یک‌هزار اثر ناشناخته درهمدان معرفی می‌شود/ موزه‌ای از جنس وقف
سایت «تاریخ ما» – گروه استان‌ها: وجود بقاع متبرکه و موقوفات گوناگون و معتبر در استان همدان موجب شده تا همدان یکی از مراکز مهم تولید آثار هنری مذهبی باشد.
کهن‌ترین وقف نامه موجود در اداره کل اوقاف و امور خیریه استان همدان در سال ۹۸۳ هـ. ق (دوران صفوی/شاه‌طهماسب یکم) نوشته‌شده و مربوط به موقوفه «علوی» است.
پس از وقف نامه اشاره‌شده وقف نامه «آقا میر منتها رضوی» به تاریخ ۱۱۱۸ هـ. ق (دوران صفوی/ شاه سلیمان یکم) است که مربوط به روستای «هجدره» یا «هجده دره» (حیدره) است.
بر اساس اسناد موجود وقف در استان و شهر همدان از جایگاه ویژه‌ای در میان خواص و عوام برخوردار بوده و اگر بررسی کنیم دیده می‌شود که بزرگ‌ترین موقوفه استان همدان از دید گستردگی و وسعت موقوفه درمانی «بهاالملک» متعلق به علی‌رضا قراگُزلو و مربوط به سال ۱۳۳۲ خورشیدی است.
درمان رایگان اهالی ۳۲ روستای استان همدان
نیت بهاالملک بر درمان رایگان اهالی ۳۲ روستای استان همدان است و کتابخانه بهاالملک با حدود یک قرن پیشینه کهن‌ترین کتابخانه وقفی در غرب کشور است.
پس از موقوفه بهاالملک می‌توان به موقوفه «سیف‌الدوله» در شهرستان ملایر و موقوفه «امیرنظام» در شهرستان کبودرآهنگ اشاره کرد که هرکدام جز موقوفات مهم استان همدان هستند.
قدیمی‌ترین شخصی که در اسناد موجود از وی با عنوان مدیر اوقاف همدان نام‌برده شده «میرزا محمود خان پرور» است که سال ۱۲۹۱ خورشیدی و در دوران قاجار این مسئولیت را بر عهده داشته است.
حال با توجه به دیرینگی و جایگاه هنر ایرانی در جهان و هم‌چنین تأثیر آن در وجوه گوناگون فرهنگ باید گفت هنر ایرانی در وقف نیز تأثیرگذار بوده و این تأثیر با ظهور وقف به‌عنوان یکی از سنت‌های فرهنگی، دوسویه بوده و موجب شکل‌گیری آثار فراوانی شده است.
قندیل میناکاری شده مربوط به آرامگاه شاهزاده حسین(ع) – پیشینه: حدود ۴۰۰ سال
آثار وقف طی سال‌ها در استان همدان در مکان‌های گوناگونی نگهداری شده‌اند و ازآنجاکه هرکدام به‌عنوان یکی از مواد فرهنگی بازمانده از سنت‌های گذشتگان ایفای نقش می‌کنند باید در نگهداری از آن کوشا بود.
بر همین اساس موزه وقف همدان باهدف جمع‌آوری و ساماندهی آثار پراکنده که در معرض آسیب و نابودی و سرقت هستند و نیز مطالعه و در دسترس قرار دادن آثار برای انجام امور پژوهشی و آشنایی جامعه با آثار فرهنگی و مادی وقف و ترویج فرهنگ نیکوکاری یک سالی است که راه‌اندازی شده است.
کارشناس وقف استان همدان در همین خصوص در گفتگو با خبرنگار «تاریخ ما» بابیان اینکه همدان به‌عنوان پایتخت تاریخی ایران دارای جایگاه مهمی در روند دگرگونی‌های فرهنگی و شهرسازی است، گفت: وجود آثار فراوان باستانی و فرهنگی مؤید این گفتار است اما باوجوداین اهمیت هنوز برخی وجوه فرهنگی و باستانی این شهر مهم ناشناخته مانده‌اند که راهبرد اصلی موزه وقف همدان پرداختن به یکی از این حفره‌های مطالعاتی است.
موزه وقف همدان در پی آن است که طی یک فرآیند علمی و عملی، بخشی از ابعاد ناشناخته دینی مذهبی را به‌واسطه نمایش آثار وقف، نذر و نیکوکاری به جامعه و بازدیدکنندگان نشان دهد خسرو محمدی بابیان اینکه موزه وقف همدان در پی آن است که طی یک فرآیند علمی و عملی، بخشی از ابعاد ناشناخته دینی مذهبی را به‌واسطه نمایش آثار وقف، نذر و نیکوکاری به جامعه و بازدیدکنندگان نشان دهد، گفت: مجموعه آثار موزه وقف همدان دربرگیرنده آثار باستانی و هنری است که تاکنون ناشناخته مانده‌اند.
وی با تأکید بر اینکه یکی از پربارترین دوره‌های تاریخ ایران، دوران اسلامی است و در این دوران هنر سنگ‌تراشی، فلزکاری، کتاب‌آرایی، سفال‌گری و خطاطی رشد کرد و این عناصر و روش‌های تولید آثار موجب شکل‌گیری هنری شد که پژوهش‌گران از آن به هنر اسلامی یاد می‌کنند، گفت: امروزه پژوهش‌گران بسیاری در سراسر جهان به مطالعه هنر اسلامی علاقه‌مندند و موزه وقف همدان به دلیل تسلسل تاریخی آثارش به‌ویژه در دوره اسلامی دارای توانمندی‌های قابل‌توجهی در این زمینه است.
محمدی بابیان اینکه بامطالعه آثار موزه وقف همدان و گسترش آن در آینده می‌توان بسیاری از ناگفته‌های هنر و تاریخ دوران اسلامی در همدان و ایران را بازگو کرد، گفت: فرهنگ یک وجه ناپیدا و غیرملموس از تمدن بشر است اما نمادها و نشانه‌هایی دارد که در هر جامعه متفاوت است و بسیاری از گردشگران کنجکاوند بدانند که شهر یا کشوری که از آن بازدید می‌کنند چه فرهنگی دارد و بر همین اساس موزه وقف همدان در پی آن است که برخی از نمادها و نشانه‌های فرهنگ دینی، مذهبی و نیکوکاری مردم استان را به نمایش همگانی بگذارد.
نسخه‌ی خطی تحفة العراقین خاقانی به خط محمد صلاح دین امیر حسن المئینی مربوط به موقوفه بزرگ بهاالملک شهر همدان پیشینه: ۴۱۱ سال
وی بابیان اینکه گردشگران با بازدید از موزه وقف همدان می‌توانند طیفی از آثار و اشیاء گران‌بها و کم‌بها را ببینند، گفت: برخی شهرهای کشور دارای موزه وقف هستند و در این موزه‌ها برخی آثار وقفی و نذری گردآوری‌شده اما موزه همدان تنها موزه‌ای است که علاوه بر گردآوری و نمایش در مورد آثار آن نیز پیش‌تر مقالاتی چاپ‌شده است.
وی تأکید کرد: آثار موزه وقف همدان در یک‌روند علمی و قدم‌به‌قدم گردآوری و ساماندهی شده و بر روی تک‌تک آثار آن پژوهش و تحقیق صورت گرفته است.
برنامه کلان محتوای موزه وقف همدان مبتنی بر بازشناسی و معرفی فرهنگ نیکوکاری و مذهبی مردمان استان با استناد بر مواد فرهنگی بازمانده از گذشته است محمدی بابیان اینکه برنامه کلان محتوای موزه وقف همدان مبتنی بر بازشناسی و معرفی فرهنگ نیکوکاری و مذهبی مردمان استان با استناد بر مواد فرهنگی بازمانده از گذشته است، گفت: این محور کلی بر مدارک باستان‌شناسی، فرهنگی و صنایع‌دستی تکیه دارد و مخاطب را به‌دقت در زوایای فرهنگ و خرده‌فرهنگ‌های محلی فرامی‌خواند.
مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان همدان نیز در توضیح موزه وقف همدان بابیان اینکه یکی از دستورات مقام معظم رهبری، تبدیل آستان امام‌زادگان(ع) و بقاع متبرکه به قطب فرهنگی و مذهبی است، گفت: در همین راستا اداره کل اوقاف و امور خیریه استان همدان با گسترش ساختمان آرامگاه امام‌زاده عبدالله(ع) در سالیان اخیر و برگزاری پویش‌های فرهنگی ازجمله برگزاری کلاس‌های حفظ قرآن در آن مکان درصدد تحقق این شعار بوده است و بر همین اساس مکانی مناسب و مجهز در طبقه‌ی زیرین آن آستان مقدس برای برپایی موزه اوقاف همدان در نظر گرفته‌شده است.
حجت‌الاسلام محمد کاروند بابیان اینکه فضای موزه وقف همدان در دو بخش کلی مخزن و تالار نمایش بناشده و به این دو بخش در آینده اجزایی اضافه خواهد شد که شامل کارگاه مرمت، کلاس‌های آموزشی و آمفی‌تئاتر برای سخنرانی‌ها پیرامون وقف پژوهی است، گفت: پیوندهای میان فضاهای پیشنهادی به‌گونه‌ای است که دو بخش اصلی (مخزن و تالار) در یک بده بستان فیزیکی، همواره ویترین‌های روزآمدی را به مخاطب ارائه می‌کند.
حجت‌الاسلام محمد کاروند بابیان اینکه موزه وقف همدان در سه دفتر موزه شامل ۲۰ مترمربع، بخش مخزن ۳۰ مترمربع و تالار نمایش ۱۵۰ مترمربع و درمجموع به مساحت ۲۰۰ مترمربع است، گفت: موزه وقف همدان طبقه زیرین بقعه متبرک امام‌زاده عبدالله (ع) همدان واقع در میدان امام‌زاده عبدالله(ع) و در مرکز شهر همدان قرار دارد و موقعیت موزه به شکلی است که در مسیرهای گردشگری شهری قرار دارد و دسترسی آن برای بازدیدکنندگان و گردشگران آسان است.
وی بابیان اینکه بقاع متبرکه جزء املاک زیر نظر سازمان اوقاف و امور خیریه است ولی مالکیت مستقل دارند به همین دلیل سازمان اوقاف به‌عنوان متولی بقاع متبرکه در قانون نظام جمهوری اسلامی ایران شناخته می‌شود، گفت: به‌طورکلی مالکیت امام‌زاده عبدالله را می‌توان موقوفه دانست.
موزه وقف همدان دارای ساختمانی به‌روز و مجهز است
مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان همدان با اشاره به اینکه موزه وقف همدان دارای ساختمانی به‌روز و مجهز است و همه امکانات موردنیاز یک موزه اعم از آب، برق، گاز، دوربین مداربسته، سیستم ایمنی آتش‌سوزی رادار است، گفت: برتری موزه وقف همدان به چند مؤلفه اصلی بستگی دارد.
وی مکان مرکزی و دسترسی آسان در هر زمان، بازدید و حضور هر روزه مردم شهر و گردشگران، وجود امکانات شهری برای گردشگران و بازدیدکنندگان، وجود اشیاء کم‌نظیر در ایران و جهان که به مجموعه پرباری ویژه‌ای بخشیده است را از نقاط قوت این موزه برشمرد.
وی بابیان اینکه بالغ‌بر ۴ میلیارد ریال برای ساخت موزه وقف همدان هزینه شده است، گفت: آستان مقدس امام‌زاده عبدالله(ع) تقریباً در مرکز شهر همدان قرار دارد و جایگاه این مکان به شکلی است که از هر سو به آن دسترسی وجود دارد.
نزدیکی موزه وقف به کانون‌های گردشگر پذیر
حجت‌الاسلام کاروند اضافه کرد: نزدیکی به کانون‌های گردشگر پذیر مانند پیاده راه‌های بوعلی و اکباتان، بازار همدان، گنبد علویان و آرامگاه باباطاهر از دیگر ویژگی‌های این مکان مقدس است.
اما در بازدید از موزه وقف همدان آنچه توجه را به خود جلب می‌کند راهرویی از فرش‌ها و قالی‌های اوقافی است که بارنگ‌های زیبا و چشم‌نواز خودنمایی می‌کند.
بررسی که می‌کنیم متوجه می‌شویم زیارتگاه‌ها و بقاع همواره محل مراجعه توده‌های گوناگون شهری و روستایی برای برآورده شدن حاجت‌ها و تزکیه نفس بوده و از گذشته‌های دور تا به امروز برخی از زائرین پیش و پس از برآورده شدن حاجتشان اقدام به اهدا و وقف برخی اشیاء به بقاع و زیارتگاه‌ها می‌کرده‌اند.
سنت اهدا اشیاء به زیارتگاه‌ها دارای پیشینه طولانی است و در برخی موارد آثار کم مانند و بی‌مانندی در میان آن‌ها دیده می‌شود که ازجمله مهم‌ترین و بیشترین اشیاء نذری و وقفی، قالی‌ها و قالیچه‌های دست‌بافت است.
با توجه به پیشینه کهن قالی‌بافی در ایران و تنوع بافت، رنگ و نقشه در این آثار، برخی از بهترین نمونه‌ها را می‌توان در بقاع یافت که در موزه وقف همدان نیز برخی قالیچه‌ها و گلیم‌های نفیس بقاع شهر همدان ارائه‌شده و برخی از آن‌ها دارای کتیبه وقفی به همراه تاریخ و نام واقف هستند.
آنچه در این گزارش و در راستای معرفی موزه وقف همدان انجام شد تنها گوشه‌ای از ده‌ها اثر وقفی به یادگار مانده از گذشته است که تاریخ فرهنگی و مذهبی همدان را برای گردشگران به نمایش گذاشته و انتظار می‌رود ایام تعطیلات پیش رو همدان میزبان گردشگران باشد