شهر زیرزمینی ملایر همدان (سامن)
سراسر نمایی از شهر زیرزمینی سامن
شهر پنهان یا زیرزمینی سامن که احتمالا شهری مخفی در دوره پیش از اشکانی بوده و بعدها نیز از آن به عنوان گورستان استفاده می شده، در شهر سامن در ۱۵ کیلومتری ملایر در استان همدان قرار دارد.
کاوش های باستان شناسی در محوطه ای زیرزمینی در شهر سامن، منجر به کشف شهری پنهان شد که در یک بستر سنگی و به صورت دست کند ساخته شده است. این شهر زیرزمینی احتمالا به دوره پیش از اشکانی تعلق دارد و از برخی فضاهای آن برای تدفین مردگان استفاده شده است.
حدود ۲۵ اتاق از این شهر زیرزمین کاوش شده و در این اتاق ها مقادیر زیادی اسکلت متعلق به دوره اشکانی وجود دارد که دست نخورده در جای خود باقی مانده اند. در کنار اسکلت ها هدایای قبور گذاشته شده است و اسکلت ها به صورت چمباتمه ای تدفین شده اند. احتمال می رود تدفین ها به دوره تاریخی به خصوص دوره اشکانی مربوط است.
براساس مطالعات باستان شناسی، شهر پنهان بیش از ۳ هکتار وسعت دارد و بخشی از این شهر باستانی به خاطر وجود رطوبت زیاد هنوز مورد کاوش قرار نگرفته است. احتمالا بخشی از این شهر در زیر خانه مردم قرار گرفته و به همین دلیل تصور می شود که در آن بخش ها فاضلاب شهری وارد شهر پنهان شده باشد.
این شهر زیرزمینی، هنگامی که مخابرات استان همدان قصد کشیدن فیبرهای نوری از زیر زمین را داشت کشف شد. بر همین اساس طی مجوزی ازسوی پژوهشکده باستان شناسی، هیاتی متشکل از انواع کارشناسان شامل باستان شناس، انسان شناس، کارشناسان مرمت و … کاوش های خود را در این شهر به انجام رساندند که منجر به کشف فضاهای دستکند با حدود ۲۵ اتاق، سالن و راهروهای ارتباطی شد.
شواهد اولیه حاکی از پیدایش این فضاها در دوره پیش از اشکانی بود. بر اساس این یافته ها می توان احتمال داد که نخستین بار این فضاهای معماری به منظور انجام مراسم مذهبی خاصی، احتمالا میترائیسم، مورد استفاده بوده است. این شواهد حاکی از آن است که مراسم مذهبی به صورت پنهانی در زیر زمین انجام می گرفته است.
بر این اساس احتمال داده می شود که در دوره اشکانی از این فضاها به عنوان محل تدفین مردگان استفاده شده است و از اتاق ها به عنوان گوردخمه استفاده کرده اند. شهر زیرزمینی سامن در عمق ۳ تا ۶ متری زمین کشف شد و کانال های حفر شده درون آن به مرور در دوره‌های تاریخی کنده شده اند و اطراف آن ها نیز اتاق های متعدد وجود دارند.
این کانال ها از نظر ساختار معماری، بسیار جالب هستند و کاربری خاصی داشته اند. در این کانال ها پس از پاک سازی، ۶۰ اسکلت شناسایی شدند که درون ۹ اتاق قرار داشتند و با توجه به بررسی های انسان شناسی شواهدی وجود دارند که تدفین هایی به صورت تدفین باز انجام شده اند.
علاوه بر این شواهد، ۶ مورد بقایای انسانی نیز وجود دارند که به‌طور دقیق نشان می دهند، این اتاق ها در کاربری نهایی به‌صورت محل تدفین استفاده می شدند، به طوری که استخوان ها را جمع می کردند و دوباره تدفین های جدیدی انجام می دادند. از ۶۰ اسکلت یافت شده، ۱۶ مورد مرد، ۲۶ مورد زن، ۱۴ مورد کودک و یک نوزاد شناسایی شده اند و جنسیت ۳ مورد از آن ها نیز تشخیص داده نشده است.
🔴شهر سامن با قدمت ده هزار سال ، یکی از قدیمی‌ترین زیستگاه های انسانی محسوب میشود .
🔴شهر زیرزمینی دستکند سامن اثری شگفت انگیز و قدیمی ترین شهر زیر زمینی ایران و یکی از منحصر به فردترین شهر های زیر زمینی دستکند جهان است قدمت این شهر زیر زمینی بین ۳۵۰۰ تا ۱۰ هزار سال میباشد و متعلق به دوره پیشا تاریخ و دوران حکمرانی اقوام زاگرس نشین مانند لولوبیها ، گوتیان و کاسیها میباشد این شهر زیر زمینی در سه طبقه و در زیر شهر فعلی سامن قرار دارد .
🔴 برج خانقلی سامن در محله چال خانقلی قرار دارد و با قدمت ۷۰۰ سال مربوط به دوره ایلخانان میباشد .برج خانقلی با ساختار استوانه ای و کاربری ، نمادی منحصر به فرد از دقت مهندسی و معماری مردمان منطقه است دارد .
🔴 مقبره سام و حام سامن متعلق به دو فرزند نوح نبی (ع) با قدمتی حدود ۵۰۰۰ سال در آرامستان قدیمی سامن واقع شده است . این مقبره تاریخی و مذهبی قدیمی ترین و مهمترین مقبره پیامبرزادگان در ایران و خاورمیانه به شمار می رود. هر سه اثر در فهرست آثار کشوری ثبت ملی شده است و از جاذبه‌های گردشگری کهن شهر سامن می باشد . سامن در ۱۵ کیلومتری ملایر قرار دارد.
بر پایه بیش از بیست منبع معتبر تاریخی و اسلامی از جمله آثار نویسندگانی چون ابن فقیه همدانی کتاب البلدان نگارش شده حدود ۱۲۰۰ سال پیش ، یاقوت حموی کتاب معجم البلدان ، زکریا قزوینی کتاب عجایب المخلوقات، اسطخری یکی از برجسته ترین جغرافیدانان جهان اسلام و کتابهای اللباب فی تهذیب الانساب و روضه الصفا و مجمع التواریخ و قصص همچنین با استناد به آیه ۴۴ سوره هود، محل به گل نشستن کشتی حضرت نوح (ع) و فرزندانش کوه جودی در حوالی نهاوند کنونی دانسته شده است.
در این منابع تأکید شده که بنای اولیه شهر نهاوند – که در متون کهن با نام( نوح آوند) شناخته میشده به دست حضرت نوح (ع) و فرزندانش پایه گذاری شده است. نوح نبی و فرزندانش سالهای طولانی از عمر خود را در این منطقه سپری و زندگی کرده اند.
از میان فرزندان نوح (ع) ، دو تن به نامهای سام و حام در شهر سامن چشم از جهان فروبستند و پیکرشان در آرامستان قدیمی این شهر به خاک سپرده شده است.
مقبره کنونی سام و حام که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده مربوط به اواسط دوره قاجار است. این بنا بر روی بناهای قدیمی تر مربوط به دوره های ایلخانی و صفویه تجدید بنا شده است؛ اما بررسی شیوه و روش معماری و نوع مصالح به کاررفته در پایه های مقبره و روایتهای تاریخی و دینی در سه آیین یهودیت مسیحیت و اسلام، قدمت بنای اولیه مقبره به ۵۰۰۰ سال قبل بازمی گردد
یوشع دیگر فرزند حضرت نوح (ع) نیز در نزدیکی سامن در روستای سیاه کمر انوج، به خاک شده است. هرچند برخی از مردم به اشتباه این مقبره را بابا حسین می نامند اما بر پایه مستندات و روایات معتبر آن مکان آرامگاه یوشع، فرزند نوح نبی (ع) است.
سامن یکی از قدیمی ترین و کهن ترین شهرها و زیستگاههای انسانی در ایران میباشد و شهر زیرزمینی دستکند سامن نیز ، قدیمی ترین شهر زیرزمینی ایران است از نظر باستان شناسی یکی از منحصر به فردترین شهرهای زیر زمینی جهان به شمار میرود . شهر زیر زمینی سامن ۳۵۰۰ تا ۱۰ هزار سال قدمت دارد. بر اساس کاوشهای باستان شناسی بیش از ۶۰ اسکلت انسانی در این مجموعه کشف شده است که تدفین چمباتمه ای در این مجموعه یک شیوه تدفین است که در آن بدن به صورت خمیده با زانوهایی رو به سینه قرار میگیرد و اشیایی همچون ظروف سفالی ابزار مفرغی و تزئینات شخصی به عنوان هدیه با متوفی دفن می شود از ویژگیهای تدفین در دوره های پیشا تاریخ، عصر مفرغ و آغاز عصر آهن محسوب میشود نخستین کاربرد آیینی این شهر زیرزمینی گورستان و محل تدفین مردگان بوده است در دوره های بعد این مکان به نیایشگاه پیروان آیین میترائیسم تبدیل شد و سپس در مقاطعی از تاریخ به پناهگاهی امن برای مردم در برابر یورش دشمنان بدل گردید شهر زیرزمینی سامن مجموعه ای حیرت انگیز از اتاقها و دالان‌های تو در تو فضاهای آیینی و مسیرهای مخفی است . که همگی در دل سنگ سخت گرانیت با دقت و مهارت تراشیده شده اند این شهر زیر زمینی بدون هیچ گونه مصالحی و در بستری از سنگ گرانیت در ۳ طبقه و در عمق ۴ تا ۶ متری زمین زیر شهر سامن ساخته شده و تا کنون فقط ۳ هکتار آن توسط باستان شناسان کاوش شده است همچنین وجود یک رشته قنات فعال چند هزار ساله در درون شهر زیرزمینی گواهی بر دانش مهندسی پیشرفته ساکنان باستانی منطقه دارد. به روایت مردم محلی برخی از راههای مخفی این شهر تا بیرون از محدوده امروزی سامن امتداد یافته اند قدمت این مجموعه حدود ۸۰۰ تا ۹۵۰ سال پیشتر از پیدایش حکومت مادها، هخامنشیان و آیین میترائیسم است و به دوره ای باز میگردد که اقوام کهن زاگرس نشین همچون لولوبی ها ، گوتیان و کاسی ها در این نواحی زندگی و حکمرانی میکردند از دیگر آثار تاریخی شاخص شهر ،سامن میتوان به برج خانقلی اشاره کرد که با قدمتی حدود ۷۰۰ سال به دوره ایلخانی تعلق دارد این بنای خشتی و گلی در محله چال خانقلی واقع شده و نمونه ای ارزشمند از معماری سنتی منطقه را به نمایش میگذارد . همچنین مقبره سام و حام دو فرزند حضرت نوح (ع) در آرامستان قدیمی سامن قرار دارد و براساس روایتهای معتبر تاریخی و دینی در ادیان یهودیت ، مسیحیت و اسلام و همچنین شیوه و روش معماری و نوع مصالح به کار رفته در پایه های بنای اولیه نشان میدهد که مقبره اولیه و اصلی ۵۰۰۰ سال قدمت دارد ولی قدمت مقبره فعلی به اواسط دوره قاجار باز میگردد که بر روی بناهایی از دوره ایلخانان و صفویان تجدید بنا شده است .نام گذاری شهر سامن نیز برگرفته از نام سام، فرزند نوح (ع) است. شهر زیرزمینی دستکند سامن برج خانقلی و مقبره سام و حام هر سه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اندو گنجینه ای ارزشمند از تاریخ آیین و فرهنگ کهن ایرانی را در دل خود جای داده اند.