تغییر نام پرشیا یا پارس به ایران

روز اول فروردین ۱۳۱۴ شمسی طبق بخشنامه وزارت امور خارجه نام پارس یا پرشیا، رسما به ایران تغییر یافت. پیش تر نام ایران در مجامع بین المللی به عنوان پرشیا یا پارس خوانده می شد و هنوز در برخی از کتب قدیمی  خارجی می توان چنین نامی  را در مورد ایران یافت. در این روز همچنین تاریخ رسمی کشور طبق ماه های شمسی تنظیم شد و به کار بردن ماه های هجری قمری ممنوع گردید.

تا اوایل قرن بیستم، در جهان، کشور ما را با عنوان رسمی «پارس» یا «پرشیا» می شناختند

در دوران سلطنت رضاشاه که بحث رجعت به ایران باستان و تاکید بر ایران پیش از اسلام قوت گرفته بود، حلقه ای از روشنفکران باستان گرا مانند سعید نفیسی، محمدعلی فروغی و سیدحسن تقی زاده گردهم آمدند که به این منظور اقداماتی را انجام می دادند. سعید نفیسی از مشاوران نزدیک رضاخان به وی پیشنهاد کرد نام کشور رسما به «ایران» تغییر یابد، این پیشنهاد در دی ماه ۱۳۱۳ شمسی رنگ واقعیت به خود گرفت. این تصمیم مخالفانی هم دارد. مخالفان معتقدند که نام ایران نمی تواند آن بار معنایی، فرهنگی و تمدنی ای را که در اصطلاح «پرشیا» نهفته است و غیرایرانیان از دیرباز با آن آشنایی دارند، منتقل کند. گروهی معتقدند که رضاشاه فقط به دلیل سیاسی برای تثبیت حکومت اقتدارگرایانه خود چنین تصمیمی گرفته است. این دسته از تحلیلگران می گویند اصل اقدام را باید متوجه جمعی از نخبگان فرهنگی و سیاسی آن دوره از جمله افراد ذکر شده دانست که در اقتدار حکومت رضاخان منافع خاص خود را نیز جستجو می کردند.

احسان یارشاطر، سرویراستار دانشنامه ایرانیکا در این باره می گوید: «هم کلمه پرشیا یا پارس، به فارسی و هم کلمه ایران قدیم ترین ماخذش در کتیبه های داریوش است. داریوش در کتیبه اش می گوید من پارسی هستم و آریایی.

ولی خود کلمه پارس در کتیبه قدیم تر آشوری به صورت پارسوا دیده می شود که تقریبا یک قرن یا کمی بیشتر قدیمی تر است. ولی هر دوی این ها در ایران هخامنشی به کار می رفته و بیشتر از آنکه اسم مملکت باشد، اسم قوم بوده.

داریوش می گوید من یک پارسی هستم و ایرانی ام. این کلمه ایران در تمام دوره های بعدی رواج داشته. البته ما از دوره اشکانی که آثار کتبی کم است، اطلاع درستی نداریم. ولی در دوره ساسانیان به تمام سرزمین ایران می گفتند ایرانشهر. شهر معنی قدیمی اش یعنی مثلا به انگلیسی kingdom یعنی شهریاری و سرزمینی که وسعت داشته باشد و پادشاهی داشته باشد.

ایرانشهر که بعد ها هم به کار می رفته به معنی ایران زمین بوده و البته ایران هم به کار می رفته. در زبان اوستایی هم گفته می شود که ایرانی ها یعنی مردم اوستایی، آن ها اسمی از ایرانی ها آن طور که ما می گوییم نام نمی برند، ولی قوم اوستایی در یک جایی ساکن بودند به اسم «آیره وئه یو» که آن قسمت اولش آیرو   همان قسمت اول ایران است و این اسم در اسم ایرج باقی مانده، اولش آیرج   همان جزئی است که در کلمه ایران دیده می شود. بنابراین کلمه پرشیا و ایران هر دو قدیمی است و قدیم ترین سند و ماخذی که از هر دویش در ایران وجود دارد   همان کتیبه های داریوش هخامنشی است و پارسوا در کتیبه های آشوری هم دیده می شود.

بعد از اسلام هم این اسم وجود داشته. گو اینکه مملکت دیگر به آن صورت وجود نداشته بلکه تا دویست سالی جزو متصرفات عرب ها بود و حاکم های عربی داشته تا اینکه به تدریج در ایران امرای محلی پیدا شدند. اول طاهریان ولی مهم تر سامانی ها و صفاری ها که این ها ایرانی الاصل بودند و به خصوص صفاری ها و سامانی ها موجب ترویج زبان فارسی و نوشته شدن آثاری به زبان فارسی و سروده شدن اشعاری به زبان فارسی شدند که بعدا هم ادامه پیدا کرد و قوت گرفت.

در مورد ایران که آیا ایران گفته شود یا پرشیا، این یک اشتباهی بود که در دوره رضاشاه پیش آمد و دولت ایران از کشورهای خارجی خواست که کشور را ایران بخوانند چون در زبان فارسی، ما کشور ایران می گوییم. این اصولا ممکن بود عیبی نداشته باشد. فقط یک عیب بزرگ دارد و آن اینست که کلمه پرس در فرانسه یا پرشیا در انگلیسی یا Persian، پرزین در آلمانی یک تداعی های مطلوبی دارد. شما وقتی در انگلیسی می گویید پرشیا عباراتی از قبیل Persian poetry، Persian Art، Persian empire و حتی Persian cat را به ذهن می آورد که همه غیر از Persian cat حکایت از یک جنبه هایی از فرهنگ و تاریخ ایران می کند و همه تداعی های مطلوبی است. حال آنکه ایران در نظر اروپایی ها بعد از ملی شدن نفت در زمان دکتر مصدق که انگلیسی ها نمی پسندیدند، و بعد از انقلاب ایران که آمریکایی ها و اروپایی هیچ کدام نمی پسندند، یک قدری زنندگی پیدا کرده ولی البته این هم ممکن است موقت باشد و از بین برود.

ولی به نظر من اشتباه بود که ما کلمه پرشیا و پرس را تغییر دهیم برای اینکه با تغییرش آن تداعی های مفید و مطلوب از بین رفت. دولت ها چقدر خرج تبلیغات می کنند. ما با دست خودمان کاری که با تبلیغات و خرج صد ها میلیارد دلار نمی شد انجام داد، از بین بردیم. ولی دیگر حالا شده و ایران این قدر اسمش در روزنامه ها به دلایل مختلف آمده و در کتاب ها و آثار دیگر که دیگر حالا برگرداندنش به پرس و پرشیا یک قدری دشوار است. ما خودمان در دانشنامه ایرانیکا چون مدت ها فقط پرشیا به کار می بردیم برای اسم مملکت ایران، ولی از چندین سال به این طرف دیدیم که باید یک قدری هم تابع تاریخ و تابع جریان مرسوم بود. اینست که الان فرق نمی کند که کسی پرشیا بنویسد در اشاره به کشور ایران یا ایران بنویسد.»