان باتیست تاورنیه، شوالیه شاردن، برادران شرلی، وارنیگ و دیگران) سلاطین صفوی حدود قرن (۹۰۷ تا ۱۱۴۸ ﻫ. ق.) شروع به جمع‌آوری نفایس و گوهرها نموده و حتی کارشناسان دولت صفوی جواهرات را از بازارهای هند، عثمانی و کشورهای اروپایی مانند فرانسه و ایتالیا خریداری کرده و به اصفهان، پایتخت حکومت می‌آورده‌اند.

بنابراین، در پایان سلطنت شاه سلطان حسین و با ورود محمود افغان به ایران، خزاین دولت توسط مهاجمان افغانی دچار پراکندگی گردید و مقداری از آنها که بوسیله محمود افغان به اشرف افغان منتقل شده بود، پس از ورود شاه طهماسب دوم به همراهی نادر به اصفهان، به چنگ نادر افتاده و از خروج آنها از ایران جلوگیری شد.
بعداً نادر برای پس گرفتن آن قسمت از جواهرات که به هندوستان رفته بود، نامه‌هایی به دربار هند نوشت، اما جواب نامساعدد شنید. پس از لشکرکشی نادر به هند (۱۱۵۸ ﻫ. ق.) محمد شاه مبالغی نقدینه، جواهر و اسلحه تسلیم نادر کرد.

بخشی از اموال و خزاینی که نادر از هندوستان بدست آورده بود، به ایران نرسید و در راه بازگشت به ایران از میان رفت. نادر پس از بازگشت به ایران، مقدار قابل ملاحظه‌ای از جواهر ونوادر را به اسم ارمغان برای امراء و حکام و شاهان ممالک همسایه فرستاد. وی همچنین مقداری از اشیای نفیس و مرصع را به آستان حضرت امام رضا (ع) تقدیم کرد و مقداری را نیز میان سپاه خود تقسیم نمود.

در سال ۱۱۶۰ ﻫ. ق. و پس از قتل نادر، احمد بیک افغان ابدالی از سرداران نادر، دست به غارت جواهرات خزانه نادر زد. از جمله این گوهرها که از ایران خارج شد و هرگز بازنگشت، الماس معروف “کوه نور” بود. این الماس به دست احمد شاه درانی و رنجیت سینگ پنجابی افتاد. با شکست رنجیت سینگ از انگلیس‌ها، “کوه نور” به چنگ کمپانی هند شرقی افتاد و در ۱۲۶۶ ﻫ. ق. / ۱۸/۵۰ م. به ملکه ویکتوریا اهداء شد.

از آن پس تا زمان قاجاریه، باقیمانده خزائن تغییرات چندانی نیافت. در دوران قاجاریه، مجموعه جواهرات، جمع‌آوری و ضبط شد و تعدادی از جواهرات به تاج کیانی، تخت نادری، کره جواهر نشان و تخت طاووس (تخت خورشید) نصب گردید.

دو گوهر دیگر که به تدریج به مجموعه اضافه شد، یکی فیروزه که از سنگ‌های قیمتی ایرانی است و از معادن نیشابور استخراج می‌گردد و دیگری مروارید که از خلیج فارس صید می‌شد.

به موجب قانون مصوب ۲۵ آبان ۱۳۱۶ شمسی، قسمت عمده جواهرات به بانک ملی ایران منتقل گردید و سپس جزء پشتوانه اسکناس و بعداً وثیقه اسناد بدهی دولت به بانک بابت پشتوانه اسکناس قرار گرفت.

خزانه فعلی جواهرات در سال ۱۳۳۴ ساخته و در سال ۱۳۳۹ با تاسیس بانک مرکزی ایران افتتاح و به این بانک سپرده شد و اکنون نیز در صیانت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد.

در زمان انقلاب شکوهمند اسلامی ایران و جنگ تحمیلی، این گنجینه نفیس و بی‌نظیر به همت کارکنان متعهد و انقلابی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران حفظ گردید.

اینک شما گنجینه‌ای از نفایس و سنگ‌های پربها را که طی دوران طولانی در کوره پرتلاطم زمان، دگرگونی و شکل گرفته، در پیش رو دارید. امید است با مشاهده آن، به یاد آوریم که در نظام الهی جای تاج و نمیتاج در موزه است و این همه یادآور تاریخ خونین و پردردی است که باید به ما هشدار دهد تا آن همه درد هیچگاه و به هیچ قیمت، دیگر تکرار نشود.

 بهای این مجموعه چقدر است؟

در مورد این مجموعه نفیس سخن بسیار می‌توان گفت، اما به یک پرسش نمی‌توان پاسخ قطعی داد:

بهای این مجموعه چقدر است؟

هیچکس پاسخ این سؤال را نمی‌داند، زیرا در این مجموعه گوهرهایی است که در جهان نظیر ندارد. در پاسخ به این سؤال فقط می‌توان گفت: مجموعه جواهرات ملی ایران از لحاظ هنری، تاریخی و منحصر به فرد بودن در شرایطی است که حتی زبده‌ترین کارشناسان و ارزیابان جهان هم نتوانسته‌اند ارزش واقعی یا تقریبی آن را محاسبه کنند.