ناصرالدین شاه که بود و چرا امیرکبیر را به قتل رساند؟
ناصرالدین شاه قاجار یکی از موثرترین و معروف‌ترین پادشاهان ایران است که به کمک امیرکبیر به قدرت رسید و برای مدت ۵۰ سال حکمرانی کرد.
ناصرالدین شاه از معروف‌ترین پادشاهان قاجار و ایران محسوب می‌شود که طولانی‌ترین دوره پادشاهی را در میان دودمان قاجار داشت. همچنین او اولین پادشاه ایران بود که خاطرات خود را نوشت و به‌عنوان نخستین پادشاه ایران، به اروپا سفر کرد؛ سفرهای پرهزینه‌ای که با وجود انتقادات زیاد، اثرات مثبتی برای کشور داشت.
ناصرالدین میرزا سومین فرزند محمدمیرزا و ملک‌جهان خانم بود که در سال ۱۲۱۰ هجری شمسی در روستای کهنو از توابع تبریز به دنیا آمد. در زمان تولد او، پدرش پیروزی بزرگی به دست آورد و به این مناسبت، نام پسرش را ناصرالدین گذاشت. او در سال ۱۲۱۴ هجری شمسی که خردسالی بیش نبود، به‌عنوان ولیعهدی رسید.
ولیعهد ۱۳ ساله در سال ۱۲۲۳ هجری شمسی ازدواج کرد و این امر به‌معنای رسیدن او به سن بلوغ بود و دیگر ولیعهد صغیر محسوب نمی‌شد. دو سال بعد که بهمن میرزا به روسیه گریخت، ناصرالدین به درخواست خودش حاکم آذربایجان شد.
در زمان فوت محمد شاه در سال ۱۲۲۷ هجری شمسی، ناصرالدین ۱۷ ساله بود و توان رفع شورش‌ها را نداشت. از همین رو مهدعلیا، مادر او، برای ۴۵ روز بر ایران حکمرانی کرد و ضمن مقابله با شورش‌ها، همه افراد خائن را به مجازات رساند. در ادامه مهدعلیا از دولت روسیه خواست تا برای نشستن ناصرالدین بر تخت پادشاهی از او حمایت کند.
در این زمان ناصرالدین میرزا از تبریز به تهران آمد و در ۲۲ شهریور ۱۲۲۷ هجری شمسی به قدرت رسید و مقام نائب‌السلطنه را به مادرش داد. همچنین میرزا تقی‌خان را به‌عنوان صدراعظم خود منصوب کرد و به او لقب اتابک اعظم داد.
اقدامات ناصرالدین شاه
حکومت ۵۰ ساله ناصرالدین شاه قاجار با وقایع و حوادث مهمی همراه بود. از اقدامات موثر و مهم ناصرالدین شاه پس از سفر به اروپا می‌توان به ساخت راه‌آهن اشاره کرد که مردم به آن ماشین دودی می‌گفتند. مدارس مهمی همچون مدرسه دارالفنون، مدرسه نظام ناصری تهران، مدرسه ظل السلطان در اصفهان و مدرسه تبریز نیز در دوره او احداث شدند. علاوه بر تاسیس ضرابخانه و اداره پست و تلگراف، نخستین خط تلگراف ایران به دستور او ایجاد شد که انگلستان را به هندوستان وصل می‌کرد. نخستین بانک ایران نیز در این دوره به دستور پادشاه شکل گرفت.
- امتیاز رژی: ناصرالدین شاه در اقدامی امتیاز توتون و تنباکو را به تالبوت انگلیسی داد که اعتراض‌های گسترده‌ای را در ایران رقم زد و متعاقبا فتوای تحریم تنباکو صادر شد. سرانجام میرزای شیرازی، قلیان و تنباکو را حرام اعلام کرد و شاه چاره‌ای جز لغو امتیاز رژی نداشت.
- امتیاز رویتر: در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه امتیاز کل منابع ثروت ملی ایران به‌مدت ۷۰ سال در اختیار بارون جولیوس رویتر انگلیسی قرار گرفت. این موضوع نیز به‌دنبال اعتراضات مردم لغو شد و ناصرالدین شاه امتیاز تاسیس بانک شاهنشاهی را به رویتر داد.
- معاهده آخال: بر اساس این معاهده که باعث جدایی سرزمین‌های شرقی خزر از قلمرو ایران شد، رود اترک به‌عنوان مرز بین ایران و روسیه به رسمیت شناخته شد و ایران از دعاوی خود نسبت به ترکستان و ماورالنهر صرف‌نظر کرد.
قتل امیرکبیر
قتل میرزا تقی خان فراهانی معروف به امیرکبیر، از اتفاقات ناگوار در زمان سلطنت ناصرالدین شاه بود که پس از عزل از قدرت به‌خاطر توطئه‌های مهدعلیا، به دستور شاه کشته شد.
امیرکبیر که حدود ۳۰ سال بزرگ‌تر از ناصرالدین شاه بود، در دستیابی به قدرت کمک درخور توجهی به او کرد و از همین رو به مقام صدارت رسید. در تمام طول سلطنت قاجار سابقه نداشته است که کلیه امور دیوانی و نظامی به یک نفر سپرده شود.
اقدامات و برنامه‌های اصلاحی امیرکبیر، روابط صادقانه و سازش‌ناپذیر او با فرستادگان خارجی و همین طور کاهش مزایای وابستگان شاه و دور نگه‌داشتن آن‌ها از شاه، دست به دست هم دادند تا امیرکبیر دشمنان زیادی پیدا کند؛ با وجودی که او همسر عزت‌الدوله، خواهر ناصرالدین شاه بود.
تیرگی رابطه شاه و امیرکبیر در سفر اصفهان تشدید شد؛ زمانی که صدراعظم، برادر ناتنی کوچک‌تر شاه راهی سفر با ناصرالدین شاه کرد. ارتباط نزدیک امیرکبیر با عباس میرزا، اعتماد شاه را دچار تزلزل کرد و باعث سوء‌ظن او شد. در راه بازگشت به پایتخت، شاه مقام والی قم را به عباس میرزا داد که حکم تبعید او را داشت. این امر با مخالفت امیرکبیر روبه‌رو شد؛ موضوعی که به خشم شاه انجامید. ناصرالدین شاه می‌ترسید که برادر ناتنی‌اش به کمک انگلیسی‌ها جای او را بگیرد و امیرکبیر به مقام نائب‌السطنه برسد.
مخالفت درباریان و مادر شاه با امیرکبیر به جایی رسید که به او تهمت زدند، درصدد رسیدن به سلطنت است. کلیه این عوامل باعث شد تا حکم عزل او در روز ۲۰ آبان ۱۲۳۰ هجری شمسی صادر شود.
میرزا آقاخان و مهد علیا از حضور امیرکبیر در تهران ناراحت بودند و نقشه خود را کامل نمی‌دیدند؛ در نتیجه شاه را متقاعد کردند تا او را به حکومت کاشان منصوب کند. با این حال، اتفاقات متعددی در تهران برای امیر رخ داد که عصبانیت بیش از پیش شاه را به‌همراه داشت. در نهایت امیرکبیر دستگیر و به‌عنوان زندانی با خانواده به کاشان فرستاده شد؛ تبعیدی که فقط ۴۰ روز طول کشید. مخالفان او که همچنان می‌ترسیدند، نظر شاه برگردد و ارتباط خوب سابق بین این دو برقرار شود، نقشه قتل امیر را کشیدند. سرانجام او در ۲۰ دی ۱۲۳۰ هجری شمسی در حمام فین کاشان به قتل رسید.
پس از او دیگر اصلاحات و تغییرات زمان صدارت امیرکبیر رخ نداد؛ با این حال، عملکردش روی ناصرالدین شاه تاثیر داشت و او را تا حدودی به اصلاحات علاقه‌مند کرد. بعد از مرگ امیرکبیر، پادشاه عاشق دختری روستایی به نام خدیجه خانم تجریشی می‌شود و از آنجا که چشمان درشتی داشت، به او نام «جیران» می‌دهد. داستان عشق و عاشقی آن‌ها دست‌مایه داستان سریال جیران نیز شده است که ۶ سال از زندگی ناصرالدین شاه را به تصویر می‌کشد. این مجموعه که از بهمن ۱۴۰۰ هجری شمسی به‌صورت اینترنتی برای مخاطبان پخش می‌شود، با استقبال زیادی روبه‌رو شده است.
ناصرالدین شاه برای ۵۰ سال بر ایران حکومت کرد و به‌مناسبت پنجاهمین سال پادشاهی خود، در حال تدارک جشنی بود که به‌دست میرزا رضای کرمانی در حرم عبدالعظیم حسنی به ضرب گلوله از پای درآمد.
