شهر سوخته شهری با قدمت ۶۰۰۰ سال

تمدنی ناشناخته از اوایل دوره شهر نشینی در فلات ایران

شهر سوخته در ۵۷ کیلومتری جاده زابل به زاهدان قرار دارد. این محوطه عظیم باستانی یکی از مراکز آغاز شهر نشینی در فلات مرکزی ایران است. به دلیل آتش سوزی که بین سالهای ۳۲۰۰ تا۲۷۵۰ پیش از میلاد در این شهر اتفاق افتاده نام آنرا شهر سوخته گذاشته اند. هنوز سند مکتوبی که نام این شهر را مشخص کند به دست نیامده است.

این شهر ۱۵۱ هکتار وسعت دارد و از پنج بخش تشکیل شده بود: بخش مسکونی با وسعت ۸۰ هکتار، مرکزی، صنعتی، یادمانی و گورستان. در ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد این منطقه سبز و خرم بود و درختان بید مجنون، افرا و سپیدار در آن وجود داشت و رود هیرمند زمینهای کشاورزی آنرا آبیاری می کرد و دریاچه هامون در ۳۲۰۰ پیش از میلاد دریاچه بزرگ و پر آبی بود.

با حفاریهایی که در شهر انجام گرفته است آثار لوله کشی فاضلاب به دست آمد که نشان از فرهنگ شهر نشینی با تدبیر در این منطقه دارد. شهر سوخته یک مرکز بزرگ صنعتی در زمینه سفال و زیور آلات بود. زرگران این شهر ورقهای طلای نازکتر از یک میلیمتر را به اشکال مختلف در می آوردند و در آنها سنگهای لاجورد قرار می دادند. صید ماهی از فعالیتهای مردم شهر بود که با قلاب و تور انجام می شد. پارچه بافی و حصیر بافی نیز در این شهر رونق داشت. در هزاره سوم پیش از میلاد اهالی شهر سوخته سنگ مرمر و لاجورد به سایر نقاط صادر می کردند.

باستان شناسان ۱۰۸ گور در این منطقه را بررسی کرده اند که در برخی از آنها تا ۸ جسد وجود داشت. در یک دوره طولانی در این شهر مادران از سوء تغذیه رنج برده اند وبسیاری از نوزادان خود را مرده به دنیا آورده اند.

قدیمی ترین تخت نرد شناخته شده جهان از شهر سوخته بدست آمده که ۶۰ خانه دارد. تخته نرد به دست آمده از شهر سوخته صد تا دویست سال قدیمی تر از نمونه مشابه آن در بین النهرین است. تخته نرد کشف شده از چوب آبنوس ساخته شده است. در منطقه سیستان درخت آبنوس به عمل نمی آید و احتمالا این تخته نرد از هندوستان به سیستان وارد شده است. این تخته بیست خانه بازی و شصت مهره دارد. مهره ها درون یک ظرف سفالی قرار داشتند و از سنگهای بمی شهر سوخته ساخته شده بودند.

همچنین قدیمی ترین درخت زیره شناخته شده در این منطقه از خود آثاری بر جای گذاشته است. در ضمن قدیمی ترین انیمیشن جهان باستان، بر روی سفالی که از شهر سوخته به دست آمده نقش بسته است و بزی را نشان می دهد که در حال خوردن برگ های یک درخت است و بر روی درخت ایستاده است. این قطعه سفال متعلق به پنج هزار سال پیش است.

خانه ها از خشت ساخته می شدند. سفال این منطقه از نوع نخودی است. از مهمترین آثار به دست آمده در این محل یک لوح نوشته گلی به خط ایلامی قدیم است. زنان در شهر سوخته نقش مهمی داشتند و آنها برای نشان دادن حق مالکیت از مهر استفاده می کردند که تعداد زیادی از آنها به دست آمده است.

از میان بیش از چهل هزار جسدی که در شهر سوخته خفته اند، باستان شناسان تنها به یک جسد دست یافته اند که به مرگ طبیعی نمرده و احتمالا اعدام شده است. در قبرها ابزاری مرتبط با زندگی افراد قرار می دادند و در اکثر آنها بوته سیر نیز دیده می شود. در برخی از قبرها ورقه های نازک طلا با سوراخهای ریزی قرار دارند که موی اسب به سختی از درون سوراخها عبور می کند. هنوز مشخص نیست با چه وسیله ای این سوراخها را ایجاد می کردند.

در یکی از گورها اسکلت سر زنی پیدا شده است که روی جمجمه آن جای عمل جراحی نمایان است. همچنین یک چشم مصنوعی نیز به تازگی از یکی از گورهای این منطقه کشف شده است. جنس آن از قیر طبیعی است و جای مویرگهای چشم را در آن تعبیه کرده اند.

زندگی فرهنگی شهر سوخته همچون بمپور در دوره مس سنگی بدون هیچ ارتباطی با دوره های مقدم بر خود بوجود آمد.

نمونه ای از طرح انیمیشن روی سفال

طرح لوح گلی خط ایلامی مقدم یافت شده در شهر سوخته